O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

Szczegóły

Opublikowano: środa, 30, październik 2024 16:25

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM

I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

            Konik Zwierzyniecki , zwany po roku 1866 także Lajkonikiem, to „towar eksportowy” Krakowa. Każde Dni Krakowa, jak wcześniej pisaliśmy, miały w swoich programach, pochód czy przemarsz Lajkonika, w towarzystwie drużyny z chorągwiami, muzyką i biciem w bębny, w takt których odbywały się pląsy czy taniec Konika. Jest to konstrukcja przypominająca figurę konia, obnoszona na szelkach przez „prymasa” , okryta ozdobnym czaprakiem, zaprojektowanym w 1904 roku przez Stanisława Wyspiańskiego . Włóczkowie ze Zwierzyńca występowali z Konikiem raz do roku podczas uroczystej procesji w oktawę Bożego Ciała. Cała drużyna rozpoczynała swój marsz od Zwierzyńca, z dziedzińca kościoła Norbertanek, a kończyła na Rynku. Powiewały sztandary, a buzdygan w rękach Konika służył do „naznaczania” ludzi z tłumu widzów, a dotknięcie czy uderzenie, uznawano za dobry znak na przyszłość.  

            Zarówno Lajkonik, czyli „prymas” z twarzą pomalowaną na wzór Tatarzyna, jego strój jak i widowisko które tworzą, drużyna, z chorągwią oraz muzykantami, to wdzięczne pole dla fotografujących. Przemarsz odbywa się raz do roku i za każdym razem jest niezwykłym wydarzeniem dla Krakowian i przyjezdnych. Jako wydarzenie jest fotografowane, filmowane, nagrywane, pokazywane na widokówkach, z których kilka zaprezentowaliśmy wcześniej. Stanowi temat prac, szczególnie artystów grafików, które wykorzystywano w wielu publikacjach o Krakowie. Na fotografiach (1-4) pokazujemy kolejne przykłady wykorzystania fotografii do produkcji widokówek. Zaprezentowane widokówki wykonano wykorzystując fotografie następujących autorów:

Fot. 1 Henryka Hermanowicza z roku 1964,

Fot. 2 J. Baranowskiego z roku 1972 ,

Fot.3 kolorowej Henryka Pawlaka z roku 1987

Fot.4 kolorowej, niesygnowanej wydanej przez „Design Czwórka” z ok. 2000 roku.

            Widokówki z fot. 1-3 były wydawane przez; Biuro Wydawnicze Ruch; Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, Zakład w Jaśle oraz Krajową Agencję Wydawniczą. Zaskakujące są informacje o wysokości nakładów które wahają się od 1000 sztuk (!) do 30 000 sztuk.

Na następnej fotografii jest zdjęcie zrobione w Parku Strzeleckim podczas próby tańca Konika w 2023 roku.

Fot.5 Oryginalna fotografia autorstwa Jerzego Dudy

            Lajkonik stanowił temat kartek i znaczków pocztowych, zaprojektowanych przez prof. Witolda Chomicza, wydanych z okazji Dni Krakowa w 1955 roku, o czym obszerniej pisaliśmy na stronie internetowej. Obecnie przypominamy tylko jedną kartkę z naklejonymi znaczkami skasowanymi okolicznościowym stemplem.

Fot.6. Kartka autorstwa prof. Witolda Chomicza z naklejonymi znaczkami projektowanymi

           również przez Chomicza, wydana nakładem Obywatelskiego Komitetu „Dni

           Krakowa” w 1955 roku, w nakładzie 15 000 sztuk.  

           Temat Lajkonika wykorzystano również na kartce pocztowej wydanej w 1965 roku z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży .

Fot. 7   Kartka pocztowa (Cp.272) z ilustracją S. Kaźmierczyka wydana w 1965 roku,

             z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży w Krakowie, w nakładzie 80 000 sztuk.

            Motyw Lajkonika wykorzystany został dwukrotnie, w książce Z. Madalińskiej, „Kraków i ziemia krakowska”, wydanej w 1938 roku. Motyw pojawia się na okładce książki oraz w tekście.

Fot. 8 Okładka książki Z. Madalińskiej   zaprojektowana przez T. Fiedlera.

Fot. 9 Ilustracja ze strony 75, książki Z. Madalińskiej z fotografią „pląsającego i harcującego

           wesoło” Lajkonika.

           Lajkonik jest częstym tematem prac artystów grafików m.in. drzeworytników, które są wykorzystywane do ilustrowania tekstu lub stanowią samodzielne wkładki w wydaniach bibliofilskich. Przykładem jest drzeworyt znajdujących się w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie” autorstwa Tadeusza Seweryna, wydanej w 1961 roku. Autorką drzeworytu jest Krystyna Wolewicz (fot.10)

Fot. 10 Odbitka drzeworytu autorstwa Krystyny Wolewicz, „Lajkonik” na wkładce

             zamieszczonej w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie”.

            W tej samej książce znajduje się fotografia z ciekawym ujęciem tańczącego Lajkonika ma dziedzińcu ratuszowym.(fot.11)

Fot. 11 Fotografia tańczącego Lajkonika na dziedzińcu ratuszowym z książki „Tradycje i

           zwyczaje krakowskie” s. 62.

           Motyw Lajkonika pojawił się także w bibliofilskim wydaniu książki francuskiego autora Bernarda Hamela „Mon beau Kraków” z oryginalnymi drzeworytami, których twórczynią jest Stephanie Juer-Dretler. Książka wydana został w 1938 roku w nakładzie 1000 sztuk. Drzeworyt ilustruje wiersz „Le Laikonik” (fot.12)

Fot. 12 Całostronicowa odbitka drzeworytu autorstwa Stephanie Juer-Dretler, ilustrującego

            wiersz „Le Laikonik” z książki „Mon beau Kraków”.

            Lajkonik, a raczej sama nazwa, stał się popularny, dodatkowo wśród Krakowian,

w latach 1957- 1981. Dnia 27 maja 1957 roku Minister Finansów wydał zezwolenie na prowadzenie pieniężnej loterii liczbowej pod nazwą Krakowska Gra Liczbowa „Lajkonik”

w Krakowie. Gra liczbowa trwała do 1981 roku . 5 sierpnia 1981 roku Prezydent wydał zarządzenie o likwidacji gry. Wizerunek Lajkonika pojawił się na pierwszych kuponach gry, a później w reklamach. Projektanci reklam wykorzystywali graficznie opracowany wizerunek Lajkonika upowszechniany podczas różnych krakowskich imprez. Nawet filateliści mieli okazję spotkać się z taką reklamą, podczas wystawy filatelistycznej zorganizowanej z okazji jubileuszu 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Reklama gry liczbowej pojawiła się

w katalogu wystawy, na trzeciej stronie okładki (ot. 13).

Fot. 13 Całostronicowa reklama Krakowskiej Gry Liczbowej „Lajkonik” zamieszczona

             w katalogu wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64”.

            Mamy także przykłady wykorzystania stylizowanego wizerunku Lajkonika w okolicznościowych stemplach stosowanych w Urzędzie Pocztowym Kraków1. Na fot.14 pokazany jest okolicznościowy stempel stosowany podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w 1964 roku.

Fot. 14 Okolicznościowy stempel stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, 27-30 V 1964 roku.

            Kolekcjonerzy Cracovianów mieli okazję powiększyć swoje zbiory dzięki wprowadzeniu przez Pocztę Polską, z dniem 1.marca 202 roku, trzyznaczkowej serii „miasta polskie”( Fi.3805-07). Znaczek o nominale 2.10 zł przedstawia dwa symbole Krakowa, Katedrę na Wawelu i Lajkonika. Autorem projektu był Andrzej Gosik. Znaczek wydano w nakładzie wielomilionowym, w arkuszach sprzedażnych 100 szt. (10 x 10). Wydano także kopertę FDC z nadrukiem widoku drzwi Katedry Wawelskiej z literą „K „ w koronie. Znaczek i FDC pokazane na fot. 15.

Fot.15 Znaczek wydany w 2002 roku (Fi. 3806) z symbolami Krakowa, Katedrą na Wawelu i

             Lajkonikiem oraz FDC.

            W krótkim czasie, znaczek Fi.3806 stał się trudnym do zdobycia, pomimo wielomilionowego nakładu. Zarówno temat, wysokość nominału jak i staranność wykonania, zyskały przychylność użytkowników poczty. Znaczek był dość powszechnie wykorzystywany do frankowania przesyłek zagranicznych i z czasem stał się walorem cenionym za granicą, promującym nasze miasto. Obecnie, przesyłki ofrankowane znaczkami Fi.3806 czy to z frankaturą pojedynczą, wielokrotną czy tez mieszaną zaliczane są do rzadkości. Przykłady przesyłek z użyciem znaczka Fi.3806 podane są na fot. 16—19.

Fot. 16 – 19 Przykłady całości pocztowych (przesyłek krajowych i zagranicznych)

                 ofrankowanych z użyciem znaczka Fi.3806.

            „Lajkonik” jako temat, wykorzystywany jest także w zabawkach, pracach rzeźbiarskich, dziełach malarskich, w galanterii i tp. Można podawać jeszcze szereg innych przykładów wykorzystania wizerunku Lajkonika, chociaż dalsze poszukiwania stają się coraz trudniejszym zajęciem. Poszukiwanie nie obywa się jednak bez niespodzianek i zaskoczeń. Taką niespodzianką była widokówka zatytułowana „ Konik Zwierzyniecki”. Jak się okazało jest to pocztówka, której autorką jest   Anna Gramatyka- Ostrowska, urodzona w Krakowie, znana polska malarka i graficzka. Pocztówkę wykonały, wyjątkowo starannie , Zakłady Graficzne Ryngraf w Krakowie, na zlecenie Towarzystwa Szkoły Ludowej .Pocztówka jest z obiegu pocztowego, nadana w Urzędzie Pocztowym Kraków 2, dnia 24 VII 1935 roku i adresowana do Mieszkańca wsi Stojowice, poczta Dobczyce. Opłatę za usługi pocztowe stanowi znaczek wydania żałobnego po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 roku z nominałem 15 groszy. (Fi. 274)..Pocztówka pokazana jest na fot. 20 a,b.

Pocztówka skierowała naszą uwagę na zapomniane dzisiaj, Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku, będące organizacją oświatową, działającą na rzecz rozwoju szkół, czytelnictwa i budzenia świadomości narodowej na terenie Galicji. O Towarzystwie będzie w następnej części.

                                                                                                             c.d.n.

                                                                                                        Jerzy Duda

                                                                                             Administrator Piotr

PROMOCJA MIASTA POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ /dodatek do części 4./

Szczegóły

Opublikowano: wtorek, 01, październik 2024 14:36

PROMOCJA MIASTA

POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ

/dodatek do części 4./

            Na prośbę jednego z naszych klubowych Kolegów, który w przeszłości zajmował się gromadzeniem materiałów dotyczących Dni Krakowa, prezentujemy materiały i walory, którymi dysponujemy, a nie były pokazywane stronie internetowej. Są to materiały z roku 1968 i lat późniejszych. Do nich należą kartki pocztowe i datowniki, a także   „Program Dni Krakowa” z 1968 roku.

            W 1968 roku, na kolejne „Dni Krakowa”, cztery instytucje tj. Państwowa Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, Orkiestra i Chór Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie, Miejski Teatr Muzyczny w Krakowie i Estrada Krakowska opracowały i wydały drukiem, ilustrowany „Program” w formacie 125 x 200 mm w miękkich okładkach. Program, na 52 stronach, zawiera informacje dotyczące cyklu imprez muzycznych, planowanych do wykonania od 1. – 9. czerwca 1968 roku.(fot. 1i 2).

Fot 1,2. Strony tytułowa i czwarta okładki, Programu Dni Krakowa z 1968 roku

Autor wstępu, Marian Wallek-Walewski, dokonał krytycznej oceny stanu obiektów służących” masowej działalności muzycznej w naszym mieście”. Te rażące zaniedbania stoją w sprzeczności z dokonaniami artystów wywodzących się z Krakowa, mieszkających i zdobywających wiedzę muzyczną w mieście oraz rozpoczynających wielkie światowe kariery muzyczne. Program otwiera informacja o Krzysztofie Pendereckim i o pierwszym koncercie symfonicznym planowanym na 1 czerwca w Sali Filharmonii Krakowskiej (fot.3, 4)

Fot. 3,4 Strony poświęcone Krzysztofowi Pendreckiemu oraz program koncertu

             symfonicznego z utworami kompozytora.

. W programie znalazły się poszerzone informacje na temat; Karola Szymanowskiego z jego zdjęciem i programem wieczoru dnia 2 czerwca;, Arturze Malawskim z programem wieczoru w dniu 4 czerwca i Stanisławie Wiechowiczu. Obszerniejsze dane podane zostały na temat Zespołu Instrumentów Dawnych (Fistulatores et Tubicinatores Varsovienses). Program uzupełniony jest całostronicowymi fotografiami wybitnych krakowskich muzyków m.in. Wandy Wiłkomirskiej, Jerzego Katlewicza, Tadeusza Malaka, Krzysztofa Missony, Reginy Smendzianki.

            Program opatrzony jest nowym godłem imprez „Dni Krakowa” zamieszczonym także na czwartej stronie okładki jak na fot.2.

            W 1968 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu kartkę pocztową Cp. 379 zaprojektowana przez H. Chylińskiego o nakładzie 200 000 szt. Na znaku opłaty znajduje się rysunek kasetonu z głową wawelską, a w części rysunkowej kartki jest rysunek „Głowy księżniczki” wykonanej przez Xawerego Dunikowskiego. Dodatkową atrakcją dla kolekcjonerów było stosowanie w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, stempla okolicznościowego, w dniach 1-9.6.1968 roku. Był to datownik o wymiarach 61 x 31 mm, wykonywany oddzielnie na każdy dzień. Kartka pocztowa, z odbitym stemplem okolicznościowym pokazane są na fot. 5.

Fot.5 Kartka pocztowa Cp.379 z odciśniętym stemplem okolicznościowym Dni Krakowa

         z 1968 roku

                 Jedynym, znanym nam, pocztowym wykorzystaniem stempla okolicznościowego jest widokówka, kolorowa przedstawiająca kościół Mariacki, wykonana wg fotografii barwnej T. Bilińskiego, emitowana przez Biuro Wydawnicze „Ruch”, wysłana z Krakowa do Rabki.

(fot. 6).

Fot. 6   Widokówka z Krakowa z obiegu pocztowego z datownikiem Dni Krakowa 1968 roku

            W roku 1969 „Dni Krakowa” odbyły się w ramach obchodów 25 lecia PRL-u. Nie posiadamy informacji na temat organizacji Dni, ani programu, ani drukowanego informatora.   Wiadomo, że Poczta Polska nie wydała żadnego waloru promującego „Dni Krakowa”, natomiast w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, w dniach 14-22 czerwca 1969 roku stosowano stempel okolicznościowy. W datowniku ręcznym w wymiarach 56 x 31 mm były identyczne stemple, wykonane odrębnie na każdy dzień stosowania.(kat. Myśl. 69 141). Posiadamy dwa przykłady kolekcjonerskiego wykorzystania stempla. Pierwszy przykład to karta pocztowa emitowana przez Pocztę Polską w 1967 roku z okazji Międzynarodowego Roku Turystyki Cp.363. Znak opłaty, autorstwa Witolda Chomicza, przedstawia kompozycję dwóch panoram; panoramy murów floriańskich w Krakowie, a w tle panoramy miasta, z widokami kościoła Mariackiego i Zamku Królewskiego na Wawelu. Znak opłaty jest skasowany wspomnianym datownikiem „Dni Krakowa” z rysunkiem Barbakanu i Lajkonika (fot.7).

Fot. 7 Kartka pocztowa Cp.363 z odciśniętym stemplem okolicznościowym „Dni Krakowa”

         z 1969 roku.

             Przykład drugi to kartonik z naklejonym znaczkiem Fi.1545 z odciśniętym stemplem okolicznościowym (Fot.8).

Fot. 8 Wykorzystanie znaczka Fi.1545 do odciśnięcia stempla okolicznościowego „Dni

           Krakowa” z 1969 roku.

            Następny stempel okolicznościowy, promujący „Dni Krakowa”, pochodzi z roku 1973. Nie mamy informacji na temat „Dni Krakowa” organizowanych w 1973 roku, nie posiadamy programu imprez, natomiast dysponujemy odbitką stempla okolicznościowego, który jest datownikiem mechanicznym. Nasz walor jest unikatowy. Jest to koperta przesyłki listowej, prywatnej, miejscowej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem (2 !), wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków, 2, w dniu 2.6.1973 do... Krakowa. Przesyłka jest ofrankowana znaczkiem Fi. 1876 o nominale 5,00 zł, skasowanym datownikiem mechanicznym stosowanym podczas „Dni Krakowa”.(fot. 9).

Fot.9   Koperta przesyłki listowej, poleconej z odciśniętym stemplem okolicznościowym

         „Dni Krakowa” z 1973 roku.

            Posiadamy w zbiorze datownik stosowany podczas „Dni Krakowa” w 1980 roku. Datownik ręczny został odbity na kartce pocztowej wydanej z okazji 30 -lecia Polskiego Związku Filatelistów 1950-1980. Kartka pocztowa Cp.755 wydana przez Pocztę Polską w 1980 roku w nakładzie ponad 212 000 sztuk, w części rysunkowej ma rysunek fasady budynku, w którym odbył się pierwszy zjazd PZF. Znak opłaty pocztowej jest skasowany datownikiem jednodniowym stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniu 22.6.1980 roku (fot.10).

Fot.10 Kartka pocztowa Cp.755 z odciśniętym stemplem Dni Krakowa z 1980 roku

Prezentowany datownik z rysunkiem czterech wieżyczek i literą „K” w części środkowej (kat. Myśl. 80 178) był stosowany w ostatnim dniu obchodów „Dni Krakowa”. W pierwszym dniu tj. 12.6.1980 roku był stosowany datownik (kat.Myśl. 80 137) z rysunkiem krenelażu z trzema zębami. Nie posiadamy odbitki tego datownika.

W 1981 roku, w którym 13 grudnia został ogłoszony stan wojenny w Polsce, również odbyły się „Dni Krakowa”. Wprawdzie nie posiadamy o nich żadnej informacji ale o ich organizacji świadczy stempel okolicznościowy, stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków oznaczony w Katalogu Andrzeja Myślickiego numerem 81 079.

. Posiadamy unikatowy walor. Jest to koperta przesyłki listowej, prywatnej, miejscowej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłanej z Urzędu Pocztowego Kraków 1, w dniu 12.6.1981 roku do ...Krakowa (Nowej Huty). Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami ; parką Fi. 2478 oraz 2151, o łącznej wartości 6,00 zł. Znaczek Fi.2151 jest skasowany jednodniowym datownikiem o wymiarach 60 x 30 mm stosowanym w dniu 12.6.1981 roku. Na datowniku jest rysunek przedstawiający Wzgórze Wawelskie, a obok schematyczny rysunek czapki Stańczyka. Walor jest zaprezentowany na fot.11.

Fot.11 Koperta przesyłki listowej, poleconej z odciśniętym stemplem okolicznościowym „

             „Dni Krakowa” z 1981 roku.

Dysponujemy również kilkoma widokówkami wydawanymi z okazji „Dni Krakowa”. Są to, dwie kartki zaprojektowane przez Janusza Benedyktowicza, wydane przez Centralę Przemysłu Ludowego i Artystycznego, Zakład Introligatorstwa Artystycznego w Krakowie (fot.12, 13)

Fot.12,13 Dwie widokówki zaprojektowane przez Janusza Benedyktowicza z okazji „Dni Krakowa”

Ta sama firma wydała jeszcze dwie inne kartki, a mianowicie; kartka według projektu Marii Ledkiewicz z rysunkiem tramwaju konnego (fot.14).

Fot.14 Widokówka projektu Marii Ledkiewicz z rysunkiem tramwaju konnego

oraz widokówkę według projektu Krystyny Tyszowieckiej przedstawiającą trębacza na tle Barbakanu (fot.15).

Fot.15, widokówka z postacią trębacza projektu Krystyny Tyszowieckiej z okazji „Dni

             Krakowa” .

Posiadamy także dwie kartki opisane „Dni Krakowa” projektowane przez Zofię Dadlerz, „Dawny Krakowski tramwaj konny” oraz „Igrce w Barbakanie (fot. 16,17).

Fot,16,17 Dwie widokówki projektowane przez Zofię Dedlerz z okazji Dni Krakowa.

Wymienione kartki są bez daty wykonania, wobec czego nie wiemy do których „Dni Krakowa” je przypisać.

Osobną sprawą są kartki ze scenami „tradycyjnej zabawy ludowej” Lajkonik. Pochód Lajkonika ze świtą był umieszczany we wszystkich, znanych nam, programach imprez kolejnych „Dni Krakowa”. Kartki z Lajkonikiem stanowiły ważną rolę w promocji święta. Na kolejnych fotografiach trzy sceny z Lajkonikiem na kartkach wydanych w latach 1959, 1969 i 1974 (fot. 18 i 19, 20).

Fot. 18 Kartka pocztowa, czarno-biała, bez obiegu „Lajkonik”, według fotografii

             T. Wesołowskiego, Wydawnictwo „Sport i turystyka”, Komitet Społeczny Funduszu

             Ochrony Zabytków m. Krakowa, zam.126/59.

Fot.19 Kartka pocztowa, kolorowa, Dni Krakowa, Lajkonik- tradycyjna zabawa ludowa,

             związana ze zwycięskim odparciem najazdu Tatarów na Kraków w XIII wieku.

             Kartka według fotografii barwnej T. Bilińskiego. Biuro Wydawnicze Ruch,

             Fotoizdat Bułgaria 1969.

Fot. 20 Kartka fotograficzna, bez obiegu, Lajkonik ( z tekstem jak na fot.19). Fotografia

             barwna T. Biliński , 1974 rok nakład 2000 egzemplarzy.

            Na zakończenie naszego cyklu przypominamy wydarzenie, które miało miejsce w Krakowie, przed dziesięciu laty. 4 września 2014 roku odbył się wernisaż wystawy zorganizowanej w Kamienicy Hipolitów przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa pod tytułem „Przepis na Kraków Jerzego Dobrzyckiego”. Kuratorką wystawy była Katarzyna Winiarczyk. Wystawie towarzyszył plakat oraz folder opracowany przez Kolegium Wydawnicze MHmK pod przewodnictwem Michała Niezabitowskiego. W bogato ilustrowanym i starannie wydanym katalogu, z okładką, na której jest zdjęcie z 1938 roku Agencji Fotograficznej ‘Światowid” przedstawiające Widowisko historyczne w Barbakanie w wykonaniu studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (fot.21), znalazły się strony poświecone organizacji pierwszych „Dni Krakowa”.

Fot.21 Okładka katalogu wystawy „Przepis na Kraków Jerzego Dobrzyckiego”

Atrakcjami związanymi z wystawą, która trwała do 8 lutego 2015 roku były; „Poczta balonowa”, znaczek personalizowany z wizerunkiem Jerzego Dobrzyckiego oraz kartka wydana przez Pocztę Polska S.A., nr20/2014, w nakładzie 500 egzemplarzy. Projektantem kartki był Robert Gaweł. W Urzędzie Pocztowym Kraków 1 stosowano jednodniowy stempel okolicznościowy w dniu 04.09.2014 roku. Pilotem balonu przenoszącego przesyłki był Adam Jaskólski. Niestety z uwagi na niekorzystne warunki atmosferyczne lot balonu nie odbył się. Z wystawy pozostały pamiątki , które prezentujemy na 22 oraz 23a,b

Fot. 22 Kartka pocztowa z obiegu pocztowego wydana z okazji wystawy „Przepis na Kraków

           Jerzego Dobrzyckiego” ze stemplem poczty balonowej..

Fot. 23 a,b Kartka pocztowa z obiegu pocztowego wydana z okazji wystawy „Przepis na

             Kraków Jerzego Dobrzyckiego”, ze znaczkiem personalizowanym z wizerunkiem

             Jerzego Dobrzyckiego skasowanym stemplem okolicznościowym poczty balonowej (a) oraz wpisem kuratorki wystawy (b).

Do najmilszych pamiątek z wystawy zaliczam kartkę pocztową, adresowaną na nazwisko Jerzy Duda z wpisem kuratorski wystawy Katarzyny Winiarczyk, na rewersie kratki. Jak na fot.23 b.

                                                                                                                          Jerzy Duda

                                                                                                               Administrator Piotr

PROMOCJA MIASTA POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ /część 4./

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 02, wrzesień 2024 13:20

PROMOCJA MIASTA

POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ

 /część 4./

            W części trzeciej znalazł się opis intrygującej koperty, której pochodzenie jest nam nie znane. Przesyłkę opisaliśmy tak:

Wyjątkowa koperta z przeznaczeniem na FDC, ale z ilustrowanym dodrukiem „Zwiedzaj Kraków, miasto zabytków postępowej nauki, kultury i sztuki” wysłana z Urzędu Pocztowego Bukowina Tatrzańska, w dniu 15. 9. 1955 roku, do Krakowa. Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym Fi. 776 i 777 oraz 683 o łącznej wartości 1.20 zł (taryfa przewidywała 80 groszy z dopłata na odbudowę m. stoł. Warszawy). Do skasowania znaczków użyto także stempla FDC. Co ciekawe mieliśmy możliwość oglądania trzech przesyłek listowych   do USA z wykorzystaniem podobnych kopert z ilustrowanym dodrukiem. Nie znamy ich pochodzenia.

Wśród Internautów znalazł się „niedowiarek” –piszemy to z szacunkiem – który uważa, że opisana koperta nie była dostępna w obrocie pocztowym i że znalezienie jej to nadzwyczajny przypadek, a o innych przypadkach mowy byś nie może. Sugerował zatem, że nasze „widzenie” innych podobnych kopert z obrotu pocztowego jest niemożliwe. Okazuje się jednak, że cos niemożliwego staje się możliwe. Na fot. 1 pokazujemy kolejny przykład wykorzystania koperty, którą opisaliśmy wcześniej.

Fot. 1 Koperta z przeznaczeniem na FDC z ilustrowanym dodrukiem „Zwiedzaj Kraków,

           miasto zabytków, postępowej nauki, kultury i sztuki” wykorzystana do przesyłki

           listowej, przesłanej drogą powietrzna z Urzędu Pocztowego Kraków 2, w dniu (?),

           do USA. Przesyłka jest ofrankowana dwoma znaczkami, lotniczym, Fi.593 oraz 692

           o łącznej wartości 7,00 zł.

            Po tym krótkim wstępie, kontynuujemy nasz cykl, w którym zajmujemy się problemem promocji miasta przez emisje pocztowe i filatelistykę, wykorzystując informacje o wydawnictwach pocztowych z okazji „Dni Krakowa” organizowanych od 1936 roku. Rok 1955 był pierwszym, w którym Poczta Polska uhonorowała „Dni Krakowa, Festiwal Sztuki” serią znaczków, okolicznościowym stemplem, kopertą FDC, a poza tym wydany został karnet oraz zestaw kartek o motywach krakowskich. O pocztowym wykorzystaniu materiału filatelistycznego i kartek pisaliśmy w poprzedniej części. Wydawało się, że doświadczenia uzyskane w roku 1955 będą wykorzystane w kolejnych latach i kolekcjonerzy, a przede wszystkim użytkownicy poczty, będą mieli nowe możliwości promowania miasta rozsyłając po świecie okolicznościowe wyroby Poczty Polskiej emitowane z okazji Dni Krakowa. Czy tak się stało ?

            W 1956 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwie karty ilustrowane wydane z okazji „Festiwal Sztuki, Dni Krakowa” (fot.2a, b).

Fot.2a,b   Dwie Karty Pocztowe wydane przez Pocztę Polską w 1956 roku z okazji „Festiwal

Sztuki ,Dni Krakowa 1956”

Na znaku opłaty znalazła się gotycka litera „K”, motyw zaczerpnięty z drzwi wawelskich, z koroną umieszczoną nad literą. Obie karty mają nominał 40 groszy. Ilustracjami kart są rysunki głów wawelskich; głowa młodzieńca i głowa kobieca, z kasetonów stropu sali Poselskiej na Zamku Królewskim na Wawelu (Fi. t. II nr 143a,b). Rzeźby powstały w warsztacie Sebastiana i Hansa Snycerza ok. 1540 roku.

Kartki pocztowe, nawet na pierwszy rzut oka, wydają się być odmienne od wcześniej znanych. Uwagę zwracają; braki sygnatury, daty wydania, wysokości nakładu, nazwiska projektanta, do których to informacji dzisiejsi kolekcjonerzy są przyzwyczajeni. Dla uzyskania potrzebnych kolekcjonerowi i wiarygodnych informacji trzeba sięgnąć do literatury, głównie do wydania „Polskie znaki pocztowe” t. III, Warszawa 1962 rok. Nakład tej książki wynosił 5000 egzemplarzy i pozycja ta dzisiaj jest już rzadkością, a więc dla współczesnego kolekcjonera niełatwa do zdobycia. Dla porządku podajemy kilka informacji.   Kartki wprowadzono do obiegu pocztowego 27 czerwca, zarządzeniem publikowanym w Dzienniku Łączności z dnia 23.6.1956 roku. Format kart 145x104 mm, a wykonane są rotograwiurą w kolorze sepia, zaś podpisy pod ilustracjami w kolorze niebieskim – offsetem. Nakład łączny obu kart wyniósł 200 000. Znak opłaty projektował M. Wątorski, a ilustracje Henryk Starzyński.

            Rok później, w 1957 roku, Poczta Polska wprowadziła, zarządzeniem z dnia 20.5.1957 roku, kartę ilustrowaną z okazji „Festiwal Sztuki, Dni Krakowa”, drukowaną wielobarwnym offsetem w P.W.P.W w Warszawie w nakładzie 92 000 sztuk (Fi. t. II nr 145) Znak opłaty przedstawia stylizowany herb Krakowa z bramą i otwartymi wrotami, w której znajduje się rysunek Lajkonika z logo Dni Krakowa z 1936 roku. W części ilustracyjnej,

w dolnej lewej stronie, znajduje się wielobarwny rysunek Henryka Starzyńskiego przedstawiający Lajkonika z jego drużyną.(fot.3).

Fot. 3 Kartka pocztowa wydana przez Pocztę Polska z okazji „Festiwal Sztuki, Dni

Krakowa” w 1957 roku.

Kartka, podobnie jak dwie poprzednie z roku 1956, nie posiada sygnatury, daty wydania, nakładu i nazwiska projektanta.

            Czy w latach 1956 i 1957 świętowano „Dni Krakowa”, nie wiemy. Nie posiadamy drukowanych programów ani obszerniejszych informacji na temat przebiegu imprez i udziału Krakowian oraz zaproszonych gości.

Wiadomo natomiast, że rok 1956 zapisał się w Polsce pierwszym spontanicznym zrywem robotników przeciw systemowi. 28-29 czerwca 1956 roku robotnicy Zakładów im. Józefa Stalina, dawniej Zakłady im. Hipolita Cegielskiego ogłosili strajk generalny i wyszli na ulice. Polała się krew po brutalnej interwencja milicji i wojska na polecenie władz centralnych, które nakazały spacyfikowanie miasta. Wcześniej w Moskwie zmarł Bolesław Bierut – jak powszechnie mówiono – na chorobę moskiewską, a w październiku Polska otarła się o zbrojną interwencje wojskową ze strony ZSRR. Na domiar złego w październiku 1956 roku zaczęło się Powstanie w Budapeszcie i pierwsza rzeczywista interwencja zbrojna ZSRR. Po dramatycznych wydarzeniach w kraju, w tym m.in. zastrzeleniu w budynku poznańskiego Urzędu Bezpieczeństwa trzynastoletniego ucznia szkoły muzycznej Romka Strzałkowskiego oraz po uwolnieniu ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski i „Jasnogórskich ślubach Narodu Polskiego” w Częstochowie, nastąpiła oczekiwana „odwilż polityczna”. W grudniu 1956 roku zainaugurowała działalność „Piwnica pod Baranami” w Krakowie.

Rok 1957 to początek rządów Władysława Gomułki z jego programem walki z rewizjonizmem i dogmatyzmem. To również strajki i likwidacje niewygodnych dla władzy czasopism, w tym: dwumiesięcznika „Europa” oraz tygodnika „Po prostu”. Decyzja o likwidacji tygodnika wywołała kilkudniowe zamieszki w Warszawie. Wiele posunięć władzy świadczyło o powolnym odwrocie od idei Października. Rodzi się zatem pytanie, czy w latach 1956 i 1957 obchodzono „Dni Krakowa”?

Pytania pozostawimy bez odpowiedzi, do czasu zebrania dodatkowych wiadomości oraz pomocy uzyskanej od Internautów, zainteresowanych problemem.

Posiadamy natomiast poświadczenie pocztowego wykorzystaniu wspomnianych kartek i to zarówno z roku 1956 jak i z roku1957. Najciekawszymi przykładami są te,

z obrotu zagranicznego.(fot. 4, 5, 6 i 7).

Fot. 4 Kartka pocztowa Fi. 143 a z krajowego obiegu pocztowego wysłana z Urzędu

           Pocztowego Kraków 2, w dniu 9.08.1956, do Sopotu.

Fot. 5 Kartka pocztowa Fi.143 a z obrotu pocztowego zagranicznego, wysłana drogą

         powietrzną z Urzędu Pocztowego Tarnów, dnia 22.9.1956 roku do Chile (!). Opłata

         została uzupełniona poprzez doklejenie znaczka pocztowego Fi. 628. Opłata 1,00 zł

         zgodna z taryfą. Wyjątkowością tej kartki jest jej nadawca : Marian Haydzicki, jeden z

         najwybitniejszych polskich filatelistów. adresatem zaś jest Stowarzyszenie Filatelistów

         w Chile. Kartka dotarła do adresata 15.10.1956 roku o czym świadczy odbitka

         datownika odbiorczego.

Fot. 6 Kartka pocztowa Fi.145 z krajowego obiegu pocztowego, miejscowa wysłana z

           Urzędu Pocztowego Kraków 2, w dniu 5. 6. 1957 roku, do Krakowa. Znak opłaty jest

           skasowany datownikiem ręcznym o wymiarach 58x42 mm stosowanym w Urzędzie

           Pocztowym Kraków 2, z okazji 700- lecia lokacji miasta (kat. Myśl. nr 57 033)

           Datownik był odciskany w kolorach; czarnym i fioletowym.

Fot. 7 Kartka pocztowa Fi.145 z obrotu zagranicznego wysłana z Urzędu Pocztowego

           Kraków 1, w dniu 9.8.1957 do Włoch. Opłata kartki pocztowej uzupełniona

           znaczkiem pocztowym Fi. 838 o nominale 60 groszy. Opłata zgodna z taryfą.

            Dla ciekawych proponujemy interesujące podsumowanie obchodów i uroczystości związanych   z 700- leciem lokacji miasta Krakowa zamieszczone w artykule: Wacław Passowicz, Garść refleksji na temat obchodów 700. rocznicy lokacji na prawie magdeburskim w świetle, „Krzysztofory”nr 26/2008.

             Poszukiwanie materiałów, wydanych drukiem, dotyczących „Dni Krakowa”, przez dłuższy czas nie przynosiły efektów. Przypadek zrządził, że zainteresowaliśmy się książeczką niewielkich rozmiarów (12x16,5 cm), której kolorowa okładka, z rysunkiem stylizowanego Lajkonika, w nietypowej pozie, zachęcała do zakupu. Tytuł: „Informator krakowski” 1958 (fot. 8).

Fot. 8 a, b Okładka książeczki „Informator krakowski” 1958 (a) oraz czwarta strona okładki (b).

            Książeczka wydana przez Stowarzyszenie Festiwalu Sztuki „Dni Krakowa”, zawiera wiele danych liczbowych i opisowych dotyczących miasta, kilka okazjonalnych tekstów i ilustracji wykonanych przez B.W. Schonborna. Okładkę projektował L. Jesionkowski.

Autor tekstu wstępnego; Jedź bracie do Krakowa napisał m.in. Niestety po wojnie nie potrafiono, jak dotąd, nadać „Dniom Krakowa” dawnego rozmachu i rozgłosu. Trudne warunki powojennych lat odbudowy nakazywały na ważniejsze cele przeznaczać fundusze społeczne. Toteż organizowane corocznie od 1947 roku „Dni Krakowa” powoli zdobywają sobie rangę festiwalu sztuki. Wprawdzie nie brak zawsze w czasie ich trwania wybitnych imprez artystycznych, nie brak tradycyjnych obchodów ludowych, odświętnej oprawy plastycznej miasta i barwnego uroczystego otwarcia Festiwalu, ale zarówno społeczeństwo Krakowa jak organizatorzy zdają sobie sprawę z tego, że „Dni Krakowa” jeszcze nie mogą konkurować z tego typu imprezami w innych krajach...Przy Stowarzyszeniu Festiwalu Sztuki „Dni Krakowa” – jako komórce społecznej- powołano czynne przez cały rok biuro „Dni Krakowa” mające zająć się nie tylko opracowaniem koncepcji i przygotowaniem imprez festiwalowych - ale także zdobywaniem funduszy na ten cel.

W książeczce podano ważniejsze daty z dziejów Krakowa, znalazł się również rysunkowy plan Śródmieścia z zaznaczeniem ważniejszych zabytków z krótkim ich opisem,

a nawet „Alfabet krakowski”. Jednak najcenniejszym materiałem, okazał się być dołączony luzem i zachowany, czterostronicowy „Program Festiwalu Sztuki „Dni Krakowa 1958 rok”( fot. 9 a, b).

Fot.9 Program Festiwalu Sztuki „Dni Krakowa” 1958

            Festiwal Sztuki, „Dni Krakowa” miał trwać od 7 czerwca do 22 czerwca 1958 roku.

W programie, napisanym drobnym drukiem, przewidziano wiele interesujących imprez. Były to m.in. recital Artura Rubinsteina w Filharmonii, gościnny występ Piccolo Teatro di Milano, ze sztuką „Sługa dwóch panów” Goldoniego, Gościnny występ Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Filadelfijskiej, Międzynarodowy Turniej Tańca, Recital taneczny Ruth Sorel, występ Opery Bytomskiej. Planowano wystawy fotografii artystycznej, występy Teatru na Wozie. W programie zapisano przegląd powojennych filmów polskich w kinie Apollo. Dla miłośników książki przewidziano kiermasz książki w Rynku Głównym oraz aukcję bibliofilska książek, rycin i czasopism. Zaskoczeniem było wprowadzenie do programu występów „Piwnicy pod Baranami”. W „alfabecie krakowskim” na literę „P” podano hasło,„Piwnice krakowskie, które są w ogóle sławne, ale obecnie najsławniejsza jest ta, w której ( w Domu Kultury) mieści się klub młodzieży i kabaret „Piwnica”. Szeroko rozniosła się jego sława poza granice kraju.

            W programie znalazły się także „Tradycyjny Lajkonik” oraz „Tradycyjne wianki na Wiśle u stóp Wawelu”.

            W programie nie było informacji na temat udziału Poczty Polskiej w „Dniach Krakowa”. Poczta Polska nie wydała żadnego waloru ani nie stosowano okolicznościowego datownika.

            Rok później, w 1959 roku Poczta Polska emitowała kartkę pocztową z okazji „Festiwalu Sztuki, Dni Krakowa” w technice wielobarwnego offsetu drukowaną

w P.W.P.W. (fot. 10). Kartkę pocztową ( Fi.t.II nr 166) z sygnaturą P.P.T i T-III.59.150 000, wydano w nakładzie 169 700 sztuk. Znak opłaty zaprojektowany przez T. Stankiewicza przedstawia stylizowanego Lajkonika. W części ilustracyjnej znajduje się kompozycja rysunkowa z kogutem na wozie obrazująca trzy dziedziny sztuki; muzykę, literaturę i malarstwo. Znak opłaty jest skasowany okolicznościowym datownikiem ręcznym z wymienną datą (kat. Mysl. Nr 59 032)   stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kraków 2 w dniach 3 – 20 czerwca 1959 roku.

Fot. 10 Kartka pocztowa wydana przez Pocztę Polską z okazji „Festiwalu Sztuki – Dni

           Krakowa w 1959 roku, z okolicznościowym datownikiem.

            W zbiorach posiadamy jeden przykład pocztowego wykorzystania kartki Fi.166) pokazany na fot.11.

Fot. 11 Kartka pocztowa Fi. 166, z obiegu pocztowego krajowego, wysłana z Urzędu

           Pocztowego Kraków 2 , w dniu 7. 4. 1964 roku do Warszawy.

            Na tej części przerywamy nasz cykl, do czasu pozyskania większej liczby walorów, drukowanych programów, a także dodatkowych informacji na temat organizacji „Dni Krakowa”.

                                                                                                                      Jerzy Duda

                                                                                                         Administrator Piotr