DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW Część IV

                           DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW

                                               Część IV

            Pierwszy okres działalności Klubu Filatelistów w Krakowie   zapowiadał się wyjątkowo korzystnie i żywił nadzieję na szybki rozwój zarówno pod względem liczby członków jak i działań merytorycznych. Przede wszystkim od roku 1893 do połowy roku 1894 nawiązano wiele kontaktów z zagranicznymi organizacjami filatelistycznymi m. in. z klubem filatelistów w Pradze, Trewirze i Kopenhadze oraz pozyskano do współpracy członków korespondentów działających również w Paryżu, Lizbonie, Frankfurcie i Warszawie. Do czasu podjęcia wydawania własnego czasopisma czyli do stycznia 1894 roku organem urzędowym Klubu Filatelistów było czasopismo „Die Post” ( w literaturze podano „Austria Philatelist”). W czasopiśmie „Die Post” informowano od 1894 roku o istnieniu Klubu Filatelistów w Krakowie oraz wydrukowano ofertę handlową M.M Urbańskiego. Zarząd Klubu dbał o wyposażenie czytelni klubowej w literaturę i bieżącą prasę filatelistyczna. Z niedowierzaniem przeczytałem informację, że w końcu 1893 roku w czytelni Klubu znajdowało się 26 (!) periodyków zagranicznych abonowanych i przysyłanych przez redakcje zagraniczne.

            Poza M.M. Urbańskim, który w latach 1893 i 1894 pełnił funkcje sekretarza Klubu Filatelistów w Krakowie funkcje sprawowali: Stanisław Skąpski – przewodniczący Klubu i Władysław Ślatowski - zastępca przewodniczącego. Jednym z większych osiągnięć Klubu było powołanie w 1894 roku specjalnej Sekcji Wymiany którą prowadził Józef Hechter. W 1895 roku dołączyli do zarządu Klubu Władysław Hałatkiewicz – jako skarbnik oraz członkowie zarządu Władysław Harajewicz, Ludwik Merz, Witold Kuratowski i Zygmunt Gessner, a w 1896 rokuzastępcą przewodniczacego wybrano Juliusza Draka. Członkami Klubu zostali Erazm Józef Jerzmanowski (od 30 czerwca 1894 roku był Członkiem Honorowym za propagowanie polskiej filatelistyki w USA) oraz Zygmunt Regulski propagator Klubu na terenie Królestwa Polskiego. Pod koniec roku 1894 Klub liczył 38 członków z czego 18 było mieszkańcami Krakowa.

            Wymienionych zostało 10 nazwisk ludzi tworzący zarząd Klubu Filatelistów z których większość, a może nawet wszyscy, byli już doświadczonymi zbieraczami znaków pocztowych. Nie były to osoby z pierwszych stron gazet ale pracownicy różnych firm kupieckich, urzędów, związków i organizacji rzemieślniczych. Ludzie w różnym wieku, którzy z kolekcjonowaniem znaków pocztowych zetknęli się – jak sądzę – w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Może to oznaczać, że w Krakowie w środowisku zbieraczy znaczków pocztowych w 1893 roku byli kolekcjonerzy o kilkudziesięcioletnich doświadczeniach.

Zapewne nigdy już się nie dowiemy co kolekcjonowano, w jaki sposób zdobywano walory, jak je przechowywano i co ze zbiorami działo się śmierci kolekcjonera. Bo jeśli sami zainteresowani nie przekazali żadnych informacji pisemnych o swoich zbiorach, nie zachowały się zapisy testamentowe, a rodziny nie skłaniały się   do kontynuowania tradycji kolekcjonerskiej to wysiłek i pasja kolekcjonerska jednego z członków rodziny poszły w zapomnienie i to w krótkim czasie, a zbiory uległy rozproszeniu, a nawet zniszczeniu.

Jedyną nadzieję, aby poznać doświadczenia kolekcjonerów, należy pokładać w „zbieraczach pamiątek, przedmiotów i dykteryjek” jakich w Krakowie było sporo i którzy zachowali wspomnienia o ludziach i ich pasjach. Takim zbieraczem, gawędziarzem i publicystą był Stanisław Broniewski autor m. in. książki „Igraszki z czasem”. W książce tej opisuje   historię rodziny Fenzów, zacnych właścicieli sklepu w którym był Skład towarów galanteryjnych i norymberskich, tapet, dekoracji i sztukateryi, maszyn do szycia, Perfumeryi, Zabawek dziecinnych, Kaloszy, Płaszczów i wszelkich przyrządów gumowych, Nasion, Przyborów do haftu, do robót kobiecych, do podróży, do stroju dla Pań i Panów, nakoniec najróżnorodniejszych drobiazgów jak głosiła reklama sklepu. Sklep mieścił się w Krakowie Rynek 8. Wilhelm Fenz, właściciel sklepu, poza wieloma funkcjami które pełnił w krakowskich organizacjach społecznych był również zapalonym   zbieraczem znaczków pocztowych. O tej pasji St. Broniewski pisze tak: Wilhelm Fenz miał jeszcze trzeciego konika – filatelistykę, i to dość dziwnie pojętą. Zbierał znaczki na kilogramy. Nie żeby wykupywać Murzynków. Była bowiem modna akcja prowadzona przez misjonarzy i zalecana w piśmie „Murzynek”... Jednak pan Ferenz nie był ani podlotkiem, ani pomocnicą domową, przeto znaczki pocztowe zbierał dla siebie z zachowaniem szczególnego ceremoniału: w wolnych od zajęć społecznych chwilach obchodził zaprzyjaźnione sklepy śródmieścia – a mało było takich, z którymi nie żył w wieloletniej i serdecznej przyjaźni – i wypraszał u kasjerek ofrankowania handlowej korespondencji, rewanżując się niezmiennie jednym „sztolwerkiem” lub „roksdropem” ( nazwy ówczesnych cukierków – przyp. autora)....

....A gdy już nocne zaległości zostały odespane, rozpoczynało się nabożeństwo filatelistyczne. „Diusiulo” ( tak nazywała męża pani Klementyna – przyp. autora) zasiadał w długich białych kalesonach z fertającymi tasiemkami do dużego stołu i rozkładał na bibułach odmoczone w miednicy znaczki. Były to przeważnie znaczki o najpospolitszej relacji halerzowej, a później groszowej. Gdy podeschły, sprasowywał je paczkami po sto sztuk w ślusarskim imadełku, wiązał na krzyż kolorową nitką i wkładał do pudeł z hurtowych opakowań po grzebieniach, szczoteczkach do zębów, cygarniczkach lub portmonetkach. Pudła zaś wkładało się do ogromnego zamczystego kufra, wieko z wielkim hukiem zatrzaskiwało i zamykało na klucz. Prócz tego masowego tonażu były jeszcze albumy, prowadzone od lat osiemdziesiątych, w których gromadziło się znaczki z każdego, najbardziej egzotycznego kraju, ale przeważnie dorywczo i przypadkowo. Cały ten majdan miał być po śmierci kolekcjonera bezcenną schedą dla żony, dzieci i wnuków. Jakie były jego dalsze losy, trudno ustalić. W każdym razie kufer ów stał jeszcze za życia pani Klementyny i jakoś nie zanosiło się aby znalazł nabywcę.  

            Był to jeden z przykładów podejścia do filatelistyki, ale nie jedyny. Inni kolekcjonerzy tworzyli swoje zbiory w oparciu o   bardziej wyrafinowane poglądy na filatelistykę.

            Klub Filatelistów w Krakowie w latach 1897 – 1898 stanął pod znakiem zupełnie nieprzewidzianego kryzysu. Jeszcze pod koniec 1895 roku wprowadzono poprawki do statutu, które zaakceptowały ówczesne władze łącznie ze zmianą nazwy Klubu Filatelistów w Krakowie na I (Pierwszy) Polski Klub Filatelistów, a już w połowie 1896 roku Klub popadł w poważne tarapaty. Co stanowiło główną kość niezgody trudno dzisiaj orzec. Z jednej strony były to zapewne problemy finansowe i sprawy wydawania czasopisma „Polski Filatelista”, którego   właścicielem stał się   M.M. Urbański, a nie jak wcześniej Klub. Problemem była niska efektywność pozyskiwania członków. Być może sprawy finansowe oraz różnice w podejściu do sposobu wychodzenia z kryzysu zaważyły na rozłamie w krakowskim środowisku filatelistycznym. Faktem jest, że M.M. Urbański i Józef Hechter wystąpili z Klubu.   Urbański w grudniu 1896 roku przekazał redakcje czasopisma Wandzie Urbańskiej, a w 1897 roku   zaprzestał wydania czasopisma „Polski Filatelista”. Od 1898 roku wznowiono wydawanie czasopisma, a redaktorem został Józef Hechter.

Klub pod koniec 1897 roku liczył 15-23 członków z których większość była spoza Krakowa. Spotkania odbywały się poza dotychczasowymi miejscami czyli domem przy ul. św. Tomasza oraz lokalem na ul. Franciszkańskiej 1. Nowym miejscem spotkań był budynek przy ul. Kurniki 7, dzisiaj nieistniejący.   Po wycofaniu się większości członków z Klubu dokonano wyboru zarządu na rok 1898 w skład którego weszli : Władysław Ślatowski – przewodniczący, Juliusz Drak – zastępca i Zygmunt Gessner sekretarz.

                                                                                         Jerzy Duda

                                                                                    Koniec części czwartej                

DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW Część III

                     DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW

                                                   Część III

            O twórcy pierwszej organizacji filatelistycznej w Krakowie, która powstała w 1893 roku i współtwórcy Związku Polskich Zbieraczy Znaczków Pocztowych utworzonego w 1898 roku Maksymilianie Mikołaju Urbańskim wiemy niewiele. Znamy rok urodzenia ( 1867), datę śmierci – 8.01.1921 rok oraz miejsce pochówku – Cmentarz Rakowicki w Krakowie. Znany jest jego wizerunek zachowany na fotografii. Fotografia przedstawia młodego mężczyznę z sumiastymi wąsami w modnym stroju na który składa się surdut, kamizelka, koszula ze stójką oraz jedwabny krawat ( fot.1).

Data fotografii nieznana ale zapewne pochodzi z lat dziewięćdziesiątych XIX wieku. Fotografia jest okazjonalnie wykorzystywana do produkcji zaproszeń na filatelistyczne spotkania oraz kartek okolicznościowych Przykład pokazany na fot. 2.

Mamy również autorską przeróbkę portretu wykonana przez Z. Stasika wykorzystana jako znak opłaty kartki pocztowej (całostki) wydanej w 1993 roku z okazji 100 rocznicy założenia w Krakowie pierwszego polskiego Klubu Filatelistów (Cp 1032) i Światowej Wystawy Znaczków „Polska 93”. Wizerunek M.M Urbańskiego wykorzystano również do okolicznościowego stempla stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 06.01. 1993 roku. Wizerunek   na okolicznościowym datowniku uzupełniony faksymile podpisu Urbańskiego. Przykłady pocztowego wykorzystania kartki pocztowej także z okolicznościową erką pokazane są na fot. 3 i 4.

Na fot. 5 zaprezentowano reprodukcje okolicznościowej kartki wydanej przez Pocztę Polską w Krakowie.

            Wiemy również, ze M.M Urbański korespondował ponieważ zachowały się koperty przesyłek listowych zarówno wysłanej jak i nadesłanej. O przesyłce wysłanej do kupca filatelistycznego Paula Siegiera w Hamburgu pisał, z reprodukcją koperty, Jacek Zając w „Filateliście Małopolskim” nr 3-4/2013 s.50). O przesyłce otrzymanej z reprodukcja koperty pisałem w poprzednim odcinku „Dwa jubileusze...”.

            Zdecydowanie więcej niż o życiu Urbańskiego wiemy o jego działalności handlowej, a to dzięki zachowanym dokumentom. Do najważniejszych należy druk firmowy (fot.6).

Druk firmowy Pierwszego Bazaru Marek mieści się w zbiorze ciekawych i bogatych w informacje a także ilustrowanych druków będących zarówno informatorami o danym przedsiębiorstwie, spółce czy pracowni rzemieślniczej jak i reklamówkami. W przypadku Bazaru marek mamy pełną informacje dotyczącą przede wszystkim czym się zajmuje bazar: „całości pocztowe, kartki ilustrowane”, „Redakcja Polskiego Filatelisty” oraz sprawdzaniem znaczków pocztowych. Było to zatem biuro ekspertyz, redakcja i handel ewentualnie wymiana. Firma posiadała na składzie niezwykły asortyment od znaczków pocztowych, stempli, pieczęci poprzez pudełka oszklone, korki po bogaty dział akwarystyki. Co również ciekawe w firmie były bilety kolejowe i tramwajowe ( nie wiadomo czy aktualne czy kolekcjonerskie?) . Firma skupowała i wymieniała przede wszystkim znaczki pocztowe, całości i karty ilustrowane. Na druku firmowym znalazła się ważna informacja o otrzymaniu Medalu Złotego na wystawie (?) w Krakowie. W 1899 roku. Najciekawsza jest jednak ilustracja druku firmowego. Stanowi ją zestaw znaczków prezentowanych w układzie fantazyjnym. Ponieważ druk firmowy znałem jedynie z czarno białej reprodukcji fotograficznej i to w małym formacie z trudem rozpoznawałem znaczki stanowiące ilustrację druku. Wystarczyło powiększyć druk aby zobaczyć, że są to znaczki gazetowe wydawane przez pocztę Stanów Zjednoczonych. Ilustracje tworzą znaczki wydane w jedynastoznaczkowej   serii w latach 1895 – 1897. Na znaczkach wydanych w kilku jednolitych kolorach prezentowane są postacie muz ( np. Clio muza historii), boginii (Westa bogini ogniska domowego) oraz personifikacje; wolności, prawa, zwycięstwa, pokoju i handlu. Najwyższą wartość nominalną $100 ma znaczek przedstawiający Indian Maiden ( Indiankę uosabiającą dobroć, przyjaźń i miłość także do białego człowieka). Nie wiemy czy druk firmowy był wydany w kolorze czy tylko jako czarno biały. Gdyby był w kolorze to mógłby się przedstawiać jak na fot. 7. W miejsca czarnobiałych prostokątów wklejono kolorowe odbitki znaczków z katalogu Scott.

            Odwrotna strona druku firmowego zawiera odręczny tekst pisany ręka Urbańskiego o którym w następnym odcinku. Natomiast ważną sprawą jest podanie na pierwszej stronie druku przez Urbańskiego informacji, że musiał przenieść swój bazar do innego pomieszczenia znajdującego się w tym samym budynku przy ulicy Brackiej w Krakowie ale dostępnego przez inne wejście.

            Los M.M Urbańskiego po roku 1900 jest nieznany, o ile dobrze wiemy nie był przedmiotem zainteresowań historyków filatelistyki.

                                                                                        Przygotowali:

                                                                                     Jerzy Duda

                                                                                    Piotr Malec

  

                                                                                 koniec części trzeciej

DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW Część II

DWA JUBILEUSZE KRAKOWSKICH FILATELISTÓW

Część II

Zarówno „ Krakowski Bazar Marek Pocztowych”, „Klub Filatelistów” i „Związek Polskich Zbieraczy Znaczków Pocztowych” powstały w okresie przełomowym dla Krakowa. Rok 1890 uznawany jest bowiem przez historyków za początek „małej rewolucji literackiej”, rozbudzenia artystycznego w dziedzinie sztuki i architektury z wydarzeniami które przyjęto nazywać modernizmem, symbolizmem, neoromantyzmem, a w efekcie okresem „Młodej Polski”. „Mały Kraków”, liczący zaledwie 75 tyś. Mieszkańców, leczący jeszcze rany po wielkim pożarze z 1850 roku, ale prężnie unowocześniany dzięki działalności i determinacji kolejnych prezydentów; Józefa Dietla, Mikołaja Zyblikiewicza i urzędującego do 1893 roku Feliksa Szlachtowskiego zmagał się z problemami biedy i wieloletnich zaniedbań w zakresie infrastruktury miejskiej i kulturalnej. Biedę łagodzono m. innymi poprzez budowanie domów i schronisk dla młodych chłopców i dziewcząt fundowanych przez Aleksandra księcia Lubomirskiego, dom dla ubogich fundacji Helclów, nadzwyczajną działalnością Brata Alberta, który powołał dwa zakony Braci Albertynów i Sióstr Albertynek i tworzył przytułki dla ubogich i bezdomnych oraz domy dla sierot i kalek. Starano się rozbudowywać infrastrukturę miejską. Do istniejącej linii tramwaju konnego na trasie od Mostu Podgórskiego do Dworca Kolei projektowano druga linię z Rynku Głównego do Parku Krakowskiego przez ulicę Karmelicką ( linię otwarto w 1896 roku). Zakończono wymianę oświetlenia ulicznego z naftowego na gazowe. Rozpoczęto budowę sieci telefonicznej, a w kwietniu 1889 roku otwarto nowoczesny gmach urzędu poczty i telegrafu przy zbiegu ulic Wielopole i Kolejowej (obecnie Westerplatte). Otwarto Kasyno Wojskowe przy ul. Mikołaja Zyblikiewicza. Do najważniejszych instytucji kulturalnych zaliczyć należy otwarcie w 1893 roku teatru miejskie jednego z najnowocześniejszych budynków w monarchii z oświetleniem elektrycznym z własnej elektrowni. Ale ówczesny Kraków to przede wszystkim artyści tej miary co Stanisław Wyspiański, Jan Matejko, Tadeusz Pawlikowski, Adam Asnyk oraz wydarzenia do których trzeba zaliczyć sprowadzenie zwłok Adama Mickiewicza i pogrzeb 3. 07. 1890 roku na Wawelu z udziałem wielu tysięcy osób przybyłych ze Lwowa, Warszawy, Lwowa i innych miast.

W atmosferze oznak ożywienia gospodarczego i kulturalnego Krakowa, również wzrostu aktywności wielu środowisk w tym także kolekcjonerów działających w różnych towarzystwach m. in. Towarzystwie Numizmatycznym, Towarzystwie Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowskim Towarzystwie Technicznym, Towarzystwie Tatrzańskim, kilkuosobowa grupa zbieraczy znaczków pocztowych z Krakowa, zapewne pod przewodnictwem Maksymiliana Mikołaja Urbańskiego, podjęła decyzję o powołaniu w Krakowie Klubu Filatelistów.

Wydaje się, z perspektywy lat, że każdy członek grupy zapalonych zbieraczy znaczków pocztowych z Krakowa podejmującej się zorganizowania pierwszego klubu filatelistów mającego formalne podstawy działania jako oficjalne stowarzyszenie zarejestrowane przez zaborcę, miał sporą wiedzę na temat znaczków wydawanych w monarchii Austro-Węgierskiej jak i w Europie oraz pewne doświadczenie z zakresu filatelistyki. Wiedzę czerpał z prasy i publikacji zagranicznych, kontaktów ze zbieraczami krajowymi i zagranicznymi. A więc sprawy związane z filatelistyką, także jej historia, przynajmniej popularnie ujęta, nie były obce organizatorom klubu działającym niewątpliwie pod przewodnictwem Mikołaja Urbańskiego. Zresztą przekonać się o tym można zapoznając się z treścią poszczególnych numerów pierwszego polskiego czasopisma „Polski Filatelista” wydawanego przez Urbańskiego od kwietnia 1894 roku. Jedną z ważniejszych informacji na temat stanu kolekcjonerstwa polegającego na zbieraniu znaczków pocztowych jest reklama „bazaru” M.M Urbańskiego zamieszczona w 1. numerze pierwszego polskiego czasopisma filatelistycznego „Polski Filatelista” (fot.1).

Lektura oferty jest intrygująca zarówno ze względu na strukturę posiadanego materiału filatelistycznego jak i na ilość tego materiału. Czy było możliwe sprowadzanie i posiadanie w „bazarze” takiego jak w ofercie „majątku filatelistycznego” bez odpowiedniego rozeznania handlowego i bez posiadania informacji o środowisku kolekcjonerów zbierających znaczki, kartki i całości pocztowe? To pytanie na razie zostaje bez odpowiedzi.

M.M Urbański prowadził obszerna korespondencje z zagranica. Otrzymywał czasopisma i oferty kupna i sprzedaży. Zachowała się nawet koperta korespondencji z Urbańskim (fot.2).

Koperta zachowana i udostępniona przez kol. Jerzego Bąkowskiego z Krakowa. Przesyłka listowa w kopercie z nadrukowanym znaczkiem o nominale 7 kopiejek i wymiarach 145 x 60 mm wysłana z Warszawy 8. XI 1894 roku z odciśniętą pieczątką nadawcy ( A. Grodzki, Warschau) dotarła do Krakowa dnia 11. XI 1894 roku o czym świadczy stempel odbiorczy.

Zwracamy się do Internautów z prośbą o informacje na temat posiadanych przesyłek listowych kierowanych do M.M Urbańskiego lub od Urbańskiego w celach badawczych.

Jerzy Duda

Koniec części II