O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE. /część 3./
- Szczegóły
- Opublikowano: czwartek, 14, listopad 2024 15:00
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM
I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.
/część 3./
Towarzystwo Szkoły Ludowej kontynuowało, w okresie istnienia, wydawanie
pocztówek, wykorzystując prace znanych artystów i wprowadzając różne tematy. Wydawano
również nalepki, naklejki, etykietki, nalepki dobroczynne w formie znaczków ząbkowanych
z wizerunkami polskich pisarzy, widokami Krakowa, symbolami narodowymi, alegorią
Towarzystwa, a nawet wydawano blankiety telegramów z rysunkiem alegorii.
W latach 20. XX wieku, krakowskie Wydawnictwo Artystyczne i Literackie
Franciszka Zielińskiego, rozpoczęło wydawanie pocztówek z herbami województw, księstw,
ziemstw z terenów Polski. Rysunki herbów dostarczał Stanisław, Wojciech Eliasz
Radzikowski (1869-1935) syn Walerego Jana Kantego Eliasza Radzikowskiego. Ukończył
studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był lekarzem, artystą malarzem, zajmował
się historią i nazewnictwem geograficznym i kultury ludowej Tatr i Podhala. Tworzył
akwarele, rysunki i litografie. Popularyzował lecznicze wartości gór. Współpracował z ojcem
przy kolejnym wydaniu Ilustrowanego przewodnika do Tatr i Pienin wydanego w 1891roku
Dysponujemy dziesięcioma pocztówkami o wymiarach 88 x 140 mm, które mają
w części adresowej, charakterystyczny skrót literowy TSL w ramce, a na części ilustracyjnej,
herb z opisem oraz nazwisko projektanta i wydawcy . W zbiorze posiadamy dwie pocztówki
przedstawiające herby: Ziemi Dobrzyńskiej i Ziemi Chełmskiej (il.1),
sześć pocztówek z herbami województw, w tym; Wileńskiego, Bełskiego, Poznańskiego,
Czernichowskiego, Sieradzkiego i Wołoskiego (il.2),
dwie pocztówki z herbami księstw; Wrocławskiego i Żmudzkiego (il.3).
Pocztówki wydawał nie tylko Zarząd Główny T.S.L.-u, w Krakowie. Posiadamy
pocztówkę wydaną nakładem Koła Pań T.S.L. w Przemyślu (il.4 a,b).
Pocztówka pochodzi z drukarni Józefa Styfiego i ma, na stornie przeznaczonej na
korespondencję, ilustrację w kolorze czerwonym będącą reprodukcją nalepki z rysunkiem
białego orła w koronie.
Ciekawą inicjatywą pozyskiwania funduszy było wydawanie naklejek i nalepek z motywem TSL-u. Jedne z pierwszych to naklejki z odbitką pieczątki T.S.L-u w formacie małego znaczka pocztowego ok. 21x26 mm o wartości 2 halerzy (il.5).
Przypuszczamy, że większym powodzeniem cieszyły się naklejki wydawane w dwóch kolorach, czerwonym i niebieskim z rysunkiem alegorii T.S.L-u .Są wydane staranniej, w nieco większym formacie i w tej samej cenie 2 halerzy. (il.6)
Rzadko spotykaną naklejkę pokazujemy na il.7.
Naklejka, w formie kwadratu, o boku 42 mm, jest kolorowa Rysunek alegorii T.S.L.-u jest umieszczony w kole, a na okręgu znajduje się napis „2 hal. na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej”.
Na naklejkach wydawanych przez Towarzystwo Szkoły Ludowej znajdują się również widoki Krakowa. Przykładem jest naklejka z widokiem wieży ratuszowej w Krakowie jeszcze z przyległym do niej odwachem. Jest to jeden z najbardziej znanych motywów architektonicznych Krakowa, pokazywany na wielu widokówkach i kartach pocztowych. Karta korespondencyjna wydana w 1903 roku w Salonie Malarzy Polskich jest pokazana na il.8, a obok wspomniana naklejka TSL.
Największym powodzeniem cieszyły się, jednak naklejki „trzeciomajowe” Należy bowiem pamiętać, że „Myśl założenia T.S.L. powstała w Krakowie w r. 1891 w łonie komitetu organizującego uroczysty obchód stuletniej rocznicy uchwalenia konstytucji 3-go maja. Rocznica ta przypomniała społeczeństwu zasadniczą ideę twórców konstytucji, którzy zrozumieli, że siła państwa zależy od ilości obywateli, biorących czynny i bezpośredni udział w jego życiu, że należy przeto bierną dotychczas większość narodu, odsuniętą od życia państwowego, pociągnąć bezpośrednio do służby ojczyzny.” . Naklejki ze stylizowanym godłem Polski wydane przed 1918 rokiem za 2 halerze i po roku 1918 za dwa grosze pokazane są na il. 9 a, b.
Do ciekawych naklejek wydanych przez T.S.L. należy również pokazana na il. 10. Jest to parka naklejek wydana po 1918 roku „Na dochód szkoły polskiej w Mariańskich Górach” na Morawach.
Naklejki stawały się dodatkowym elementem korespondencji i były naklejane zarówno na koperty przesyłek listowych jak i na kartach pocztowych czy widokówkach.
Fot. 11 a,b, c Przykład trzech widokówek, wysłanych z Urzędu Pocztowego Lemberg
(Lwów), na ten sam adres w Nowym Targu, na których wysyłający nakleił trzy
różne nalepki dobroczynne wydane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej.
Pomysłem godnym uwagi było zaprojektowanie blankietu telegramu do przesyłania powinszowań i życzeń imieninowych, noworocznych , w dniu urodzin, ślubów, jubileuszów , zebrań publicznych , z okazji uroczystości narodowych, rodzinnych itp. Blankiet o wymiarach 250 x 226 mm drukowany na dobrym papierze był do nabycia w składzie głównym w Zarządzie Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie oraz był dostępny w całym kraju w „handlach papieru” za jedyne 10 halerzy. Cały dochód ze sprzedaży szedł na cele T.S.L.-u Blankiet wykorzystanego telegramu jest na il.12 a, w stanie rozłożonym i w stanie złożonym z rysunkiem alegorii Towarzystwa i opłatami, jest na 12/b/.
Na zakończenie tej części zwracamy uwagę na karty pocztowe, wydawane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej, na specjalne okazje czyli służące do przesyłania życzeń świątecznych. Były to karty z przeznaczeniem na życzenia bożonarodzeniowe i Wielkanocne. Tematy tych kartek odbiegały od tradycyjnych świątecznych, na ogół religijnych i przedstawiały postaci w strojach regionalnych ze skojarzeniami osobowymi dotyczącymi danych świąt. Kartki z obrotu pocztowego pokazane są na il. 13.
Na karcie przeznaczonej do składania życzeń na Święta Wielkanocne jest to motyw weselny, druhna, Wielkopolanka. Druga karta, świąteczna posiada rysunek górala spod Szczawnicy w stroju ludowym niosącego grabie i kosę opasane wstążkami. Obie karty są sygnowane dosyć tajemniczym inicjałem autora: A.Gr. O.
O autorze kart świątecznych i innych pracach oraz o wydawnictwach T.S.L. –u napiszemy w kolejnym odcinku.
Jerzy Duda
Administrator Piotr
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE. /część 2/.
- Szczegóły
- Opublikowano: czwartek, 07, listopad 2024 10:59
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM
I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.
/część 2/.
Koniec wieku XIX zaznaczył się w Krakowie powstawaniem różnego typu
towarzystw społecznych, kulturalnych i kolekcjonerskich, które obejmowały swoją
działalnością głównie obszar miasta i miały w tytułach nazwę Kraków. Tworzono także
towarzystwa, których działalność miała obejmować, z założenia znacznie większy obszar,
a za siedzibę zarządu wybierano miasto Kraków. Do towarzystw działających głównie
na obszarze miasta należały m.in. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków
Krakowa, powołane 21 listopada 1896 roku z inicjatywy Stanisława Krzyżanowskiego;
Towarzystwo Ochrony Piękności Krakowa i Okolicy, utworzone w roku z inicjatywy
Ferdynanda Wilkosza; Towarzystwo Rolnicze w Krakowie, założone w 1893 roku,
Towarzystwo Numizmatyczne w Krakowie, założone, jako pierwsze w Polsce, w 1888.
Do drugiej grupy towarzystw należały m.in. Towarzystwo Artystów Polskich
Sztuka” , założone w 1897 roku przez Józefa Chełmońskiego i Jana Stanisławskiego;
Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku z inicjatywy Adama Asnyka,
działające na terenie Galicji. Z ówczesnych danych wynikało, że w Galicji, w 1890 roku
73 % mieszkańców było analfabetami. Dlatego zadanie jakie postawili sobie twórcy
Towarzystwa, była walka z analfabetyzmem, poprzez rozwój szkół, czytelnictwa,
zakładanie bibliotek, wypożyczalni książek, pomoc w organizowaniu szkół zawodowych,
studium nauczycielskich oraz działalności kulturalnej w formie teatrów amatorskich,
kółek śpiewaczych i tp. Towarzystwo ma dość obszerną literaturę, a jego dzieje opisane są
w m.in. przez Annę Zwiercan-Witkowską w Towarzystwo Szkoły Ludowej 1891-1939 w
Biulety Biblioteki Jagiellońskiej 2003 r., a także Mariana Stępowskiego, Towarzystwo
Szkoły Ludowe: jak powstało, co zrobiło i do czego dąży (1891m-1911) w 20 tą rocznicę
powstania Towarzystwa , Kraków 1911.
Pomimo tego, że; Myśl szczytna do tej pracy wyszła z naszego grodu ukochanego-
Krakowa – jak napisano w „Kurierze Lwowskim „ z dnia 6 V 1892 roku, że inicjatorem
powołania Towarzystwa był Adam Asnyk, który w Krakowie mieszkał od 1870 roku
i tu zmarł, hasło „Towarzystwo Szkoły Ludowej” nie znalazło się w nowej Encyklopedii
Krakowa”.
Autorzy strony internetowej postanowili zaprezentować wybrane materiały
dotyczące TSL ze skromnej kolekcji, jednego z Członków Klubu, zwracając uwagę na
stronę ilustracyjną, dokumentacje pocztową oraz wydawnictwa.
Jednym z inicjatorów powołania Towarzystwa Szkoły Ludowej, a także pierwszym
jego prezesem był Adam Asnyk(1838-1897). Literat, poeta, dziennikarz i podróżnik,
mieszkający w Krakowie od 1870 roku, był w mieście osobą powszechnie znaną, Był
radnym miasta Krakowa, a także posłem na Sejm Krajowy z ramienia demokratów. Od
1882 roku współredagował dziennik „Reforma”, a od 1893 do 1889 roku pełnił funkcje
redaktora naczelnego dziennika „Nowa reforma”. Był ceniony za patriotyzm – w młodości
uczestniczył w pracy konspiracyjnej i walczył w powstaniu styczniowym- i za poglądy
polityczne. Po klęsce Powstania Styczniowego udał się na emigrację, skąd nie mógł wrócić
do Królestwa. Przeniósł się do Galicji często wracając myślami do rodzinnego miasta
Kalisza. Pogrzeb Adama Asnyka odbył się przy dźwiękach „Zygmunta” i zgromadził tłumy
Krakowian oraz dostojników państwowych, przedstawicieli różnych środowisk
politycznych. Został pochowany w Grobach Zasłużonych na Skałce. Imieniem jego
nazwano w 1912 roku ulicę w Krakowie, a w 1938 roku uhonorowano tablicą projektu
Karola Hukana (odtworzona po 1946 roku) umieszczoną na kamienicy przy ulicy
Łobzowskiej 7, stojącej na miejscu dworku w którym mieszkał. Poczta Polska emitowała
w 1997 roku, kartkę pocztową z nadrukowanym znaczkiem z podobizną Adama Asnyka
(Cp. 1152 ), zaprojektowaną przez M. Wasilewskiego, z okazji 100. rocznicy śmierci.
Ilustrację kartki stanowi fragment wiersza Adama Asnyka –Jednego serca! tak mało, tak
mało... oraz podpis autora.(il.1).
Wizerunek poety był wykorzystywany zarówno, w stemplach okolicznościowych
oraz na datownikach, jak i na kartkach beznominałowych (kartkach korespondencyjnych).
Inicjatorem działań wydawniczych był Zarząd Okręgu Kaliskiego Polskiego Związku
Filatelistów, o czym można dowiedzieć się z publikacji; Jerzy Bielawski, 40 lat Okręgu
Kaliskiego, Polskiego Związku Filatelistów, 1980-2020 .
Do atrakcyjnych walorów należy zaliczyć kopertę ilustrowaną wydaną z okazji
II Ogólnopolskiej Narady Przewodniczących Kół PZF, „Kalisz 1981” (il.2)
Ilustrację na kopercie stanowi portret Adama Asnyka w owalu i podpisem „Adam Asnyk
ur.11 IX 1838 r. w Kaliszu” . Znaczek pocztowy jest skasowany datownikiem ręcznym,
jednodniowym, stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kalisz 1, w dniu 7.06.1981roku.
W datowniku jest wizerunek poety i wpis organizacyjny (kat. Myśl. Nr 81 076).
Ten sam datownik znajduje się na kopercie przesyłki listowej, prywatnej, krajowej,
poleconej, z erką w postaci naklejki numerowanej, wysłanej z Urzędu Pocztowego Kalisz 1,
w dniu 7.06.1981 roku do Poznania (il.3)
Na kolejnej ilustracji jest datownik stosowany w Urzędzie Pocztowym Kalisz 1,
w dniu 11.09.1988 roku z okazji 150 rocznicy urodzin Adama Asnyka (il.4),
Do najciekawszych walorów zaliczyć należy dwie kartki beznominałowe.
Pierwsza wydana z okazji 175 rocznicy urodzin poety i XVII Zjazdu Asnykowców , Kalisz
2013. Kartka z obiegu, z interesującym datownikiem okolicznościowym, stosowanym w
Urzędzie Pocztowym Kalisz 1, w dniu 11.09.2013 roku. W datowniku jest wizerunek
Adama Asnyk, a ilustrację na kartce stanowi reprodukcja obrazu Jacka Malczewskiego
„Dzieje piosenki” z portretem Adama Asnyka” . Kartkę projektował Jan Pałczyński.(il.5).
Druga kartka, z obiegu pocztowego, wydana z okazji Kaliskiego Roku Adama Asnyka i 18.
Zjazdu Asnykowców, zaprojektowana przez Tomasza Lewandowskiego, wydana została
przez Pocztę Polską S.A., Poznań, w nakładzie 500 egzemplarzy. W części ilustracyjnej
znalazł się portret poety oraz cytat z wiersza „Rodzinnemu miastu” . Znaczek pocztowy
jest skasowany datownikiem okolicznościowym ze zmienną datą, stosowanym w Urzędzie
Pocztowym Kalisz 1 od 7.09.-31.12 2018 roku z tekstem – 180 rocznica urodzin kaliskiego
poety (il.6).
Najważniejszym dokumentem Towarzystwa Szkoły Ludowej był Statut uchwalany na Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa. Zawierał podstawowe informacje na temat celów, majątku Towarzystwa, praw i obowiązków członków, organizowania Kół miejscowych, zadań Zarządu Głównego, Rady Nadzorczej, Walnego Zgromadzenia i Sądu Rozjemczego. Posiadamy Statut Towarzystwa Szkoły Ludowej w formie piętnastostronicowego druku o wymiarach 95 x 180 mm wydanego w 1904 roku czcionkami drukarni Literackiej pod zarządem L.K. Górskiego ( druk w stanie rozłożonym na il.7).
Członkowie Towarzystwa od 1900 roku otrzymywali legitymacje imienne,
z informacją o wysokości płaconej składki członkowskiej. Druk legitymacji pokazany jest na il.8.
Na czwartej stronie Statutu (zob. il.1), widoczny jest rysunek, który stał się symbolem TSL i był propagowany w formie kartek, widokówek i pocztówek, jako alegoria Towarzystwa. Przedstawia postać kobiety trzymającej, na wyciągniętej ręce, palący się kaganek, tulącej dwójkę dzieci. Dziewczynka z otwartą książką leżącą na kolanach kobiety przytula się do kobiety. Chłopiec stojący po drugiej stronie, objęty ramieniem przez kobietę, wpatruje się w kaganek. Obok dziewczynki jest stolik, a na nim książki oraz globus. Od kaganka bije światło jak od słońca z widocznymi promieniami. Pod rysunkiem czarno białym jest podpis: Niechaj żywi nie tracą nadziei i przed narodem niosą oświaty kaganiec. Jest to cytat z wiersza Juliusza Słowackiego „ Testament mój” napisanego w Paryżu na przełomie lat 1839/1840. Autorem wzoru „Allegoryi” był Piotr Stachiewicz (1858-1938). Rysunek wydawany był na widokówkach czarno-białych i w kolorze w różnych drukarniach jak np. „Zakład art. reprodukcji W. Krzeptowski – Kraków” jako np. „Pamiątka dwudziestolecia” (il. 9).
Pocztówki wydawano także w kolorze, jako oficjalne wydawnictwa Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej, służące do korespondencji (il.10 a,b)
Kartki pocztowe miały dodatkowy napis pod obrazkiem „Towarzystwo Szkoły Ludowej” ,
a na rewersie reklamę w ramkach „ Popierajcie działalność oświatową Towarzystwa Szkoły Ludowej, Kupujcie wydawnictwa TSL, Kraków, ul. św. Anny 1” (il.11).
Do najciekawszych zastosowań druku alegorii należy zaliczyć traktowanie ich jako ekslibrisów (znaku książki) wklejanych w książkach należących do bibliotek prowadzonych przez Koła TSL. Trzy przykłady prezentujemy na il. 12,13 i 14.
Kartki pocztowe z alegorią TSL, pojawiły się także po 1945 roku. Przykładem jest kartka potraktowana jako imieninowa, wysłana z Urzędu Pocztowego Gdynia 2,dnia 24.06.1957 roku do Krakowa (il. 15 a, b).
W początkach XX wieku powstał również hymn TSL-u.
Tekst napisał Kazimierz Meyerchold, a muzykę skomponowł Józef Al. Gałuszka. W celu rozpowszechnienia hymnu wydano pocztówkę, na awersie której znajduje się, tekst hymnu i propozycja jego wykorzystania, a na rewersie, zapis nutowy (il. 16a,b).
W celu pozyskiwania funduszy, Zarząd Główny Towarzystwa Szkoły Ludowej, rozpoczął na przełomie XIX i XX wieku, wydawanie pocztówek o różnorodnej tematyce, na różnych materiałach i różnej jakości. Były to pocztówki wykonane np. na szarej tekturze z wizerunkami sławnych pisarzy. Na ilustracji 17 przykład takiej kartki, z portretem Mikołaja Reja w obramowaniu roślinnym z elementami heraldycznymi, postaciami i ptakami.
Drobnym drukiem podany autor K. Masztkowski (?). Całość uzupełniona w dolnej części tekstem „Wydawnictwo Zarządu Głównego Tow. Szkoły Ludowej w Krakowie”.
Kolejnym przykładem jest pocztówka wykonana z szarego kartonu, która na rewersie posiada charakterystyczny znak Towarzystwa, z rysunkiem Orła w kartuszu, z obramowaniem roślinnym (il. 18 a, b)
Poza napisem Towarzystwo Szkoły Ludowej jest także informacja o celu zbierania środków „Na dochód związków okręgowych TSL” Pocztówka z obiegu, wysłana
z Urzędu Pocztowego Lemberg (Lwów), w dniu 14 VII 1907 roku, do Kałuszu.
O innych ciekawych wydawnictwach i słynnych projektantach pocztówek, nalepek, etykiet i innych varia napiszemy w kolejnej części.
Jerzy Duda
Administrator Piotr
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 30, październik 2024 16:25
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM
I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.
Konik Zwierzyniecki , zwany po roku 1866 także Lajkonikiem, to „towar eksportowy” Krakowa. Każde Dni Krakowa, jak wcześniej pisaliśmy, miały w swoich programach, pochód czy przemarsz Lajkonika, w towarzystwie drużyny z chorągwiami, muzyką i biciem w bębny, w takt których odbywały się pląsy czy taniec Konika. Jest to konstrukcja przypominająca figurę konia, obnoszona na szelkach przez „prymasa” , okryta ozdobnym czaprakiem, zaprojektowanym w 1904 roku przez Stanisława Wyspiańskiego . Włóczkowie ze Zwierzyńca występowali z Konikiem raz do roku podczas uroczystej procesji w oktawę Bożego Ciała. Cała drużyna rozpoczynała swój marsz od Zwierzyńca, z dziedzińca kościoła Norbertanek, a kończyła na Rynku. Powiewały sztandary, a buzdygan w rękach Konika służył do „naznaczania” ludzi z tłumu widzów, a dotknięcie czy uderzenie, uznawano za dobry znak na przyszłość.
Zarówno Lajkonik, czyli „prymas” z twarzą pomalowaną na wzór Tatarzyna, jego strój jak i widowisko które tworzą, drużyna, z chorągwią oraz muzykantami, to wdzięczne pole dla fotografujących. Przemarsz odbywa się raz do roku i za każdym razem jest niezwykłym wydarzeniem dla Krakowian i przyjezdnych. Jako wydarzenie jest fotografowane, filmowane, nagrywane, pokazywane na widokówkach, z których kilka zaprezentowaliśmy wcześniej. Stanowi temat prac, szczególnie artystów grafików, które wykorzystywano w wielu publikacjach o Krakowie. Na fotografiach (1-4) pokazujemy kolejne przykłady wykorzystania fotografii do produkcji widokówek. Zaprezentowane widokówki wykonano wykorzystując fotografie następujących autorów:
Fot. 1 Henryka Hermanowicza z roku 1964,
Fot. 2 J. Baranowskiego z roku 1972 ,
Fot.3 kolorowej Henryka Pawlaka z roku 1987
Fot.4 kolorowej, niesygnowanej wydanej przez „Design Czwórka” z ok. 2000 roku.
Widokówki z fot. 1-3 były wydawane przez; Biuro Wydawnicze Ruch; Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, Zakład w Jaśle oraz Krajową Agencję Wydawniczą. Zaskakujące są informacje o wysokości nakładów które wahają się od 1000 sztuk (!) do 30 000 sztuk.
Na następnej fotografii jest zdjęcie zrobione w Parku Strzeleckim podczas próby tańca Konika w 2023 roku.
Fot.5 Oryginalna fotografia autorstwa Jerzego Dudy
Lajkonik stanowił temat kartek i znaczków pocztowych, zaprojektowanych przez prof. Witolda Chomicza, wydanych z okazji Dni Krakowa w 1955 roku, o czym obszerniej pisaliśmy na stronie internetowej. Obecnie przypominamy tylko jedną kartkę z naklejonymi znaczkami skasowanymi okolicznościowym stemplem.
Fot.6. Kartka autorstwa prof. Witolda Chomicza z naklejonymi znaczkami projektowanymi
również przez Chomicza, wydana nakładem Obywatelskiego Komitetu „Dni
Krakowa” w 1955 roku, w nakładzie 15 000 sztuk.
Temat Lajkonika wykorzystano również na kartce pocztowej wydanej w 1965 roku z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży .
Fot. 7 Kartka pocztowa (Cp.272) z ilustracją S. Kaźmierczyka wydana w 1965 roku,
z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży w Krakowie, w nakładzie 80 000 sztuk.
Motyw Lajkonika wykorzystany został dwukrotnie, w książce Z. Madalińskiej, „Kraków i ziemia krakowska”, wydanej w 1938 roku. Motyw pojawia się na okładce książki oraz w tekście.
Fot. 8 Okładka książki Z. Madalińskiej zaprojektowana przez T. Fiedlera.
Fot. 9 Ilustracja ze strony 75, książki Z. Madalińskiej z fotografią „pląsającego i harcującego
wesoło” Lajkonika.
Lajkonik jest częstym tematem prac artystów grafików m.in. drzeworytników, które są wykorzystywane do ilustrowania tekstu lub stanowią samodzielne wkładki w wydaniach bibliofilskich. Przykładem jest drzeworyt znajdujących się w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie” autorstwa Tadeusza Seweryna, wydanej w 1961 roku. Autorką drzeworytu jest Krystyna Wolewicz (fot.10)
Fot. 10 Odbitka drzeworytu autorstwa Krystyny Wolewicz, „Lajkonik” na wkładce
zamieszczonej w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie”.
W tej samej książce znajduje się fotografia z ciekawym ujęciem tańczącego Lajkonika ma dziedzińcu ratuszowym.(fot.11)
Fot. 11 Fotografia tańczącego Lajkonika na dziedzińcu ratuszowym z książki „Tradycje i
zwyczaje krakowskie” s. 62.
Motyw Lajkonika pojawił się także w bibliofilskim wydaniu książki francuskiego autora Bernarda Hamela „Mon beau Kraków” z oryginalnymi drzeworytami, których twórczynią jest Stephanie Juer-Dretler. Książka wydana został w 1938 roku w nakładzie 1000 sztuk. Drzeworyt ilustruje wiersz „Le Laikonik” (fot.12)
Fot. 12 Całostronicowa odbitka drzeworytu autorstwa Stephanie Juer-Dretler, ilustrującego
wiersz „Le Laikonik” z książki „Mon beau Kraków”.
Lajkonik, a raczej sama nazwa, stał się popularny, dodatkowo wśród Krakowian,
w latach 1957- 1981. Dnia 27 maja 1957 roku Minister Finansów wydał zezwolenie na prowadzenie pieniężnej loterii liczbowej pod nazwą Krakowska Gra Liczbowa „Lajkonik”
w Krakowie. Gra liczbowa trwała do 1981 roku . 5 sierpnia 1981 roku Prezydent wydał zarządzenie o likwidacji gry. Wizerunek Lajkonika pojawił się na pierwszych kuponach gry, a później w reklamach. Projektanci reklam wykorzystywali graficznie opracowany wizerunek Lajkonika upowszechniany podczas różnych krakowskich imprez. Nawet filateliści mieli okazję spotkać się z taką reklamą, podczas wystawy filatelistycznej zorganizowanej z okazji jubileuszu 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Reklama gry liczbowej pojawiła się
w katalogu wystawy, na trzeciej stronie okładki (ot. 13).
Fot. 13 Całostronicowa reklama Krakowskiej Gry Liczbowej „Lajkonik” zamieszczona
w katalogu wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64”.
Mamy także przykłady wykorzystania stylizowanego wizerunku Lajkonika w okolicznościowych stemplach stosowanych w Urzędzie Pocztowym Kraków1. Na fot.14 pokazany jest okolicznościowy stempel stosowany podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w 1964 roku.
Fot. 14 Okolicznościowy stempel stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, 27-30 V 1964 roku.
Kolekcjonerzy Cracovianów mieli okazję powiększyć swoje zbiory dzięki wprowadzeniu przez Pocztę Polską, z dniem 1.marca 202 roku, trzyznaczkowej serii „miasta polskie”( Fi.3805-07). Znaczek o nominale 2.10 zł przedstawia dwa symbole Krakowa, Katedrę na Wawelu i Lajkonika. Autorem projektu był Andrzej Gosik. Znaczek wydano w nakładzie wielomilionowym, w arkuszach sprzedażnych 100 szt. (10 x 10). Wydano także kopertę FDC z nadrukiem widoku drzwi Katedry Wawelskiej z literą „K „ w koronie. Znaczek i FDC pokazane na fot. 15.
Fot.15 Znaczek wydany w 2002 roku (Fi. 3806) z symbolami Krakowa, Katedrą na Wawelu i
Lajkonikiem oraz FDC.
W krótkim czasie, znaczek Fi.3806 stał się trudnym do zdobycia, pomimo wielomilionowego nakładu. Zarówno temat, wysokość nominału jak i staranność wykonania, zyskały przychylność użytkowników poczty. Znaczek był dość powszechnie wykorzystywany do frankowania przesyłek zagranicznych i z czasem stał się walorem cenionym za granicą, promującym nasze miasto. Obecnie, przesyłki ofrankowane znaczkami Fi.3806 czy to z frankaturą pojedynczą, wielokrotną czy tez mieszaną zaliczane są do rzadkości. Przykłady przesyłek z użyciem znaczka Fi.3806 podane są na fot. 16—19.
Fot. 16 – 19 Przykłady całości pocztowych (przesyłek krajowych i zagranicznych)
ofrankowanych z użyciem znaczka Fi.3806.
„Lajkonik” jako temat, wykorzystywany jest także w zabawkach, pracach rzeźbiarskich, dziełach malarskich, w galanterii i tp. Można podawać jeszcze szereg innych przykładów wykorzystania wizerunku Lajkonika, chociaż dalsze poszukiwania stają się coraz trudniejszym zajęciem. Poszukiwanie nie obywa się jednak bez niespodzianek i zaskoczeń. Taką niespodzianką była widokówka zatytułowana „ Konik Zwierzyniecki”. Jak się okazało jest to pocztówka, której autorką jest Anna Gramatyka- Ostrowska, urodzona w Krakowie, znana polska malarka i graficzka. Pocztówkę wykonały, wyjątkowo starannie , Zakłady Graficzne Ryngraf w Krakowie, na zlecenie Towarzystwa Szkoły Ludowej .Pocztówka jest z obiegu pocztowego, nadana w Urzędzie Pocztowym Kraków 2, dnia 24 VII 1935 roku i adresowana do Mieszkańca wsi Stojowice, poczta Dobczyce. Opłatę za usługi pocztowe stanowi znaczek wydania żałobnego po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 roku z nominałem 15 groszy. (Fi. 274)..Pocztówka pokazana jest na fot. 20 a,b.
Pocztówka skierowała naszą uwagę na zapomniane dzisiaj, Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku, będące organizacją oświatową, działającą na rzecz rozwoju szkół, czytelnictwa i budzenia świadomości narodowej na terenie Galicji. O Towarzystwie będzie w następnej części.
c.d.n.
Jerzy Duda
Administrator Piotr