Artykuły
PROMOCJA MIASTA POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ /część 3./
- Szczegóły
- Kategoria: Aktualności
- Opublikowano: środa, 14, sierpień 2024 11:55
- MAREK
- Odsłony: 1137
PROMOCJA MIASTA
POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ
/część 3./
W tekście poprzedniej części podaliśmy informację, że po Dniach Krakowa obchodzonych w 1948 roku, na kolejne trzeba było czekać do 1951 roku. Otrzymaliśmy od jednego z bezimiennych Internautów informację, że Dni Krakowa były obchodzone również w roku 1949, a także w roku 1950. Dziękujemy Koledze za zwrócenie uwagi na nieścisłość w naszym tekście i potrzebne sprostowanie. Przyznajemy się do błędu, tym bardziej, że pozyskaliśmy wydany drukiem, program - informator Dni Książki z 1950 roku. Nie dysponujemy jeszcze programem z 1949 roku. natomiast z treści artykułu wstępnego, z programu Dni Krakowa z 1950 roku, jasno wynika, że Dni Krakowa były, bowiem zapisano...Zeszłoroczne „Dni Krakowa” były związane z Rokiem Mickiewicza, Słowackiego i Chopina .
Festiwal Sztuki „Dni Krakowa” w 1950 roku odbywał się pod patronatem Józefa Cyrankiewicza, Prezesa Rady Ministrów R.P, w dniach od 10 czerwca do 10 lipca. Program Dni Krakowa znalazł się w informatorze wydanym przez Wojewódzki Dom Kultury Związków Zawodowych w Krakowie i drukowanym w Drukarni Związkowej przy ulicy , Mikołajskiej 13.
Kartonowa okładka z symbolami muzyki, teatru, sztuki i literatury, a na czwartej stronie reklama wydawnictwa „Czytelnik” (fot.1 a, b).
Fot. 1 Okładka programu „Dni Krakowa” (a) oraz strona czwarta okładki (b) z reklamą
wydawnictwa „Czytelnik”
Na 48 stronach zmieszczono zarówno program imprez, jak i okazjonalne teksty z artykułem wstępnym, Kraków postępowy i rewolucyjny, autorstwa dr. Henryka Dobrowolskiego, przewodniczącego Komitetu Obywatelskiego „Dni Krakowa” .W zakończeniu tekstu czytamy: Tegoroczny program wiąże się z całym dorobkiem i tradycją rewolucyjnego Krakowa. Osiągnięcia 5-lecia demokracji ludowej świadczą, że okres walki o nowe formy życia społecznego i gospodarczego zwycięsko zakończyły się i wkroczyliśmy w okres budowy socjalizmu, przygotowując jego fundamenty wspólnym wysiłkiem świata pracy, pod przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Tekst jest ilustrowany czterema fotografiami, w tym, uczestników odsłonięcia tablicy ku czci Lenina oraz widokiem tablicy.
W informatorze nie zabrakło obszernych informacji na temat; Państwowych Teatrów Dramatycznych, także o Państwowym Teatrze Rapsodycznym i Teatrze „Młodego Widza”, o Nowej Hucie, o krwiodawstwie oraz o nafcie i gazie ziemnym. Znaczną część informatora stanowią reklamy. Jest ich ponad 40 w tym całostronicowe m.in. „Gazety Krakowskiej”, Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki, a także wytwórni chemiczno-farmaceutycznej „Salus” oraz olejków do twarzy i ciała również brylantyny. W informatorze znalazły się równie oferty wydawnictw w tym; Państwowego Instytutu Wydawniczego oraz „Książki i Wiedzy”.
Wyjątkową reklamę uzyskał „Żeton pamiątkowy” o którym wspomniano w informatorze dwukrotnie z fotografią na stronie 48.(fot. 2). Może ktoś z Internautów posiada taki żeton. Prosimy o kontakt, a także o udostępnienie go do pokazania na naszej stronie.
Fot. 2 Strona programu „Dni Krakowa „ z 1950 roku przedstawiającą Lajkonika oraz
reklamę pamiątkowego żetonu.
Co znalazło się w programie „Dni Krakowa” roku 1950? Z zaskoczeniem czyta się, że nie było otwarcia Dni Krakowa w dotychczasowej formule, natomiast odbył się wielki koncert inauguracyjny połączonych orkiestr i chór Państwowej Filharmonii i Polskiego Radia pod Sukiennicami, a wcześniej, na boisku Cracovii odbyły się zawody o mistrzostwo I klasy państwowej „ Ogniwo –Cracovia – Z.K.S „Górnik” Radlin. Wieczorem miała miejsce iluminacja miasta i zabytków. .W kolejnych dniach odbywały się m.in. zawody sportowe, otwarcie wystawy historycznej „Kraków Czerwony”, recital Haliny Czerny-Stefańskiej, a w Barbakanie codzienne występy zespołów szkolnych, dziecięcych, zespołów regionalnych, zespołów z Domów Kultury prezentujących tańce i pieśni polskie. Zaplanowano pochód Lajkonika, „Wianki na Wiśle u stóp Wawelu”, regaty wioślarskie, wieczory autorskie literatów, zawody pływackie i przedstawienia teatralne. Po Krakowie i okolicach jeździł „Muzeobus” z wystawą „Mickiewicz-Puszkin”, w szkołach i zakładach pracy czynne były wystawy (Wystawa Kołłątajowska), a na ulicy Smoleńsk 9, wystawa fotografii artystycznej. Czynna była codzienna iluminacja miasta i zabytków.
W programie nie wspomniano o wydawnictwach pocztowych, o stosowaniu okolicznościowych datowników, ani o działalności poczty w okresie trwania Dni Krakowa.
Ten brak zainteresowania Poczty Polskiej potwierdzają autorzy katalogów ; znaków pocztowych wydawanych przez Pocztę Polską, jak i „Polskich stempli okolicznościowych”, którzy nie rejestrują w latach 1949 - 1954 ani znaczków ani stempli okolicznościowych, związanych z Dniami Krakowa.
Natomiast należy odnotować ważne fakty z powojennej historii Polski wspomnianego okresu takie jak: wymianę pieniędzy, 28 października 1950 roku, którą spowodowała utratę wartości posiadanych środków o ponad 60 % dla większości społeczeństwa oraz wejście w życie z dniem 22 lipca 1952 roku nowej konstytucji, zwanej stalinowską, która zmieniła nazwę państwa z Polski Ludowej na Polskę Rzeczpospolitą Ludową (w skrócie PRL).
O kolejnych Dniach Krakowa zorganizowanych w roku 1951 napisaliśmy w poprzedniej części naszego cyklu, natomiast brak nam programów Dni Krakowa z lat 1952, 1953 i 1954. W oczekiwaniu na pozyskanie materiałów ze wspomnianych lat, podzielimy się informacjami o wyjątkowych, z wielu powodów, Dniach Krakowa z roku 1955, bogategow wydarzenia polityczne i gospodarcze.
Rok 1955 został ogłoszony przez władzę, rokiem „10 lecia Polski Ludowej” co wiązało się z przygotowaniem obchodów jubileuszowych. Do tych obchodów zostały włączone „Dni Krakowa”. Nie było to jedyne „wyróżnienie” Krakowa. W pierwszych miesiącach roku 1955 do miasta zawitali zagraniczni goście m.in.; Nikita Chruszczow, któremu towarzyszył Bolesław Bierut; Jawaharlal Neru z córką Indirą Gandi; belgijska królowa-matka Elżbieta. Trzydziestolecie śmierci Lenina obchodzone w 1954 roku pod hasłem „Lenin wiecznie żywy” dały początek tworzenia muzeum Lenina w zabytkowym pałacu przy ul. Topolowej 5 (Pałac Mańkowskich przy ulicy Topolowej 5, zbudowany w latach 1901-1903 dla L. Mańkowskiego, italianisty i wykładowcy sanskrytu). W 1955w Parku Strzeleckim odsłonięto pomnik Lenina i Stalina. Wodzowie siedzieli na ławce spoglądając sobie w oczy. W tym samym roku Marszałek Iwan Koniew został honorowym obywatelem Krakowa. A do tego nad Krakowem unosiła się chmura trujących gazów z Nowej Huty, w której rok wcześniej uruchomiono Wielki Piec i baterię koksowniczą, a także ze Skawiny, w której dokonano pierwszego spustu aluminium Obywatelski Komitet „Dni Krakowa” podjął decyzje o zorganizowaniu „Festiwalu sztuki, Dni Krakowa” od 16 czerwca, włączając je do obchodów 10 lecia Polski Ludowej. Głównym plastykiem Dni Krakowa został mianowany prof. Witold Chomicz, który przed wojną projektował plakaty nagradzane na międzynarodowych wystawach, a po wojnie włączył się czynnie do prac komitetów obywatelskich, których był inicjatorem. Profesor był miłośnikiem i znawcą Krakowa, a jako artysta i działacz polityczny był jedną najbardziej kontrowersyjnych postaci miasta. Jego koncepcja kształcenia artystów, kolejne prace, szczególnie panoramy Krakowa i Nowej Huty, namalowane w 1954 roku w hallu Dworca Kolejowego, wywoływały skrajne oceny i dyskusje. Ale prawdziwą burzę, wywołał plakat „Festiwal Sztuki, Dni Krakowa”, na którym artysta połączył ideę „Dni Krakowa” z dziesięcioleciem Polski Ludowej. 1945 – 1955 (fot. 3)
Fot. 3 Plakat autorstwa prof. Witolda Chomicza promujący „Festiwal Sztuki, Dni Krakowa”
z 1955 roku ( źródło; Magdalena Laskowska; Witold Chomicz 1910-1984, katalog
wystawy, w Muzeum Narodowym, ze zbiorów Ziyada Raoofa , 2012, s. 97).
Po latach braku zainteresowania Poczty Polskiej „Dniami Krakowa” nowa władza zmieniła front. Dnia 11 marca 1955 roku, ukazał się dekret, który Urząd Ministra Poczt i Telegrafów przekształcił w Urząd Ministra Łączności. W Dzienniku Łączności nr 7/1955, opublikowano zarządzenie z dnia 7.6.1955 wprowadzające z dniem 16 czerwca wydanie okolicznościowe z okazji „Dni Krakowa”. Nowy minister podjął decyzję o wprowadzeniu do obrotu pocztowego trzech znaczków o nominałach 20, 40 i 60 groszy. Znaczki o nominale 20 i 60 groszy przedstawiają stylizowana postać Lajkonika . Nad nimi wstęga z napisem Dni Krakowa. Po bokach znaczków znajduje się pas na którym jest ornament kwiatów w stylu krakowskim. Oba znaczki mają wymiary 31,5 x 39,5 mm. Znaczek o nominale 40 groszy, w formie położonego prostokąta o wymiarach 39,5 x 31,5 mm ma także stylizowanego Lajkonika, otoczonego napisami , z lewej strony „Festiwal sztuki”, a z prawej „Dni Krakowa”. W dolnej części znaczka znajdują się symbole malarstwa i piśmiennictwa.
Znaczki zaprojektowane przez Witolda Chomicza były drukowane w P.W.P.W jako czterobarwny druk offsetowy na papierze bezdrzewnym, kremowym, grubym, szorstkim oraz na papierze białym, grubym, gładkim. Arkusze sprzedażne były po 100 sztuk. Znaczki zamawiano 10.5.1955 roku oraz 12.5.1955 roku. Na dzień otwarcia Dni Krakowa 16.6.1955 roku wydrukowano 319 000 sztuk znaczka o nominale 20 groszy. Oba pozostałe znaczki dostarczono w listopadzie 1955 roku, a późniejsze zamówienia realizowano dopierow 1957 roku (?). Dni Krakowa trwały do lipca 1955 roku.
Nakłady znaczków wyniosły: o nominale 20 groszy 319 000 + 1 030 000 sztuk, o nominale 40 groszy 4 300 000 + 400 000, a o nominale 60 groszy 5 280 000 sztuk.
Seria znaczków Fi.775 – 777 pokazana jest na fot. 4.
Fot. 4 Seria znaczków wydania okolicznościowego z okazji Dni Krakowa w 1955 roku
Fi.775-777
Równocześnie w wprowadzeniem do obiegu pocztowego znaczków, wprowadzono ilustrowaną kopertę FDC z napisem, po lewej stronie koperty „Dni Krakowa Festiwal sztuki” 1955 oraz symbolami muzyki, literatury, teatru i sztuki, projektu prof. Witolda Chomicza. Znaczki były skasowane datownikiem ręcznym o wymiarach 51x51 mm (kat. Myśl. 55 034) (fot.5).
Fot. 5 Koperta FDC ze znaczkami Fi. 775-777 i datownikiem FDC.
Od 1954 roku wydawcą kopert FDC było Państwowe Przedsiębiorstwo Filatelistyczne „PPF Ruch”. To samo przedsiębiorstwo, wprowadziło na rynek filatelistyczny ozdobny, czterostronicowy karnet z ilustrowaną okładką, okazjonalnym tekstem oraz serią znaczków ostemplowanych datownikiem FDC (fot.6, a, b).
Fot 6 a,b,c,d Czterostronicowy karnet ze znaczkami Fi. 775-777 wydany przez Państwowe
Przedsiębiorstwo Filatelistyczne „PPF Ruch”.
Na znaczkach występuje szereg usterek drukarskich. Należą do nich m.in.; odbitka lustrzana „72 zł” na znaczku Fi.775 o nominale 20 groszy (775 B1), a na znaczku Fi. 777 o nominale 60 groszy „prawy but Lajkonika przekreślony czerwoną kreską” W katalogu znaczków Fischera usterka ma symbol 777 B3. Z tą usterką można spotkać się na kopertach FDC i w karnecie. Wybrane usterki pokazane są na fot. 7.
Fot. 7a, b Znaczek z usterką Fi.775 B1 na znaczku o nominale 20 groszy, z gwarancją
Lesłąwa Schmutza (a) i fragment koperty FDC ze znaczkiem Fi.777B3 (b).
Poza serią znaczków wydaną przez Pocztę Polską, materiały propagandowe wydał także Obywatelski Komitet „Dni Krakowa”. Są to okolicznościowe kartki z rysunkami prof. Witolda Chomicza z cyklu zwyczaje, obrzędy i legendy Krakowa ,opatrzone znaczkami na awersie i rewersie i ostemplowane na awersie stemplem FDC. Komplet sześciu kart z rysunkami: Lajkonik, Krakus, Wianki, Pan Twardowski, Harce Lajkonika i Na krakowskim Rynku, prezentujemy na fot. 8.
Fot. 8 Zestaw sześciu okolicznościowych kartek wydanych w 1955 roku nakładem
Obywatelskiego Komitetu „Dni Krakowa” z rysunkami wykonanymi przez Witolda
Chomicza, w nakładzie 15 000 sztuk każda.
Najważniejszą jednak sprawą dla promocji miasta jest użycie znaczków do frankowania korespondencji, szczególnie w obrocie zagranicznym. Poszukiwania całości pocztowych ofrankowanych m.in. znaczkami wydanymi z okazji „Dni Krakowa” w 1955 roku dały w efekcie pozytywny wynik. Zebrano 10 walorów, w tym dwie kartki okolicznościowe wydane przez Obywatelski Komitet, które prezentujemy na fot. 9-18.
Fot. 9 Okolicznościowa kartka wydana przez Obywatelki Komitet „Dni Krakowa” wysłana z
Urzędu Pocztowego Kraków 1 w dniu 16.5.1955 roku do Nowej Huty. Opłata za kartkę
w obrocie miejscowym wg taryfy wynosiła 40 groszy. Ofrankowanie zgodne z taryfą.
Fot. 10 Okolicznościowa kartka wydana przez Obywatelski Komitet „Dni Krakowa” wysłana
z Urzędu Pocztowego Szczecin (?) w dniu 13.12.1955 roku do USA. Ofrankowanie
niezgodne z taryfą.
Fot. 11 Wyjątkowa koperta z przeznaczeniem na FDC, ale z ilustrowanym dodrukiem
„Zwiedzaj Kraków, miasto zabytków postępowej nauki, kultury i sztuki” wysłana
z Urzędu Pocztowego Bukowina Tatrzańska, w dniu 15. 9. 1955 roku, do Krakowa.
Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym Fi. 776 i 777 oraz 683 o łącznej
wartości 1.20 zł (taryfa przewidywała 80 groszy z dopłata na odbudowę m.stoł.
Warszawy). Do skasowania znaczków użyto także stempla FDC. Co ciekawe
mieliśmy możliwość oglądania trzech przesyłek listowych do USA
z wykorzystaniem podobnych kopert z ilustrowanym dodrukiem. Nie znamy ich
pochodzenia.
Fot. 12 Koperta FDC użyta do przesyłki listowej, wysłanej z Urzędu Pocztowego Poznań 77,
w dniu 7.11. 1955, do Austrii. Znaczek opłaty Fi. 787 o wartości 60 groszy
naklejono na rewersie koperty. Opłata zgodna z taryfa. Przesyłka dotarła do adresata
16.11. 1955 roku o czym świadczy odbitka stempla odbiorczego.
Fot. 13 Koperta standardowych wymiarów, przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej,
poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem,
przesłanej droga powietrzną z Urzędu Pocztowego Nowa Sól, w dniu 7.1.1956 roku
do Szwajcarii. Przesyłka jest ofrankowana czterema znaczkami w tym Fi. 776 i 777
oraz 764, 808 o łącznej wartości 1,60 zł. zgodnie z taryfą. Przesyłka dotarła do
adresata 9.1.1956 o czym świadczy odbitka stempla odbiorczego.
Fot.14 Koperta standardowych wymiarów, przesyłki prywatnej, zagranicznej, poleconej
z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem, przesłanej drogą
powietrzną z Urzędu Pocztowego Łańcut w dniu 20.07.1955 roku, do byłego DDR.
Przesyłka jest ofrankowana sześcioma znaczkami w tym Fi.767 i 777 oraz Fi,
762,763, 739 i 774 o łącznej wartości 2,25 zł. Przesyłka dotarła do adresata 26.7.1955
roku o czym świadczy odbitka datownika odbiorczego
Fot. 15 Koperta standardowych wymiarów, przesyłki listowej, prywatnej, poleconej, z erką w
postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem wysłanej drogą powietrzną
z Urzędu Pocztowego Poznań 9 w dniu 8.9.1955 do Francji. Przesyłka jest
ofrankowana trzema znaczkami w tym Fi. 767 i 777 oraz 774 o łącznej wartości
1,60 zł.
Fot. 16 Koperta o wymiarach 145 x 93 mm, przesyłki listowej, prywatnej, przesłanej drogą
powietrzna z Urzędu Pocztowego Piła 1 w dniu 30.9.1956 roku do USA. Przesyłka
jest ofrankowana ośmioma znaczkami w tym: Fi. 776 i 777, dwoma znaczkami Fi.
763, 764, 823, 637 i 536 o łącznej wartości 2,20 zł.
Fot.17 Koperta o wymiarach 160 x 96 mm przesyłki listowej, prywatnej, poleconej z erką w
postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem wysłanej z Urzędu
Pocztowego Ostrołęka w dniu 16.6. 1956 roku na Węgry. Przesyłka jest ofrankowana
sześcioma znaczkami w tym: Fi. 767, 536, 806, 819, 666 i 798 o łącznej wartości
3,05 zł. Przesyłka dotarła do adresata 20.6.1956 roku o czym świadczy odbitka
datownika odbiorczego.
Fot.18 Koperta standardowych wymiarów, przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej
wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa 85 w dniu 8.8.1959 roku do Francji.
Przesyłka jest ofrankowana siedmioma znaczkami w tym: Fi.767 i 777, 881,882,
parką Fi.761 i 823 o łącznej wartości 2,50 zł.
Poza całościami pocztowymi nasz zbiór powiększył się o siedem znaczków
z czytelnym kasownikiem, zdjętych z przesyłek. Wśród nich są znaczki użyte w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (5 sztuk), Urzędzie Pocztowym Warszawa 2. Nie wszystkie kasowniki są w pełni czytelne gdyż rysunek znaczków jest tak bogaty kolorystycznie i treściowo, że utrudnia odczytanie pomimo starannie odciśniętego kasownika. Dla potwierdzenia tego prezentujemy na fot.19 zestaw znaczków stemplowanych zdjętych z przesyłek.
Fot. 19 Zestaw siedmiu znaczków stemplowanych, z serii Dni Krakowa, zdjętych z przesyłek
Na zakończenie prezentujemy, na fot. 20, przykład wykorzystania znaczka Fi.777 do pozyskania okolicznościowego stempla z Międzynarodowych Targów Poznańskich, które odbyły się 1955 roku.
Fot.20 a,b Widokówka wydana przez „Czytelnik” seria P nr 18, z wykorzystaniem fotografii
E. Falkowskiego, przedstawiającą Palmiarnię w Poznaniu (a) wykorzystana do
pozyskania stempla okolicznościowego XXV Międzynarodowe Targi Poznańskie
odbitego na znaczkach Fi.777 oraz 774. (b).
Włączenie się Poczty Polskiej do obchodów Dni Krakowa przyniosło, jak sądzimy, pozytywne rezultaty promocyjne zarówno dla Poczty jak i dla miasta. Nie znamy jednak ocen i skali tych rezultatów i nie wiemy czy ktoś przeprowadzał stosowne badania w tym kierunku. Znaczki wydane z okazji Dni Krakowa, FDC i karnet oraz okolicznościowe kartki mogły się podobać, a co za tym idzie mogły stanowić pamiątkę z pobytu w Krakowie. Niestety nie przełożyło się to na pocztowe wykorzystanie tych materiałów.
Czy nastąpiła jakaś zmiana przy organizowaniu kolejnych Dni Krakowa, napiszemy w kolejnej części .
Jerzy Duda
Administrator Piotr