Ołtarz Wita Stwosza z Europejską Nagrodą Dziedzictwa Europa Nostra
- Szczegóły
- Opublikowano: piątek, 08, grudzień 2023 14:51
Ołtarz Wita Stwosza z Europejską Nagrodą Dziedzictwa Europa Nostra
7 września 2023 roku, podczas głównych obchodów 45 rocznicy wpisania Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, archiprezbiter bazyliki ksiądz infułat dr Dariusz Raś odebrał z rąk wiceprezydenta Europa Nostra prof. Jacka Purchli i sekretarz generalnej Europa Nostra Sneski Quaedvlieg-Mihailovic Europejską Nagrodę Dziedzictwa Europa Nostra za projekt konserwacji Ołtarza Wita Stwosza.
Ołtarz w bazylice Mariackiej oraz jego twórca Wit Stwosz posiadają wiele walorów wydanych przez Pocztę Polską. Przede wszystkim są to znaczki pocztowe, wydane w latach 1933 i 1960 oraz trzy komplety kart ilustrowanych po 32 sztuki każdy, o różnym nominale, a w 1934 roku dodatkowe wydanie prowizoryczne w związku z obniżeniem taryfy pocztowej emitowane z okazji 400. rocznicy śmierci Wita Stwosza. Są to również znaczki przedstawiające fragmentu ołtarza i jego detale, jak w przypadku znaczka z 1956 roku (Fi.838), na którym znajduje się fragment rzeźby przedstawiającej Matkę Boską, czy znaczka (Fi.3957) z widokiem rzeźby popularnie zwanej „żaczkiem” znajdującej się na Placu Mariackim, wykonanej na wzór rzeźby umieszczonej wysoko w obramowaniu szafy ołtarzowej, a wcześniej (Fi. 3790) z wizerunkiem głowy „żaczka”. Jest również znaczek z wizerunkiem fragmentu głowy św. Anny (Fi.2221) wydany z okazji Międzynarodowej Wystawy Filatelistycznej „Arphila 75”
W 2016 roku w Klubie „Cracoviana” powstała propozycja włączenia się do obchodów 70 rocznicy powrotu do Krakowa ołtarza, wywiezionego przez nazistów do Niemiec na początku 1940 roku. Podjęto decyzję o przygotowaniu wydawnictwa w postaci albumu wybranych ilustrowanych kartek pocztowych. Staraniem Kol. Augustyna Katańskiego ukazał się albumik zawierający zestaw reprintów kart ilustrowanych wydanych z okazji 400.rocznicy śmierci Wita Stwosza ze zmodyfikowanym znaczkiem opłaty i dodatkowym opisem (fot.1).
Album z numerem 001, został wręczony archiprezbiterowi bazyliki Mariackiej księdzu infułatowi dr. Dariuszowi Rasiowi podczas spotkania z przedstawicielami Klubu; Jerzym Dudą i Augustynem Katańskim, w dniu 12 kwietnia 2016 roku. Nakład albumu wynosił 150 sztuk i został rozprowadzony wśród Członków i Sympatyków Klubu „Cracoviana”.
W ramach obchodów rocznicowych poddano również propozycję, aby na klubowej stronie internetowej prezentować artykuły i walory na temat pocztowego wykorzystania znaczków z widokami ołtarza Wita Stwosza wydanych w latach 1933 i 1960, a także pozostałych znaczków związanych z ołtarzem. Powstał w ten sposób cykl artykułów rozpoczęty 12 stycznia 2016 roku. Cykl złożony z 17. artykułów, ciekawostek, opisów zakończono 20 grudnia 2016 roku.
Z okazji przyznania w 2023 roku wspomnianej nagrody, autorzy strony internetowej postanowili przypomnieć jedną z najpiękniejszych serii wydanych przez Pocztę Polską, z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza, składającą się siedmiu znaczków wydania okolicznościowego Arcydzieła sztuki polskiej – ołtarz Wita Stwosza (Fi.1035 – 1041).
W serii emitowanej w 1960 roku znalazł się znaczek cięty o nominale 10.00 zł i wymiarach 86 x 108 mm (Fi.1041), który przez pewien czas uchodził za jeden z największych znaczków pocztowych na świecie. Na znaczku jest przestawiona główna część ołtarza zwana szafą ze sceną „Zaśnięcia Matki Boskiej”. Znaczek świetnie zaprojektowany i sztychowany mógł stanowić nadzwyczaj efektowną „reklamę” dzieła Wita Stwosza, a przede wszystkim Krakowa i jego bazyliki Mariackiej. Mógł, ale czy był? Na kolejnych fotografiach prezentujemy przykłady pocztowego i kolekcjonerskiego wykorzystania tego znaczka.
Znaczki wykonano w stalorycie, a ich staranne drukowanie odbywało się na maszynach do wklęsłego druku kreskowego. Znaczki wprowadzono do obiegu pocztowego 20 września, zarządzeniem nr 80 Ministra Łączności z dnia 19.09.1960 roku. Na siedmiu znaczkach, zaprezentowano widoki sześciu kwater ołtarza w stanie otwartym, na których przedstawiono sceny biblijne, a na siódmym jest widok środkowej części ołtarza zwanej szafą (fot. 2-8).
Fot. 2 Czteroznaczkowy blok z lewym i dolnym marginesem (Fi.1035), stemplowany
abonamentowo z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
górnej, lewego skrzydła ołtarza, „Zwiastowanie”.
Fot.3 Czteroznaczkowy blok z prawym marginesem (Fi.1036), stemplowany abonamentowe
z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery środkowej , lewego
skrzydła ołtarza „Boże Narodzenie”.
Fot.4 Trzyznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1037) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
dolnej, lewego skrzydła ołtarza „Pokłon Trzech Króli”.
Fot 5 Czteroznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1038) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
górnej z prawego skrzydła ołtarza, „Zmartwychwstanie”.
Fot. 6 Czteroznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1039) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
środkowej, prawego skrzydła ołtarza,„Wniebowstąpienie”.
Fot. 7 Czteroznaczkowy blok z prawym marginesem (Fi.1040) stemplowany abonamentowo,
z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery dolnej, prawego
skrzydła ołtarza „Zesłanie Ducha Świętego”.
Fot.8 Znaczek Fi.1041 o wymiarach 86 x 108 mm, cięty, stemplowany abonamentowo
przedstawiający fragment środkowej części ołtarza, zwanej szafą, Zaśnięcia Matki
Boskiej”.
Znaczki projektował Roman Kleczewski, a rytowali: Edward Kornecki, Eugeniusz Tirdiszek, Bogusław Brandt, B. Szymańska, Jerzy Miller oraz Stefan Łukaszewski. Nakłady znaczków były różne. Nakłady znaczków o nominałach 20, 30, 40 gr. i 2,50 zł wynosiły około 2, 5 miliona każdego, nakład znaczka o wartości 60 gr. nakład wynosił ok. 5, 4 miliona, natomiast znaczki o dwóch najwyższych nominałach – 5.60 i 10 zł miały nakład po ok. 300 tyś. sztuk. Wydano również FDC w nakładzie 14, 7 tys. egzemplarzy (fot. 9).
Pomimo wysokich nakładów, jak się dzisiaj wydaje, znalezienie na rynku filatelistycznym całości pocztowych ofrankowanych znaczkami z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza nie jest łatwe, a znaczkiem o nominale 10 zł, bardzo trudne. Złożyły się na to co najmniej dwie przyczyny. Nominał znaczka o wymiarach 86x108 był duży i w zasadzie odpowiadał taryfie za przesyłki w obrocie zagranicznym i to w postaci listów poleconych, ekspresowych, wysyłanych drogą powietrzną. Również wielkość znaczka sprawiała znaczne problemy przy frankowaniu przesyłki listowej wysyłanej w kopercie o standardowych wymiarach. Natomiast znaczek wykorzystywano niekiedy do pozyskiwania stempli okolicznościowych tworząc coś na kształt maksimafilii. Na kolejnych fotografiach 10-17 prezentujemy przykłady pocztowego i kolekcjonerskiego wykorzystania znaczka Fi.1041.
Fot.10 Koperta o wymiarach 220 x 161 mm przesyłki urzędowej, zagranicznej,
poleconej, z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłanej od
Państwowego Przedsiębiorstwa Filatelistycznego „Ruch” z Urzędu Pocztowego
Warszawa 3 w dniu (?). 01. 1971 roku, na adres prywatny do USA. Przesyłka
z pieczątkami cenzury poczty i zwolnienia z opłaty dotarła da USA 12 lutego
1971 roku o czym świadczy odcisk datownika odbiorczego. Na kopercie
naklejony znaczek Fi.1041. Taryfa przewidywała opłatę 10,00 zł dla przesyłki
o wadze do 60 gramów.
Fot. 11. Koperta standardowych wymiarów (uszkodzona od góry) przesyłki listowej,
Prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z
wydrukowanym numerem, wysłanej drogą powietrzna z Urzędu Pocztowego
Dąbrowa Górnicza w dniu 2.01. 1963 roku do USA. Przesyłka jest
ofrankowana znaczkiem Fi.1041 o nominale 10,00 zł zgodnie z taryfą.
Przesyłka dotarła do adresata 19.01. 1963 o czym świadczy odbitka
datownika odbiorczego.
Fot.12 Przykład wykorzystania koperty pierwszego dnia obiegu (FDC) ze
znaczkiem Fi.1041 o nominale 10.00 zł jako przesyłki listowej, prywatnej,
zagranicznej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki w kolorze czarnym
i odręcznie wpisanym numerem, ekspresowej z naklejką, przesłanej drogą
powietrzną z Urzędu Pocztowego Białystok 1 w dniu 4.10.1960 do byłego
RFN-u. Opłata za przesyłkę byłą niezgodna z taryfą wobec tego nadawca
uiścił dopłatę w gotówce w wysokości 1,00 zł co zostało potwierdzone
stosownym napisem i pieczątką (taxe percue). Przesyłka dotarła do adresata
6.10. 1960 o czym świadczy odbitka datownika odbiorczego.
Fot. 13a, b Kolejny przykład wykorzystania koperty FDC (a) do przesyłki listowej,
prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym
numerem, przesłanej drogą powietrzną z Urzędu Pocztowego Warszawa 1
w dniu 19.12.1960 roku do Anglii. Przesyłka jest ofrankowana na rewersie
dwoma znaczkami na przesyłki lotnicze Fi.991 i 935 o łącznej wartości
6,50 zł (b). Przesyłka została nadana po 28 dniach od wprowadzenia znaczka
Fi.1041 i FDC (20 IX 1960) i znaczek z jego nominałem 10,0zł nie został
uwzględniony w opłacie za przesyłkę. Właściwe ofrankowanie powinno
wynosi 6,40 zł. Nadpłata ofrankowania wynosi 10 groszy.
Fot. 14 Jeszcze jeden przykład wykorzystania koperty FDC za znaczkiem
Fi.1041 do przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej przesłanej drogą
powietrzną z Urzędu Pocztowego Przemyśl 1 w dniu 8.11.1960 roku do USA.
Taryfa przewidywała za przesyłkę listową do 20 gramów do USA 3,40 groszy.
Fot.15 Wyjątkowy walor z wykorzystaniem koperty FDC ze znaczkiem Fi.1041 do
przesyłki listowej, urzędowej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki
z wydrukowanym numerem, od Państwowego Przedsiębiorstwa
Filatelistycznego „Ruch” do Dyrektora Generalnego Poczty w Belgradzie w byłej
Jugosławii, wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa 1 w dniu 20 IX 1960 roku
( w dniu emisji serii Arcydzieła sztuki polskiej – Ołtarz Wita Stwosza). Adresat
otrzymał przesyłkę 22.09.1960 roku o czym świadczy odbitka stempla
odbiorczego.
Zwracamy uwagę naszym klubowym kolegom na dosyć oryginalne, kolekcjonerskie wykorzystanie znaczka Fi.1041. Polegało ono na wykorzystywaniu widokówek przedstawiających fragment ołtarza Wita Stwosza, wydawanych nawet od lat dwudziestych XX wieku, do robienia maksimafili. Z powodu dużych rozmiarów znaczka był on najczęściej przyklejany na czwartej stronie widokówki składanej jak na fot.16, lub przygotowywanym zestawie samodzielnie wykonywanym (fot.17).
Fot. 16 Widokówka w formie folderu z wykorzystaniem, na pierwszej stronie, fotografii
autorstwa Krzysztofa Jabłońskiego przedstawiającą fragment ołtarza Wita
Stwosza, wydana przez Krajową Agencję Wydawniczą . Na czwartej stronie
naklejono znaczek Fi.1041 oraz odciśnięto stempel okolicznościowy stosowany w
dniu 11 VI 1983 roku na wystawie filatelistycznej Kraków-Norymberga z
okazji 400-rocznicy śmierci Wita Stwosza (Kat. Myśl. Nr. 83 112).
Fot.17 Zestaw w formie folderu, z widokówką przedstawiającą fragment ołtarza Wita
Stwosza z bazyliki Mariackiej, naklejoną na karton oraz znaczek Fi.1041.Całość
ostemplowana datownikiem stosowanym w Urzędzie Pocztowym
Kraków1.
Przykłady wykorzystania znaczka Fi.1041 w postaci pokazanej na fot. 15 i 16 przekazał nam Kolega Klubowy Frank Wiatr z USA.
Przy ocenie zgodności ofrankowania z taryfą wykorzystujemy, o czym już pisaliśmy, informacje zawarte w publikacji Adam Kielbasa-Schoeni, Stanisław Fołta, Taryfy i cenniki opłat Poczty Polskiej 1941-201 wydanej w Basel-Gliwice 2011.
Jerzy Duda
Administrator Piotr
KILKA ZDAŃ NA TEMAT JEDNEGO HASŁA Z „ENCYKLOPEDII KRAKOWA”
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 29, listopad 2023 15:06
KILKA ZDAŃ NA TEMAT JEDNEGO HASŁA Z „ENCYKLOPEDII KRAKOWA”
W „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku na stronie 242, lewa szpalta u dołu znalazło się hasło „POLSKI ZWIĄZEK FILATELISTÓW ODDZIAŁ KRAKOWSKI”.
Autorka czy autor tego hasła zaproponował następujący tekst, który podaję in extenso:.
"Powstał w 1918 jako Krak. Zw. Filatelistów z inicjatywy S. Adamskiego i grona kolekcjonerów, m. in. L. Tomasika (przewodn.), A. Chmurskiego (sekr.), M.M Urbańskiego, J. Chomentowskiego, W. Ostrowskiego; organizował spotkania, odczyty, zajmował się pol. nazewnictwem filatelistycznym, ochroną przed fałszerstwami znaczków przedrukowych; w 1922 roku liczył 244 czł., posiadał oddz. w Trzebini: 1923-33 jego aktywność osłabła: 1934 przemianowany na Krak. Tow. Filatelistyczne (KTF), liczące 32 czł.: od 1936 KTF należało do Zw. Stowarzyszeń Filatelistycznych w Polsce: 1939-45 zawiesiło działalność; reaktywowane 1945 jako Polskie Tow. Filatelistyczne (231 czł.): prowadziło odczyty, abonament nowości, wydawało biuletyn informacyjny, organizowało wymianę zagr,: 0d 1945 posiadało samodzielne sekcje w Rzeszowie, Wrocławiu, Tarnowie, Kielcach i Przeworsku; 1950 przekształcone w krak. Oddz. Pol. Zw. Filatelistów z siedzibą przy ul. Wiślnej 8, nast. Floriańskiej 11, Warszawskiej 3; działacze: W.Horain, Z. Klemensiewicz, J. Machowski, S. Mikstein, J. Tislowitz, S. Ziobrowski, S. Mitkowski, J. Duda (koło zainteresowań „Cracoviana”); Zw. wydawał biuletyn „Filatelista Małopolski”.
W końcowej części opracowania użyte zostało nazwisko J. Duda, i jak z kontekstu wynika, zapewne dotyczy niżej podpisanego, chociaż takie samo nazwisko nosi wiele innych zacnych osób. Skoro zostałem oficjalnie wymieniony, chciałbym się podzielić uwagami odnoszącymi się do tekstu opracowania, a nawet podjąć próbę polemiki z autorem.
Na nowe wydanie „Encyklopedii Krakowa” czekałem z utęsknieniem. Wiele haseł w dotychczasowych encyklopediach to znaczy w „Małej encyklopedii Krakowa” Jana Adamczewskiego, czy „Encyklopedii Krakowa” z 2000 roku i innych encyklopedycznych wydaniach o Krakowie, wymagało uaktualnienia, częściowej modyfikacji, a nawet nowego opracowania. Z roku na rok rosła także potrzeba dodawania nowych haseł. Zapowiedziana Encyklopedia rodziła nadzieję na jeszcze lepszą i pełniejsza wiedzę o Krakowie. Odnosiło się to także do hasła, jak wyżej, ponieważ wcześniej dały się słyszeć, wśród zainteresowanych i w środowisku krakowskich kolekcjonerów, krytyczne oceny informacji zawartych w haśle „Polski Związek Filatelistów ...”znajdującym się Encyklopedii Krakowa wydanej w 2000 roku.
Z przykrością muszę przyznać, że hasło i jego opracowanie w „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku praktycznie pozostało niezmienione od 2000 roku, poza skromnym dodatkiem w końcowej części. Pozostało natomiast szereg wątpliwości i pewien niedosyt informacji zawartych w opracowaniu hasła. Wielka szkoda, że nie zasięgnięto informacji choćby od wymienionych z nazwiska osób, a bezkrytycznie przyjęto opracowanie hasła z 2000 roku.
Wyraz „filatelia” (z franc. philatelie), od 1864 roku zyskał prawo obywatelskie w literaturze, encyklopediach i w języku potocznym, na całym prawie świecie, a spolszczony wyraz „filatelistyka” jest powszechnie zrozumiały w Polsce od pierwszych dziesiątków lat XX wieku. Kolekcjonerstwo, zwane filatelistyką, zrodzone w kilka tygodni po wprowadzeniu w 1840 roku do obiegu pocztowego pierwszego znaczka stało się od końca XIX wieku najpopularniejszym hobby dla kilkudziesięciu milionów ludzi na świecie.
Jeśli zatem pisać o filatelistyce w Krakowie łatwiej byłoby znaleźć historię filatelistyki w „Encyklopedii Krakowa” pod hasłem „Filatelistyka” niż pod hasłem „Polski Związek Filatelistów...”. A przy okazji uwaga; zgodnie z prawdą w roku 2023 powinno być
w tytule hasła „Polski Związek Filatelistów Okręg Małopolski”.
Przejdźmy teraz do sprawy najważniejszej, do historii filatelistyki w Krakowie.
KRAKÓW JEST KOLEBKĄ FILATELISTYKI NA ZIEMIACH POLSKICH
i jest to potwierdzone zarówno w dokumentach, w literaturze tematycznej, jak i w prasie zagranicznej.
Od 1890 roku działał w Krakowie kupiec, oferujący znaczki pocztowe z całego świata, w 1893 roku powstał pierwszy POLSKI KLUB FILATELISTÓW w KRAKOWIE ( z uwagą, że jest to, polski; i to w czasie zaborów), a od 1894 roku rozpoczęto wydawanie pierwszego polskiego czasopisma filatelistycznego (w języku polskim) „POLSKI FILATELISTA”.
Wspomnianym kupcem, założycielem Klubu oraz wydawcą czasopisma był; MAKSYMILIAN MIKOŁAJ URBAŃSKI (1867-1921) pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był zaprzysiężonym rzeczoznawcą sądowym w zakresie filatelistyki, autorem artykułów i wykładów dotyczących filatelistyki. Jego działalność miała znaczący wpływ na ukształtowanie się kierunku badawczego w filatelistyce zwanego „szkołą krakowską”.
W 1898 powstał Związek Polskich Zbieraczy Znaczków Pocztowych zatwierdzony, podobnie jak Polski Klub Filatelistów, przez Namiestnictwo we Lwowie. W 1899 roku Związek liczył 77 członków, a w 1900 już 165 członków. W 1910 roku podjęto działania nad zorganizowaniem pierwszego Kongresu Filatelistów Polskich. Kongres jednak nie doszedł do skutku, a organizacje filatelistyczne z powodu braku działalności od 1913 roku zostały zawieszone
Pominiecie okresu 1893 –1913 w opracowaniu hasła w Encyklopedii Krakowa z 2023 roku, dotyczącego historii krakowskiej filatelistyki, jest niedopatrzeniem i wymaga zmiany w najbliższym okresie. Brak takiej informacji deprecjonuje Kraków, a także pozbawia go prawa nazywania kolebką polskiej filatelistyki.
Opracowywanie hasła do encyklopedii rządzi się swoimi prawami i nie jest zadaniem łatwym. Wymaga sporo czasu do zapoznania się z dostępnym materiałem historycznym, dokumentacją, publikacjami itp. Do autora hasła zależy wybór najważniejszych i najbardziej wiarygodnych informacji o dużym znaczeniu. Nie podejmuje się zredagowania hasła, ale proponuję autorowi hasła, aby zwrócił uwagę na pewne informacje, które według mnie mogły by wzbogacić jego opracowanie już po 1918 roku. Są one propozycją, a ich wybór daleko niedoskonały.
Po pierwszej wojnie światowej ruch filatelistyczny odrodził się i w 1918 roku. Zatwierdzono statut stowarzyszenia pod nazwą Krakowski Związek Filatelistów z udziałem wielu znanych ówcześnie filatelistów m.in. Stanisława Adamskiego, Stanisława Ziobrowskiego, Jana Dudzińskiego z Nowego Sącza a także Maksymiliana Mikołaja Urbańskiego. W 1919 ukazał się pierwszy numer nowego pisma „Filatelista Polski”, a przejawem żywotności Związku było urządzenie, w salach Miejskiego Muzeum Przemysłowego im. Adriana Baranieckiego, pierwszej wystawy filatelistycznej. W 1921 roku Związek nadał godność członka honorowego Włodzimierzowi Polańskiemu , autorowi dzieła o pierwszym polskim znaczku z 1860 roku. Po 1922 roku powołano w Związku komisję do badań znaczków wobec pojawiania się na rynku filatelistycznym dużej liczby znaczków fałszywych, szczególnie tzw. przedrukowych. Znaczącą rolę w komisji odgrywał Stanisław Mikstein. Związek w 1922 roku wystosował Memoriał do Ministerstwa Poczt i Telegrafów w sprawie zachowania ładu i uczciwości w ruchu filatelistycznym także ze strony władz pocztowych. Autorem memoriału był Józef Tislowitz. W roku 1922 Związek liczył 244 członków. Przestał wychodzić „Filatelista Polski”, a w jego miejsce wszedł nowy periodyk „Nowy Filatelista”, którego wydawcą był Włodzimierz Rachmanow z Warszawy. Kryzys lat 1923 –32 i hiperinflacja zahamowały działalność Związku. Odrodził się w styczniu 1933 roku zmieniając nazwę na Krakowski Związek Filatelistów. W 1934 roku powierzono Związkowi zorganizowania instytucji ogólnopolskiej pod nazwą Związek Stowarzyszeń Filatelistycznych. Organizacja powstała w 1936 roku, na zjeździe w Kielcach. Druga wojna światowa przerwała zorganizowaną działalność filatelistyczną.
W czerwcu 1945 roku zarejestrowano Polskie Towarzystwo Filatelistyczne w Krakowie, które pod koniec roku liczyło 231 członków. Rozpoczęto wydawanie biuletynu informacyjnego. Szczególna aktywność wydawniczą i publicystyczna wykazywał Stanisław Mikstein. Utworzono sekcję lokalną w Rzeszowie, w 1946 roku we Wrocławiu, a następnie w Tarnowie. W początku 1947 roku zarejestrowano w Krakowie Spółdzielnię Handlową Zrzeszonych Filatelistów „Glob”. W listopadzie 1950 roku odbyło się ostatnie walne zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Krakowie, które uchwaliło likwidację Towarzystwa. W 1950 roku powołano do życia Oddział Krakowski Polskiego Związku Filatelistów. Organizatorami ruchu filatelistycznego po 1950 roku byli m. in.: Stanisław Mikstein, Jan Ryblewski, Witold Horain, Zbigniew Mikulski, Lesław Schmutz, Andrzej Lipski, Zbigniew Guzowski, Lucjan Piekarz. W 1965 roku liczba członków Oddziału Krakowskiego wynosiła 12 229 osób. W 1968 roku obchodzono w Krakowie 75 – lecie polskiego ruchu filatelistycznego, a w 1969 roku 75 – lecie polskiej prasy filatelistycznej. Z okazji jubileuszów wydano książkę Krakowski ruch filatelistyczny 1893-1968, W 1969 z inicjatywy Andrzeja Lipskiego utworzono Klub Filatelistyczny „Cracoviana”. Od roku 1972 wydawano „Informator Filatelistyczny”, od 1994 pod zmienionym tytułem „Krakowski Informator Filatelistyczny”, a od 1998 czasopismo „Filatelista Małopolski”. Po roku 1989 aktywną działalność filatelistyczną prowadzili m.in. Jan Malik, Kazimierz Sztaba, Jerzy Bartke, a kontynuują: Janusz Adamczyk, Stanisław Mitkowski, Jerzy Walocha, Władysław Andreasik, Augustyn Katański Marian Kazieczko przy skromnym udziale niżej podpisanego.
Jerzy Duda
PS. Zwróciłem uwagę na niektóre tylko fakty z historii krakowskiej filatelistyki opierając się na bogatej literaturze zawierającej wiedzę na temat działalności organizacji i poszczególnych jej członków, a także osiągnięć na skalę krajową i międzynarodową. Sądzę, że przy redagowaniu hasła „Filatelistyka w Krakowie” zamieszczonym w kolejnej edycji „Encyklopedii Krakowa” pracować będzie zespół krakowskich filatelistów.
Jerzy Duda
Administrator Piotr
Licznik wejść
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 29, listopad 2023 15:13
W związku z licznymi uwagami odnośnie liczby odwiedzin naszej strony informujemy, iż prawidłowa liczba wejść jest pokazywana niżej (kolor czerwony). Niestety producenci strony nie przewidzieli tak dużej ilości odwiedzających (licznik zaznaczony kolorem żółtym).
Bardzo dziękujemy za tak dobrą frekwencję i zapraszamy po więcej!
Administrator Piotr
DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.
- Szczegóły
- Opublikowano: czwartek, 23, listopad 2023 15:55
DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.
W kończącym się Roku Kopernikańskim na uwagę zasługuje jeszcze jeden ważny jubileusz, związany z Krakowem i w szczególny sposób z Mikołajem Kopernikiem. Ten jubileusz to 550 rocznica drukarstwa krakowskiego i polskiego. Natomiast związek z Mikołajem Kopernikiem jest zaskakujący i przypadkowy. Podczas restauracji Collegium Maius w XIX wieku, po odsunięciu starych szaf dawnej Librarii Jagiellońskiej niespodziewanie znaleziono jednostronnie zadrukowany arkusz papieru czerpanego, który – po stosownych badaniach okazał się być... kalendarzem astronomiczno- astrologicznym na rok 1474. Tekst łaciński obejmuje u góry dane kalendarzowe, potem nowie i pełnie księżyca, później dni stosowne do puszczania krwi. Skoro był to kalendarz na rok 1474, to musiał być, jak sądzą specjaliści, drukowany w końcu roku 1473, a to rok urodzin... Mikołaja Kopernika.
Kalendarz Almanach Cracoviense ad annum 1474 został wydrukowany przez wędrownego drukarza Kaspra Straube, pierwszego drukarza pracującego w Krakowie w latach siedemdziesiątych XV wieku w Krakowie. Istnieją jeszcze cztery inne druki krakowskie przypisywane temu drukarzowi. Na fot. 1 Fragment kalendarza na miesiąc styczeń i luty.
Fot.1 Fragment lewej szpalty kalendarza na miesiąc styczeń i luty wraz z transkrypcją
oryginalnego tekstu łacińskiego dokonaną przez doc. dr Zbigniewa Perzanowskiego
i prof. dr Mariana Plezię. Wykorzystano facsimile pierwszego druku wykonanego z
okazji pięćsetnej rocznicy „zawitania czarnej sztuki do Polski” złożoną i odbitą
ręcznie antiqua modo w Drukarni Związkowej. Wydawcą był Oddział Krakowski
Towarzystwa Przyjaciół Książki przy poparciu Biblioteki Jagiellońskiej oraz
współudziale Drukarni Związkowej. Odbito w 400 numerowanych egzemplarzach
(ten egz. 00162).
Historia drukarstwa była do niedawna niezwykle atrakcyjnym tematem kolekcjonerskim, a w filatelistyce jednym z najbardziej eksponowanym na świecie. Organizowano wystawy związane m.in. z twórcą druku Janem Gutenbergiem (Johannes Gutenberg 1394(99) – 1468), z rozwojem „czarnej sztuki” w tym maszyn drukarskich i drukarń oraz specjalistami mającymi wpływ na rozwój drukarstwa.
Pierwszy znaczek wydany przez Pocztę Polską na którym przedstawiono fragment dawnej drukarni pochodzi z roku 1970 (Fi.1840). Autorem znaczka jest artysta grafik Andrzej Heidrich, który wykorzystał do projektu znaczka, sygnowany drzeworyt przedstawiający drukarnię Jodocusa Badiusa w Paryżu z 1498 roku. Widać na nim zarówno prasę drukarską jak i trzyosobowy zespół, drukarza z pomocnikami, podczas pracy. Znaczek wydany z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii 1870-1970. Znaczek wydano w technice offsetu w nakładzie ponad 6,4 miliona sztuk. Arkusz sprzedażny zawiera 30 znaczków (5 x 6). Na fot. 2 pokazujemy dziesięcioznaczkowy blok z górną listwą i napisem.
Wydano także FDC w ozdobnej kopercie, na której znaczek jest skasowany datownikiem ręcznym Urzędu Pocztowego Warszawa 1 (kat. Myśl. nr.70 013) przedstawiającym gryfa trzymającego w szponach tampony drukarskie (fot.3). Jest to godło drukarzy od XV wieku. Gryf to mityczne zwierzę przedstawione w postaci lwa posiadającego skrzydła oraz głowę i szpony orła.
Fot. 3 Koperta Pierwszego Dnia Obiegu (FDC) znaczka Fi. 1840
Należy wyjaśnić, że wobec rozwoju sztuki drukarskiej jak i powstania gałęzi przemysłu obejmującego wszelkie techniki drukarskie służące do odtwarzania i powielania tekstów i ilustracji w postaci książek, broszur, gazet, czasopism, druków akcydensowych wprowadzono pojęcie poligrafia. Poligrafia jest zatem dziedziną techniki odpowiedzialną za wytwarzanie druku na skalę przemysłową.
Z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii wydano w1970 roku folder w formacie 100x 150 mm (fot.4a,b)
Fot. 4 Okolicznościowy, niesygnowany folder (a) z czteroznaczkowym blokiem
Fi.1840 skasowany datownikiem, ręcznym, jednodniowym (kat. Myśl.
nr.70 259) stosowany w Urzędzie Pocztowym Warszawa PKiN, w dniu
13 VI 1970 roku (b).
Z okazji rocznicy odbywały się w kilku miastach kraju spotkania pracowników, uroczyste akademie, konferencje, a nawet wystawy filatelistyczne. Również w Krakowie, dnia 6 czerwca 1970 roku odbyło się spotkanie pracowników poligrafii krakowskiej, o czym świadczy zaproszenie na spotkanie przy lampce wina, w restauracji „Hawełka” . Na zaproszeniu znalazła się odbitka datownika ręcznego, jednodniowego (kat. Myśl. nr.70 239) stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (Fot.5).
Jednak zasadnicze uroczystości związane z obchodem 100. rocznicy Związku Zawodowego Drukarzy miały miejsce w teatrze „Rozmaitości”, podczas uroczystej akademii zorganizowanej przez Zarządu Okręgu Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii w Krakowie. Zaproszenie na akademię składane, w formacie 100 x 150 ; druk „Młoda Gwardia” prezentujemy na fot. 6 a b.
Fot 6. Okładka zaproszenia, projektowanego przez grafików; Aleksandra Koniora
i Barbarę Konarzewską, przedstawia godło drukarzy krakowskich z 1546
roku. Jest to gryf w koronie królewskiej z tamponami i wierszownikiem,
wokół którego widnieje łaciński napis „ Pieczęć towarzyszy sztuki drukarskiej
pierwszej szkoły królewskiej w Krakowie”(a). Strona wewnętrzna zaproszenia
(b) posiada naklejony znaczek Fi.1840 skasowany datownikiem ręcznym,
jednodniowym stosowanym w Urzędzie Pocztowym PKiN ( jak w fot.4).
Do interesujących walorów zaliczyliśmy także kopertę firmową Zarządu Okręgu Kraków ofrankowaną znaczkiem Fi.1840 z odbitką datownika stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (fot.7), kopertę przesyłki listowej, miejscowej ofrankowanej parką znaczków Fi.1840 (fot.8) oraz kopertę przesyłki listowej zagranicznej ofrankowaną sześcioma znaczkami Fi.1840 (fot.9).
Fot.7 Koperta firmowa, okolicznościowa wydana z okazji 100 lat Związku
Zawodowego Pracowników Poligrafii , z adresem związku i numerem konta
oraz odbitką godła drukarskiego z naklejonym znaczkiem Fi.1940 skasowanym
datownikiem ręcznym, jednodniowym, stosowanym w Urzędzie Pocztowym
Kraków 1, w dniu 6 VI 1970 roku (kat. Myśl. Nr 70 239).
Fot. 8 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, krajowej, miejscowej,
poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłana z
Urzędu Pocztowego Kraków 1 w dniu 6.6.1970 roku do...Krakowa. Przesyłka
jest ofrankowana parką poziomą znaczków Fi.1840 o wartości 1,20 zł. Znaczki
są skasowane datownikiem dziennym oraz datownikiem okolicznościowym
(kat. Myśl. Nr 70 239).
Fot. 9 Koperta lotnicza przesyłki listowej, prywatnej. zagranicznej, wysłanej
z Urzędu Pocztowego Warszawa 2, w dniu 1.7.1970 roku do Rumunii.
Przesyłka jest ofrankowana trzema parkami poziomymi znaczków Fi.1840
łącznej wartości 3,60 zł. Ofrankowanie wyższe o 20 groszy w stosunku do
taryfy.
Kolejne lata, dla zbieraczy materiałów związanych z drukarstwem, przyniosły kilka ciekawych walorów. Przede wszystkim w 1980 roku Poczta Polska emitowała kartkę pocztową z okazji 110 rocznicy utworzenia Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii, ze znaczkiem na którym przedstawiono schematycznie wnętrze dawnej drukarni z prasą drukarską i drukarzem nakładającym farbę na płytę przy użyciu tamponów (Fot.10). Dziesięć lat później Poczta Polska wydała kartkę pocztową w nakładzie 200 tyś. sztuk z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex w Bielsku Białej (fot.11) Kolejna kartka pocztowa o tematyce związanej z drukarstwem wydana została w 1997 roku (Cp. 151). Poczta Polska wydała ją z okazji 600 lecia urodzin Jana Gutenberga, wynalazcy druku (fot.12).
Fot.10 Całostka Cp. 756,z obiegu, wydana z okazji 110 rocznicy powstania Związku
Zawodowego Pracowników Poligrafii, ilustrowana godłem drukarzy z
odciśniętym datownikiem, stosowanym w Urzędzie Pocztowym Warszawa 1
w dniu 23 V 1980 roku (kat. Myśl. 80 106).
Fot.11 Całostka Cp.1012 wydana z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej
„Grafilex 90”w Bielsku-Białej. Autorem projektu kartki był S. Małecki,
a nakład wyniósł 200 tyś. sztuk. Kartka jest ilustrowana widokiem drukarza
przy prasie typograficznej.
Fot.12 Całostka Cp. 1151 projektowana przez Andrzeja Heidricha i wydana
w nakładzie 100 tyś. sztuk. Na znaku pocztowym przedstawiony jest jeden
z domniemanych wizerunków Jana Gutenberga, a na ilustracji pokazany jest
jego znak rodowy.
Kraków jest kolebką polskiego drukarstwa. Przypomnienia tego ważnego faktu podjęli się...filateliści. To oni zdecydowali o zorganizowaniu wystawy z okazji 525 rocznicy polskiego i krakowskiego drukarstwa. Organizatorem Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” był Krakowski Okręg Polskiego Związku Filatelistów. Wystawa była wspólnym dziełem filatelistów oraz czterech największych i najstarszych drukarń krakowskich. Były to wówczas, jak pisano: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego działająca od 1674 roku, Drukarnia Narodowa funkcjonująca od 141 lat, Drukarnia Wydawnicza im. W.Ł. Anczyca istniejąca od 129 lat i Centrum Prasowo-Poligraficzne liczące 117 lat. Znaczącej pomocy w zorganizowaniu wystawy udzieliła Dyrekcja Okręgu Poczty w Krakowie. Wystawa miała miejsce w gmachu Poczty Głównej w Krakowie przy ulicy Westerplatte 1 i można było ją zwiedzać w dniach 15-22 maja 1999 roku.
Z okazji wystawy Dyrekcja Okręgowa Poczty Polskiej wydała cztery kartki okolicznościowe, według projektów organizatorów wystawy, w tym jedną poświęconą jubileuszowi 525 – lecia drukarstwa i trzy z okazji wystawy, z których każda prezentowała jedną z drukarń wcześniej wymienionych. Kartki okolicznościowe z obiegu pocztowego, wydane w nakładzie 1500 sztuk każda prezentujemy na fot. 13-16.
Fot. 13 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99”, Kraków
15- 22.05.1999 roku. Na rysunku podane są dwie daty 1674 i 1999, u dołu
napis „325 lat Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” oraz stylizowane logo
drukarni.
Fot. 14 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji 525 lat drukarstwa polskiego i krakowskiego. Na ilustracji pokazano
kartę tytułową „Mszału wrocławskiego” z Drukarni Kaspra Hochfedera z
1505 roku. Kasper Hochfeder był drukarzem niemieckim z Bawarii, który
prawdopodobnie sprowadzony przez Hallera, posiadał oficynę w Krakowie
w latach 1503-1505.
Fot.15 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” z logo Drukarni
Wydawniczej W. Ł. Anczyca w Krakowie oraz ilustracją przedstawiającą
widok dawnej drukarni według drzeworytu Josta Ammana.
Fot.16 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” ze znakiem
Drukarni Narodowej założonej w 1858 roku i rysunkiem przedstawiającym
dwóch drukarzy przy pracy. W górnej części rysunku widoczny herb Krakowa
i gryf, a w otwartym oknie wieża kościoła Mariackiego. Wykorzystano
rysunek z okładki książeczki autorstwa Karola Kiecia U schyłku trzeciego
stulecia Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” Kraków 1969.
Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany, osiemdziesięciostronicowy katalog oraz okolicznościowy datownik pocztowy stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniu 15.05.1999 roku, autorstwa Stefana Poprawy.
Walory prezentowane na wystawie był oczekiwane przez kolekcjonerów i stanowiły cenny materiał do zbioru tematycznego „druk, drukarstwo i drukarnie”.
Informacje o wystawie „Grafilex 99” w Krakowie opublikowano w czasopiśmie „Filatelista Małopolski” nr 2(35) z czerwca 1999 roku. Autorem obszernego artykułu był Lucjan Piekarz. Wystawę przygotowali, m.in. członkowie Klubu Cracoviana” w tym Władysław Andreasik, Leonard Liszka, Stanisław Wryk, Zbigniew Lech, Jerzy Gurbała.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o jubileuszu 100-lecia założenia krakowskiej szkoły poligrafów i księgarzy, który obchodzono w 2008 roku (1908 – 2008). Z okazji jubileuszu Zespół Szkół Poligraficzno- Księgarskich w Krakowie im. Zenona Klemensiewicza, mieszczący się na Os. Tysiąclecia 38, wydał okolicznościową kartkę pokazaną na fot. 17.
Na rewersie kartki w miejscu przeznaczonym na znaczek pocztowy znalazł się graficzny symbol szkoły fot.18.
Niniejszy tekst ukazuje się na Klubowej Stronie Internetowej, 23 listopada 2023 roku, w dniu uroczystego spotkania, z okazji jubileuszu 115 rocznicy Poligrafika czyli Zespołu Szkół Poligraficzno-Medialnych im. Zenona Klemensiewicza w Krakowie.
Obchody 550- lecia druku w Polsce i w Krakowie, które przypadły w Roku Kopernikańskim nie były zbyt eksponowane, co nie znaczy, że przeszły bez echa. 30 maja w Muzeum Książąt Czartoryskich otwarto wystawę „Początki druku na ziemiach polskich. Pierwsi drukarze i ich książki”. Pokazano książki należące do kolekcji Biblioteki Książąt Czartoryskich wydane w latach 1475-1600 oraz dwie mapy z widokami Krakowa. Natomiast w Bibliotece Jagiellońskiej 12 października odbył się wernisaż wystawy „550 lat druku w Polsce”. Na wystawie pokazano pierwszy polski druk – kalendarz- przeznaczony na rok 1474, a także m. in. wszystkie egzemplarze dzieł Kaspra Straubego ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, mszały Jana Hallera, królewskie cimelium Anny Jagiellonki, inkunabuł w oprawie kopertowej. Wystawy posiadały bogato ilustrowane katalogi.
Jerzy Duda
Władysław Malec
Administrator Piotr