Krakowskie Copernicana (2a)

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 13, marzec 2023 16:42

Krakowskie Copernicana (2a)

               Kilka dni po ukazaniu się na stronie klubowej informacji „Krakowskie Copernicana (1)” otrzymaliśmy od jednego z członków Klubu zapytanie czy nie zapomnieliśmy o znaczkach przedstawiających dziedziniec Collegium Maius z pomnikiem Mikołaja Kopernika wydanych cztery lata wcześniej niż znaczek projektowany przez Józefa Wilczyka. Odpowiadamy. Nie zapomnieliśmy. Chcieliśmy jednak rozpocząć nasz cykl informacją o znaczku wydanym przez Pocztę Polską.

               Pierwsze znaczki pocztowe z widokiem dziedzińca Collegium Maius z pomnikiem Mikołaja Kopernika wprowadzono do obiegu podczas drugiej wojny światowej na części terytorium Polski okupowanej przez nazistowskie Niemcy nazwanej „General Gouvernement”. Ten twór polityczny powstał w listopadzie 1939 roku. W jego skład wchodziły części województwa warszawskiego oraz krakowskiego, lubelskiego i kieleckiego. Pełna jego nazwa to„ General – Gouvernement fur die besezten polnischen Gebiete” i dzielił się na cztery dystrykty: krakowski, warszawski, radomski i lubelski. Po napaści na Związek Radziecki w 1941 roku, Generalna Gubernia zwiększyła powierzchnie bowiem została powiększona o „dystrykt” Galicję.

           W Generalnej Guberni utworzono pocztę, która nazywała się Deutsche Post Osten (Niemiecka Poczta Wschód), a nominały znaczków opłat były w walucie złotówkowej (grosze i złoty).

Pierwsze znaczki z napisem General Gouvernement wydano 5 sierpnia 1940 roku.

Jest to seria z widokami zabytków budownictwa z Krakowa, Lublina i Warszawy. Wśród 12. znaczków jest jeden z widokiem dziedzińca Collegium Maius i pomnikiem Mikołaja Kopernika (w opisie znaczka jest również tekst; Podwórze Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie). Znaczek ma nominał 12 groszy i jest w kolorze ciemnozielonym. Znaczki serii Fi. t.II, nr 40-51, w tym znaczek Fi. 43, projektowali prof. Puchinger i prof. Gessner w oparciu o przedwojenną fotografię. Wydane były w technice heliograwiury na papierze białym. Arkusze sprzedażne liczyły 50 znaczków. Na arkuszach wydania pierwszego,
w górnym prawym roku jest napis: „Staatsdruckerei Wien” a na dolnym napis „Entw.: Erwin Puchinger.

We wrześniu 1940 roku z Drukarni Państwowej w Wiedniu wyszła całostka .na kartonie w kolorze piaskowym z wydrukowanym znaczkiem w kolorze ciemnozielonym na którym jest pokazany dziedziniec Collegium Maius   Fi. t. II, Cp7.

Na fotografii 1 prezentujemy znaczek Fi. 43 oraz dwa typy całostki Cp.7.I i Cp.7.II.

17 sierpnia 1940 roku ukazało się wydanie okolicznościowe z dopłatą na Niemiecki Czerwony Krzyż. Są to znaczki z serii widoków zabytków budownictwa, a w tym także widok dziedzińca Collegium Maius z pomnikiem Mikołaja Kopernika (Fi. t.II.nr 52-55). Na znaczku w kolorze oliwkowym jest czerwony nadruk w postaci krzyża i cyfry oznaczającej wysokość dodatkowej dopłaty (Fi. t. II. nr 52). Znaczki miały wartość obiegową tylko na terenie Guberni, na przesyłkach do Rzeszy i Protektoratu. Wycofano je z obiegu 30 XI 1941.

Równocześnie wydano 4 całostki skasowane stemplami okolicznościowymi z datą 17/18 VIII 1940. Znaczek oraz całostka pokazane są na fot.2.

             Kolejną serię znaczków zawierającą widok dziedzińca Collegium Maius z pomnikiem Mikołaja Kopernika wprowadzono do obiegu pocztowego 8 września 1941. Były to cztery znaczki wybrane z serii zabytków budownictwa w zmienionych kolorach z uzupełnieniem serii o widok Ratusza w Sandomierzu. Znaczki z widokiem dziedzińca Collegium Maius (Fi .t. II .nr 67) w kolorze fioletowym wydano w technice rotograwiury w Państwowej Drukarni w Wiedniu.

Na fot. 3 prezentujemy parkę znaczków z górnym marginesem oraz całostki Cp.9b na kartonie białym z sygnaturą III 42 oraz Cp.9c na kartonie piaskowym z sygnaturą I.44.

           Znaczki z widokiem dziedzińca Collegium Maius i pomnikiem Mikołaja Kopernika wydane w 1945 roku przez Pocztę Polską różnią się dość istotnie od tych wydanych w Generalnej Guberni. Widać, że projektanci znaczków; Józef Wilczyk i prof. Erwin Puchinger wykorzystali do swoich projektów inne widokówki. Pomnik Kopernika jest sfotografowany na innym tle, a obraz dziedzińca zawężony do granic łuku, na znaczku projektowanym przez Wilczyka, a rozszerzony o widok kolumny arkad zdobionej ornamentem krystalicznym. Widoczna jest także różnica w ujęciu fotograficznym wnętrza. W przypadku znaczka z Generalnej Guberni, pomnik jest ujęty symetrycznie w stosunku do łuku arkady oraz „nieco z góry” czyli inaczej niż ma to miejsce w projekcie J. Wilczyka.

             Znaczki o których piszemy były w obiegu pocztowym do końca 1941 roku. Trudność sprawia taryfa, która była zmienna i charakteryzowała się dualizmem. W II. tomie „Katalogu polskich znaków pocztowych ( i z Polska związanych)” Fischera jest następujący zapis (s.212):W okresie od 21.11.1939 roku wykonywano w GG nieliczne usługi pocztowe za wykonanie których inne opłaty pobierano od A-władz niemieckich i ich pracowników, inne zaś od B- pozostałych klientów poczty. Był to dualizm taryfowy, Od 7.2.1940 inne opłaty pobierane od A i od B zachowano tylko w stosunku do kartek i listów zwykłych .Od 1.4.1940 zniesiono dualizm i wszyscy klienci płacili identyczne opłatę za te same usługi pocztowe.  

             Na kolejnych fotografiach 4- 8 prezentujemy przykłady pocztowego wykorzystania znaczka Fi.43 i całostki Cp.7.

Fot. 4 Całostka Cp.7 I z obiegu pocztowego wysłana z Nowego Sącza (Neu Sandec) dnia

           5 IV 1941 do Krakowa.

Fot. 5 Koperta o wymiarach 11,5x 7,1 cm przesyłki listowej wysłanej z Urzędu Pocztowego

         Warszawa 1 (Warschau) w dniu 14 V 1940 roku do Warszawy (list miejscowy).

Fot. 6 Koperta o wymiarach 14,0 x 11,2 cm przesyłki listowej prywatnej wysłanej z Urzędu

           Pocztowego Kraków 1 w dniu 25 IX 1941 do Bielska (Bielitz). Przesyłka ofrankowana

           dwoma znaczkami Fi.43 zgodnie z taryfą.

Fot. 7 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, do Rzeszy ,wysłanej

         z Warszawy (Warschau) do Hamburga. Przesyłka ofrankowana dwoma znaczkami Fi.43.

Fot. 8 Koperta firmowa o wymiarach 19,2 x 12,5 cm przesyłki urzędowej wysłanej przez

           Starostę powiatu Sokołów- Węgrów (Sokolow-Wengrow) w dniu 18 X 1940 (?) do

           Warszawy (Warschau). Przesyłka ofrankowana jest poziomą parką znaczków Fi.43.

                                                                                                                       c.d.n.

            W następnej części pokażemy kolejne przykłady pocztowego wykorzystania znaczków z widokiem Collegium Maius i pomnika Mikołaja Kopernika oraz inne wydania poczty GG związane z Mikołajem Kopernikiem.

                                                                                                                        Jerzy Duda

                                                                                                               Administrator Piotr        

zawiadomienie 8.03.2023

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 13, marzec 2023 08:48

Krakowskie Copernicana (1)

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 06, marzec 2023 11:29

Krakowskie Copernicana (1)

               Rok 2023 decyzjami najwyższych gremiów w Polsce ustanowiono Rokiem Kopernikańskim z okazji 550- lecia urodzin Mikołaja Kopernika i 480 rocznicy jego śmierci. Programy obchodów są powszechnie dostępne w internecie wobec czego nie publikujemy ich natomiast zapraszamy Członków Klubu „Cracoviana” i życzliwych nam Internautów do współpracy przy redagowaniu klubowej strony internetowej, którą w znacznej części poświęcimy w 2023 roku różnym sprawom kolekcjonerskim związanym z naszym słynnym astronomem. „Polskie go wydało plemię/ wstrzymał słońce, ruszył ziemię/ jak głosi rymowanka autorstwa Jana Nepomucena Kamińskiego powstała około 1822 roku.

                 Poczta Polska wprowadziła do obiegu w styczniu i lutym 2023 roku znaczki z wizerunkiem Mikołaja Kopernika, koperty FDC, a także bloczek z reprodukcją obrazu Jana Matejki Astronom Kopernik czyli rozmowa z Bogiem wspólnie z Pocztą Watykanu.

O wydawnictwach tych jest informacja również na naszej stronie klubowej.

                 Na początek proponujemy zebranie ciekawszych informacji na temat związku Mikołaja Kopernika oraz jego nazwiska z Krakowem:

-          Ojciec Mikołaja Kopernika, także Mikołaj, pochodził z krakowskiej linii rodu. Do prawa miejskiego przyjęto go w końcu XIV wieku,

-          Pierwszym zachowanym dokumentem Mikołaja Kopernika jest jego wpis na semestr jesienny 1491 roku na wydział sztuk wyzwolonych (atrium) w Akademii Krakowskiej. Na ten sam wydział wpisał się również brat Mikołaja, Andrzej.

-          Mikołaj Kopernik jako student przebywał w Krakowie do 1495 roku i miał studiować pod kierunkiem wybitnych ówczesnych profesorów krakowskich, w tym Wojciecha

     z Brudzewa, a także pod kierunkiem Bernarda z Biskupiego, Jana z Głogowa,

     Michała z Wrocławia, Wojciecha z Pniew oraz Marcina z Olkusza.

-          Na początku XVII wieku Jan Brożek (1585-1652), profesor, a później rektor Akademii Krakowskiej był zafascynowany Kopernikiem i jego teoriami naukowymi, posiadał egzemplarze jego drukowanych dzieł na których nanosił notatki. Brożek był jednym z pierwszych badaczy biografii i działalności Mikołaja Kopernika.

-          W Krakowie jest ulica Mikołaja Kopernika nazwana tak oficjalnie w 1858 roku, jak się przypuszcza dlatego, że ulica prowadziła do obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W średniowieczu przebiegał tą trasą jeden z głównych szlaków handlowych prowadzących z Krakowa na Ruś.

-          W Krakowie znajdują się trzy znane pomniki Kopernika:

1. w kościele św. Anny, ufundowany i zaprojektowany przez ks. Sebastiana Sierakowskiego . W czarnym marmurze pomnik wykuł Jan Eliasz Gall, a prace brązownicze wykonał Antoni Arkusiński. Pomnik jest z lat 1822-1823. Na postumencie pomnika wykuto napis w języku łacińskim Nicolaus Copernicus. Patriae, Urbis, Universitatis decus, honor et gloria (Mikołaj Kopernik. Ojczyzny, miasta, Uniwersytetu ozdoba, chluba i chwała)
2. w hollu gmachu Polskiej Akademii Umiejętności przy ul. Sławkowskiej 17 jest pomnik autorstwa Walerego Gadomskiego z 1872 roku
3. na Plantach w pobliżu Collegium Novum (Collegium Witkowskiego) stoi pomnik autorstwa Cypriana Godebskiego z 1900 roku.

-          W Krakowie znajduje się jeden z najsłynniejszych obrazów przedstawiających

       Mikołaja Kopernika, autorstwa Jana Matejki. Obraz zatytułowany „Astronom

       Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” powstał w 1873 roku z okazji czterechsetnej

       rocznicy urodzin Kopernika i został zakupiony ze składek publicznych i podarowany

     Uniwersytetowi. Obecnie znajduje się w auli Collegium Novum.

-          W Krakowie, w Bibliotece Jagiellońskiej przechowywany jest rękopis dzieła Mikołaja

       Kopernika De revolutionibus orbium coelestium 1520-1540 (O obrotach ciał

       niebieskich).

-          W 1873 roku w Krakowie obchodzono 400- rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika.

     Głównym organizatorem była Akademia Umiejętności, która przed swoja inauguracją

       (inauguracja AU odbyła się dnia 7.5.1873 roku) odbyła uroczyste posiedzenie

       z referatami Józefa Szujskiego – Polska w wieku Kopernika –oraz Juliana

       Dunajewskiego – O badaniach Kopernika nad pieniądzem.

-          W 1900 roku Uniwersytet obchodził 500 rocznicę jego odnowienia. Z tej okazji na

     dziedzińcu Collegium Maius odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika autorstwa

     Cypriana Godebskiego. Dziedziniec z pomnikiem był tematem wielu prac malarskich,

     graficznych, a przede wszystkim fotograficznych, z których wykonano niezliczoną

     liczbę widokówek. Dziedziniec z pomnikiem był również tematem znaczków

     wydawanych przez Pocztę Polską.

               Pierwszy znaczek z widokiem pomnika Mikołaja Kopernika wydany przez Pocztę Polską został wprowadzony do obiegu dnia 14.4.1945 roku, a więc przed podpisaniem aktu bezwarunkowej kapitulacji Niemiec 8 maja i zakończeniem drugiej wojny światowej. Na znaczku u góry z prawej strony jest podana data wyzwolenia Krakowa 19.01.1945. Jest to znaczek Fi. 365 o nominale 3,00 zł przedstawiający fragment dziedzińca Collegium Maius z pomnikiem projektowanym przez Cypriana Godebskiego. Znaczek wchodzi w skład serii wydania zwyczajnego tzw. krakowskiego (Fi.362-366). Tematy znaczków tego wydania były przedmiotem ogłoszonego konkursu z dnia 12.3. 1945 roku. Z nadesłanych projektów wybrano rysunki krakowskiego grafika Józefa Wilczyka. Już przed wojną zajmował się grafiką użytkowa projektując reklamy, foldery, etykiety, znaki firmowe i emblematy. Praktykę w zawodzie rysownika-litografa rozpoczął w Zakładach Litograficznych. Po ukończeniu Szkoły Malarstwa i Rysunku prof. Mehoffera podjął pracę w znanym wówczas Zakładzie Graficznym „Akropol”. Zakład w 1945 roku został przejęty przez Państwową Wytwórnie Papierów Wartościowych. W tym samym roku rozpoczął współpracę z Ministerstwem Łączności. Józef Wilczyk stał się jednym z pierwszych projektantów znaczków Polski Ludowej.

                 Sposób przygotowywania druku znaczków był dosyć nietypowy i skomplikowany bo wszystko odbywało się w okresie wojennym i przy braku materiałów, w szczególności odpowiedniej jakości papieru. Informacje na temat druku znaczków można znaleźć w literaturze filatelistycznej i tomie II „Polskie Znaki Pocztowe” wydanym w 1960 roku.

             Znaczek o nominale 3,00 zł. był drukowany od 5 – 17.4.1945 oraz od 24.4 – 8.5.1945 roku w nakładzie ok. 5,0 milionów sztuk. Znaczek w kolorze lila (purpurowofioletowy), był perforowany ale z wieloma odmianami perforacji, był również drukowany na kilku rodzajach papierów, głownie pochodzenia niemieckiego. Wobec słabej kontroli i zabezpieczeń podczas produkcji znaczków w handlu filatelistycznym pojawiły się znaczki z arkuszy próbnych i z makulatury. Spotyka się znaczki nieząbkowane i z brakiem ząbkowania z różnych stron. Na fot.1 pokazujemy znaczek ząbkowany Fi. 365 oraz znaczki bez perforacji z gwarancjami prof. Jerzego Walochy (dwa znaczki) i pieczątką J. Ryblewskiego (jeden znaczek) również na różnych papierach oraz przykłady znaczków stemplowanych.

             Znaczek Fi. 365 był w obiegu pocztowym do 1.7.1946 roku, a więc jeden rok i cztery miesiące. W tym okresie taryfa pocztowa w obrocie wewnętrznym zmieniała się trzykrotnie . Od 1.01.1945 roku do 31.08.1945 roku taryfa pocztowa przewidywała w obrocie wewnętrznym opłatę za list do 20 gramów 1,0 zł, a polecenie kosztowało 2,00 zł. Od 1.12.1945 roku do 31.08.1946 roku opłata za list krajowy wynosiła 3,00 zł, a polecenie również 3,00 zł. W obrocie zagranicznym 3,00 złote kosztowało wysłanie kartki pocztowej. Zatem znaczek Fi.365 miał optymalny nominał co sprawiało, że był powszechnie wykorzystywany do frankowania przesyłek szczególnie urzędowych. Na kolejnych fotografiach 2- 7 prezentujemy wybrane przykłady pocztowego wykorzystania znaczka Fi. 365.

Fot.2   Koperta wykonana własnoręcznie o wymiarach zbliżonych do standardowych

           przesyłki listowej, urzędowej, poleconej z erką w postaci słabo odbitej pieczątki

           z odręcznie wpisanym numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Nisko w dniu

           4.8.1945 roku do Krakowa. Przesyłka jest ofrankowana jednym znaczkiem Fi.365

           o nominale 3,00 zł zgodnie z taryfą. Z pobieżnej oceny wynika że znaczek był

           drukowany na papierze drzewnym niebieskoszarawym.

Fot. 3 Dwie koperty standardowych wymiarów przesyłek listowych poleconych z

         Ciekawymi drukowanymi erkami polską w kolorze czarnym i niemiecką w kolorze

           czerwonym erkami wysłanej kolejno z Urzędu Pocztowego w Oświęcimiu w dniu

           4.08.1945 roku i 15.7. 1945 roku z Urzędu Pocztowego Skrzydlna do Krakowa.

           Obie przesyłki są ofrankowane znaczkami Fi.365 z prawymi marginesami.

Fot. 4 Koperta o wymiarach 175 x 124 mm przesyłki listowej, krajowej, poleconej z erką

           w postaci odbitki pieczątki z numerem z numeratora wysłanej z Urzędu

           Pocztowego Lębork w dniu 11.8. 1945 roku do Krakowa. Przesyłka jest

           ofrankowana jednym znaczkiem Fi.365 zgodnie z taryfą. Daje się zauważyć, że

           znaczek był drukowany na papierze bezdrzewnym białym.

Fot. 5   Koperta o wymiarach standardowych przesyłki listowej, krajowej, poleconej

           z erką niemiecką na której jest odbitka pieczątki z polską nazwą miasta wysłanej z

           Urzędu Pocztowego Rzeszów w dniu 17 VIII 1945 roku do Krakowa. Przesyłka

           jest ofrankowana jednym znaczkiem Fi.365 z prawym marginesem. I w tym

           przypadku widać, że znaczek był drukowany na papierze bezdrzewnym białym.

Fot. 6   Koperta firmowa „Polskie Linie Lotnicze LOT” z przesyłką listową,

            krajową, poleconą z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym

           numerem wysłaną z Urzędu Pocztowego Kraków 2 w dniu 11 I 1946 roku do

           Warszawy. Przesyłka jest ofrankowana parką poziomą znaczka Fi.365 zgodnie

            z taryfą.

Fot. 7   Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej,

             poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki i odręcznie wpisanym numerem

             przesłanej droga powietrzną z Urzędu Pocztowego Poznań 6 w dniu 29 XII 1945

             roku do Anglii. Przesyłka jest ofrankowana siedmioma znaczkami w tym

             pięcioma Fi.365 oraz dwoma Fi. 362 o łącznej wartości 16, 00 zł zgodnie z taryfą.

           Przesyłka była cenzurowana przez cenzurę wojskową (cenzor 1907).

         Liczymy bardzo na udostępnienie nam przez Członków Klubu Cracoviana jak i przez innych kolekcjonerów kolejnych przykładów pocztowego wykorzystania znaczka Fi.365. Wyrazy podziękowania kierujemy do kol. Andrzeja Fischera za udostępnienie nam walorów z kolekcji Tadeusza Fischera. Oczywiście liczymy na dalsza współpracę.

Jerzy Duda

Administrator   Piotr