O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE. /część 3./

Szczegóły

Kategoria: Aktualności

Opublikowano: czwartek, 14, listopad 2024 15:00

MAREK

Odsłony: 165

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM

I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

/część 3./

Towarzystwo Szkoły Ludowej kontynuowało, w okresie istnienia, wydawanie

pocztówek, wykorzystując prace znanych artystów i wprowadzając różne tematy. Wydawano

również nalepki, naklejki, etykietki, nalepki dobroczynne w formie znaczków ząbkowanych

z wizerunkami polskich pisarzy, widokami Krakowa, symbolami narodowymi, alegorią

Towarzystwa, a nawet wydawano blankiety telegramów z rysunkiem alegorii.

                 W latach 20. XX wieku, krakowskie Wydawnictwo Artystyczne i Literackie

Franciszka Zielińskiego, rozpoczęło wydawanie pocztówek z herbami województw, księstw,

ziemstw z terenów Polski. Rysunki herbów dostarczał Stanisław, Wojciech Eliasz

Radzikowski (1869-1935) syn Walerego Jana Kantego Eliasza Radzikowskiego. Ukończył

studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był lekarzem, artystą malarzem, zajmował

się historią i nazewnictwem geograficznym i kultury ludowej Tatr i Podhala. Tworzył

akwarele, rysunki i litografie. Popularyzował lecznicze wartości gór. Współpracował z ojcem

przy kolejnym wydaniu Ilustrowanego przewodnika do Tatr i Pienin wydanego w 1891roku

                Dysponujemy dziesięcioma pocztówkami o wymiarach 88 x 140 mm, które mają

w części adresowej, charakterystyczny skrót literowy TSL w ramce, a na części ilustracyjnej,

herb z opisem oraz nazwisko projektanta i wydawcy . W zbiorze posiadamy dwie pocztówki

przedstawiające herby: Ziemi Dobrzyńskiej i Ziemi Chełmskiej (il.1),

sześć pocztówek z herbami województw, w tym; Wileńskiego, Bełskiego, Poznańskiego,

Czernichowskiego, Sieradzkiego i Wołoskiego (il.2),

dwie pocztówki z herbami księstw; Wrocławskiego i Żmudzkiego (il.3).

                Pocztówki wydawał nie tylko Zarząd Główny T.S.L.-u, w Krakowie. Posiadamy

pocztówkę wydaną nakładem Koła Pań T.S.L. w Przemyślu (il.4 a,b).

Pocztówka pochodzi z drukarni Józefa Styfiego i ma, na stornie przeznaczonej na

korespondencję, ilustrację w kolorze czerwonym będącą reprodukcją nalepki z rysunkiem

białego orła w koronie.  

           Ciekawą inicjatywą pozyskiwania funduszy było wydawanie naklejek i nalepek z motywem TSL-u. Jedne z pierwszych to naklejki z odbitką pieczątki T.S.L-u w formacie małego znaczka pocztowego ok. 21x26 mm o wartości 2 halerzy (il.5).

Przypuszczamy, że większym powodzeniem cieszyły się naklejki wydawane w dwóch kolorach, czerwonym i niebieskim z rysunkiem alegorii T.S.L-u .Są wydane staranniej, w nieco większym formacie i w tej samej cenie 2 halerzy. (il.6)

            Rzadko spotykaną naklejkę pokazujemy na il.7.

Naklejka, w formie kwadratu, o boku 42 mm, jest kolorowa Rysunek alegorii T.S.L.-u jest umieszczony w kole, a na okręgu znajduje się napis „2 hal. na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej”. 

            Na naklejkach wydawanych przez Towarzystwo Szkoły Ludowej znajdują się również widoki Krakowa. Przykładem jest naklejka z widokiem wieży ratuszowej w Krakowie jeszcze z przyległym do niej odwachem. Jest to jeden z najbardziej znanych motywów architektonicznych Krakowa, pokazywany na wielu widokówkach i kartach pocztowych. Karta korespondencyjna wydana w 1903 roku w Salonie Malarzy Polskich jest pokazana na il.8, a obok wspomniana naklejka TSL.

            Największym powodzeniem cieszyły się, jednak naklejki „trzeciomajowe” Należy bowiem pamiętać, że „Myśl założenia T.S.L. powstała w Krakowie w r. 1891 w łonie komitetu organizującego uroczysty obchód stuletniej rocznicy uchwalenia konstytucji 3-go maja. Rocznica ta przypomniała społeczeństwu zasadniczą ideę twórców konstytucji, którzy zrozumieli, że siła państwa zależy od ilości obywateli, biorących czynny i bezpośredni udział w jego życiu, że należy przeto bierną dotychczas większość narodu, odsuniętą od życia państwowego, pociągnąć bezpośrednio do służby ojczyzny.” . Naklejki ze stylizowanym godłem Polski wydane przed 1918 rokiem za 2 halerze i po roku 1918 za dwa grosze pokazane są na il. 9 a, b.

            Do ciekawych naklejek wydanych przez T.S.L. należy również pokazana na il. 10. Jest to parka naklejek wydana po 1918 roku „Na dochód szkoły polskiej w Mariańskich Górach” na Morawach.

            Naklejki stawały się dodatkowym elementem korespondencji i były naklejane zarówno na koperty przesyłek listowych jak i na kartach pocztowych czy widokówkach.

Fot. 11 a,b, c Przykład trzech widokówek, wysłanych z Urzędu Pocztowego Lemberg

                     (Lwów), na ten sam adres w Nowym Targu, na których wysyłający nakleił trzy

                       różne nalepki dobroczynne wydane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej.

            Pomysłem godnym uwagi było zaprojektowanie blankietu telegramu do przesyłania powinszowań i życzeń imieninowych, noworocznych , w dniu urodzin, ślubów, jubileuszów , zebrań publicznych , z okazji uroczystości narodowych, rodzinnych itp. Blankiet o wymiarach 250 x 226 mm drukowany na dobrym papierze był do nabycia w składzie głównym w Zarządzie Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie oraz był dostępny w całym kraju w „handlach papieru” za jedyne 10 halerzy. Cały dochód ze sprzedaży szedł na cele T.S.L.-u Blankiet wykorzystanego telegramu jest na il.12 a, w stanie rozłożonym i w stanie złożonym z rysunkiem alegorii Towarzystwa i opłatami, jest na 12/b/.

            Na zakończenie tej części zwracamy uwagę na karty pocztowe, wydawane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej, na specjalne okazje czyli służące do przesyłania życzeń świątecznych. Były to karty z przeznaczeniem na życzenia bożonarodzeniowe i Wielkanocne. Tematy tych kartek odbiegały od tradycyjnych świątecznych, na ogół religijnych i przedstawiały postaci w strojach regionalnych ze skojarzeniami osobowymi dotyczącymi danych świąt. Kartki z obrotu pocztowego pokazane są na il. 13.

Na karcie przeznaczonej do składania życzeń na Święta Wielkanocne jest to motyw weselny, druhna, Wielkopolanka. Druga karta, świąteczna posiada rysunek górala spod Szczawnicy w stroju ludowym niosącego grabie i kosę opasane wstążkami. Obie karty są sygnowane dosyć tajemniczym inicjałem autora: A.Gr. O.

            O autorze kart świątecznych i innych pracach oraz o wydawnictwach T.S.L. –u napiszemy w kolejnym odcinku.

                                                                                                                    Jerzy Duda

                                                                                                         Administrator Piotr

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

Szczegóły

Kategoria: Aktualności

Opublikowano: środa, 30, październik 2024 16:25

MAREK

Odsłony: 321

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM

I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

            Konik Zwierzyniecki , zwany po roku 1866 także Lajkonikiem, to „towar eksportowy” Krakowa. Każde Dni Krakowa, jak wcześniej pisaliśmy, miały w swoich programach, pochód czy przemarsz Lajkonika, w towarzystwie drużyny z chorągwiami, muzyką i biciem w bębny, w takt których odbywały się pląsy czy taniec Konika. Jest to konstrukcja przypominająca figurę konia, obnoszona na szelkach przez „prymasa” , okryta ozdobnym czaprakiem, zaprojektowanym w 1904 roku przez Stanisława Wyspiańskiego . Włóczkowie ze Zwierzyńca występowali z Konikiem raz do roku podczas uroczystej procesji w oktawę Bożego Ciała. Cała drużyna rozpoczynała swój marsz od Zwierzyńca, z dziedzińca kościoła Norbertanek, a kończyła na Rynku. Powiewały sztandary, a buzdygan w rękach Konika służył do „naznaczania” ludzi z tłumu widzów, a dotknięcie czy uderzenie, uznawano za dobry znak na przyszłość.  

            Zarówno Lajkonik, czyli „prymas” z twarzą pomalowaną na wzór Tatarzyna, jego strój jak i widowisko które tworzą, drużyna, z chorągwią oraz muzykantami, to wdzięczne pole dla fotografujących. Przemarsz odbywa się raz do roku i za każdym razem jest niezwykłym wydarzeniem dla Krakowian i przyjezdnych. Jako wydarzenie jest fotografowane, filmowane, nagrywane, pokazywane na widokówkach, z których kilka zaprezentowaliśmy wcześniej. Stanowi temat prac, szczególnie artystów grafików, które wykorzystywano w wielu publikacjach o Krakowie. Na fotografiach (1-4) pokazujemy kolejne przykłady wykorzystania fotografii do produkcji widokówek. Zaprezentowane widokówki wykonano wykorzystując fotografie następujących autorów:

Fot. 1 Henryka Hermanowicza z roku 1964,

Fot. 2 J. Baranowskiego z roku 1972 ,

Fot.3 kolorowej Henryka Pawlaka z roku 1987

Fot.4 kolorowej, niesygnowanej wydanej przez „Design Czwórka” z ok. 2000 roku.

            Widokówki z fot. 1-3 były wydawane przez; Biuro Wydawnicze Ruch; Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, Zakład w Jaśle oraz Krajową Agencję Wydawniczą. Zaskakujące są informacje o wysokości nakładów które wahają się od 1000 sztuk (!) do 30 000 sztuk.

Na następnej fotografii jest zdjęcie zrobione w Parku Strzeleckim podczas próby tańca Konika w 2023 roku.

Fot.5 Oryginalna fotografia autorstwa Jerzego Dudy

            Lajkonik stanowił temat kartek i znaczków pocztowych, zaprojektowanych przez prof. Witolda Chomicza, wydanych z okazji Dni Krakowa w 1955 roku, o czym obszerniej pisaliśmy na stronie internetowej. Obecnie przypominamy tylko jedną kartkę z naklejonymi znaczkami skasowanymi okolicznościowym stemplem.

Fot.6. Kartka autorstwa prof. Witolda Chomicza z naklejonymi znaczkami projektowanymi

           również przez Chomicza, wydana nakładem Obywatelskiego Komitetu „Dni

           Krakowa” w 1955 roku, w nakładzie 15 000 sztuk.  

           Temat Lajkonika wykorzystano również na kartce pocztowej wydanej w 1965 roku z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży .

Fot. 7   Kartka pocztowa (Cp.272) z ilustracją S. Kaźmierczyka wydana w 1965 roku,

             z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży w Krakowie, w nakładzie 80 000 sztuk.

            Motyw Lajkonika wykorzystany został dwukrotnie, w książce Z. Madalińskiej, „Kraków i ziemia krakowska”, wydanej w 1938 roku. Motyw pojawia się na okładce książki oraz w tekście.

Fot. 8 Okładka książki Z. Madalińskiej   zaprojektowana przez T. Fiedlera.

Fot. 9 Ilustracja ze strony 75, książki Z. Madalińskiej z fotografią „pląsającego i harcującego

           wesoło” Lajkonika.

           Lajkonik jest częstym tematem prac artystów grafików m.in. drzeworytników, które są wykorzystywane do ilustrowania tekstu lub stanowią samodzielne wkładki w wydaniach bibliofilskich. Przykładem jest drzeworyt znajdujących się w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie” autorstwa Tadeusza Seweryna, wydanej w 1961 roku. Autorką drzeworytu jest Krystyna Wolewicz (fot.10)

Fot. 10 Odbitka drzeworytu autorstwa Krystyny Wolewicz, „Lajkonik” na wkładce

             zamieszczonej w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie”.

            W tej samej książce znajduje się fotografia z ciekawym ujęciem tańczącego Lajkonika ma dziedzińcu ratuszowym.(fot.11)

Fot. 11 Fotografia tańczącego Lajkonika na dziedzińcu ratuszowym z książki „Tradycje i

           zwyczaje krakowskie” s. 62.

           Motyw Lajkonika pojawił się także w bibliofilskim wydaniu książki francuskiego autora Bernarda Hamela „Mon beau Kraków” z oryginalnymi drzeworytami, których twórczynią jest Stephanie Juer-Dretler. Książka wydana został w 1938 roku w nakładzie 1000 sztuk. Drzeworyt ilustruje wiersz „Le Laikonik” (fot.12)

Fot. 12 Całostronicowa odbitka drzeworytu autorstwa Stephanie Juer-Dretler, ilustrującego

            wiersz „Le Laikonik” z książki „Mon beau Kraków”.

            Lajkonik, a raczej sama nazwa, stał się popularny, dodatkowo wśród Krakowian,

w latach 1957- 1981. Dnia 27 maja 1957 roku Minister Finansów wydał zezwolenie na prowadzenie pieniężnej loterii liczbowej pod nazwą Krakowska Gra Liczbowa „Lajkonik”

w Krakowie. Gra liczbowa trwała do 1981 roku . 5 sierpnia 1981 roku Prezydent wydał zarządzenie o likwidacji gry. Wizerunek Lajkonika pojawił się na pierwszych kuponach gry, a później w reklamach. Projektanci reklam wykorzystywali graficznie opracowany wizerunek Lajkonika upowszechniany podczas różnych krakowskich imprez. Nawet filateliści mieli okazję spotkać się z taką reklamą, podczas wystawy filatelistycznej zorganizowanej z okazji jubileuszu 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Reklama gry liczbowej pojawiła się

w katalogu wystawy, na trzeciej stronie okładki (ot. 13).

Fot. 13 Całostronicowa reklama Krakowskiej Gry Liczbowej „Lajkonik” zamieszczona

             w katalogu wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64”.

            Mamy także przykłady wykorzystania stylizowanego wizerunku Lajkonika w okolicznościowych stemplach stosowanych w Urzędzie Pocztowym Kraków1. Na fot.14 pokazany jest okolicznościowy stempel stosowany podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w 1964 roku.

Fot. 14 Okolicznościowy stempel stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, 27-30 V 1964 roku.

            Kolekcjonerzy Cracovianów mieli okazję powiększyć swoje zbiory dzięki wprowadzeniu przez Pocztę Polską, z dniem 1.marca 202 roku, trzyznaczkowej serii „miasta polskie”( Fi.3805-07). Znaczek o nominale 2.10 zł przedstawia dwa symbole Krakowa, Katedrę na Wawelu i Lajkonika. Autorem projektu był Andrzej Gosik. Znaczek wydano w nakładzie wielomilionowym, w arkuszach sprzedażnych 100 szt. (10 x 10). Wydano także kopertę FDC z nadrukiem widoku drzwi Katedry Wawelskiej z literą „K „ w koronie. Znaczek i FDC pokazane na fot. 15.

Fot.15 Znaczek wydany w 2002 roku (Fi. 3806) z symbolami Krakowa, Katedrą na Wawelu i

             Lajkonikiem oraz FDC.

            W krótkim czasie, znaczek Fi.3806 stał się trudnym do zdobycia, pomimo wielomilionowego nakładu. Zarówno temat, wysokość nominału jak i staranność wykonania, zyskały przychylność użytkowników poczty. Znaczek był dość powszechnie wykorzystywany do frankowania przesyłek zagranicznych i z czasem stał się walorem cenionym za granicą, promującym nasze miasto. Obecnie, przesyłki ofrankowane znaczkami Fi.3806 czy to z frankaturą pojedynczą, wielokrotną czy tez mieszaną zaliczane są do rzadkości. Przykłady przesyłek z użyciem znaczka Fi.3806 podane są na fot. 16—19.

Fot. 16 – 19 Przykłady całości pocztowych (przesyłek krajowych i zagranicznych)

                 ofrankowanych z użyciem znaczka Fi.3806.

            „Lajkonik” jako temat, wykorzystywany jest także w zabawkach, pracach rzeźbiarskich, dziełach malarskich, w galanterii i tp. Można podawać jeszcze szereg innych przykładów wykorzystania wizerunku Lajkonika, chociaż dalsze poszukiwania stają się coraz trudniejszym zajęciem. Poszukiwanie nie obywa się jednak bez niespodzianek i zaskoczeń. Taką niespodzianką była widokówka zatytułowana „ Konik Zwierzyniecki”. Jak się okazało jest to pocztówka, której autorką jest   Anna Gramatyka- Ostrowska, urodzona w Krakowie, znana polska malarka i graficzka. Pocztówkę wykonały, wyjątkowo starannie , Zakłady Graficzne Ryngraf w Krakowie, na zlecenie Towarzystwa Szkoły Ludowej .Pocztówka jest z obiegu pocztowego, nadana w Urzędzie Pocztowym Kraków 2, dnia 24 VII 1935 roku i adresowana do Mieszkańca wsi Stojowice, poczta Dobczyce. Opłatę za usługi pocztowe stanowi znaczek wydania żałobnego po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 roku z nominałem 15 groszy. (Fi. 274)..Pocztówka pokazana jest na fot. 20 a,b.

Pocztówka skierowała naszą uwagę na zapomniane dzisiaj, Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku, będące organizacją oświatową, działającą na rzecz rozwoju szkół, czytelnictwa i budzenia świadomości narodowej na terenie Galicji. O Towarzystwie będzie w następnej części.

                                                                                                             c.d.n.

                                                                                                        Jerzy Duda

                                                                                             Administrator Piotr

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE. /część 2/.

Szczegóły

Kategoria: Aktualności

Opublikowano: czwartek, 07, listopad 2024 10:59

MAREK

Odsłony: 238

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM

I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

/część 2/.

             Koniec wieku XIX zaznaczył się w Krakowie powstawaniem różnego typu

towarzystw społecznych, kulturalnych i kolekcjonerskich, które obejmowały swoją

działalnością głównie obszar miasta i miały w tytułach nazwę Kraków. Tworzono także

towarzystwa, których działalność miała obejmować, z założenia znacznie większy obszar,

a za siedzibę zarządu wybierano miasto Kraków. Do towarzystw działających głównie

na obszarze miasta należały m.in. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków

Krakowa, powołane 21 listopada 1896 roku z inicjatywy Stanisława Krzyżanowskiego;

Towarzystwo Ochrony Piękności Krakowa i Okolicy, utworzone w roku z inicjatywy

Ferdynanda Wilkosza; Towarzystwo Rolnicze w Krakowie, założone w 1893 roku,

Towarzystwo Numizmatyczne w Krakowie, założone, jako pierwsze w Polsce, w 1888.

             Do drugiej grupy towarzystw należały m.in. Towarzystwo Artystów Polskich

Sztuka” , założone w 1897 roku przez Józefa Chełmońskiego i Jana Stanisławskiego;

Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku z inicjatywy Adama Asnyka,

działające na terenie Galicji. Z ówczesnych danych wynikało, że w Galicji, w 1890 roku

73 % mieszkańców było analfabetami. Dlatego zadanie jakie postawili sobie twórcy

Towarzystwa, była walka z analfabetyzmem, poprzez rozwój szkół, czytelnictwa,

zakładanie bibliotek, wypożyczalni książek, pomoc w organizowaniu szkół zawodowych,

studium nauczycielskich oraz działalności kulturalnej w formie teatrów amatorskich,

kółek śpiewaczych i tp. Towarzystwo ma dość obszerną literaturę, a jego dzieje opisane są

w m.in. przez Annę Zwiercan-Witkowską w Towarzystwo Szkoły Ludowej 1891-1939 w

Biulety Biblioteki Jagiellońskiej 2003 r., a także Mariana Stępowskiego, Towarzystwo

Szkoły Ludowe: jak powstało, co zrobiło i do czego dąży (1891m-1911) w 20 tą rocznicę

powstania Towarzystwa , Kraków 1911.

Pomimo tego, że; Myśl szczytna do tej pracy wyszła z naszego grodu ukochanego-

Krakowa – jak napisano w „Kurierze Lwowskim „ z dnia 6 V 1892 roku, że inicjatorem

powołania Towarzystwa był Adam Asnyk, który w Krakowie mieszkał od 1870 roku

i tu zmarł, hasło „Towarzystwo Szkoły Ludowej” nie znalazło się w nowej Encyklopedii

Krakowa”.

   Autorzy strony internetowej postanowili zaprezentować wybrane materiały

dotyczące TSL ze skromnej kolekcji, jednego z Członków Klubu, zwracając uwagę na

stronę ilustracyjną, dokumentacje pocztową oraz wydawnictwa.

             Jednym z inicjatorów powołania Towarzystwa Szkoły Ludowej, a także pierwszym

jego prezesem   był Adam Asnyk(1838-1897). Literat, poeta, dziennikarz i podróżnik,

mieszkający w Krakowie od 1870 roku, był w mieście osobą powszechnie znaną, Był

radnym miasta Krakowa, a także posłem na Sejm Krajowy z ramienia demokratów. Od

1882 roku współredagował dziennik „Reforma”, a od 1893 do 1889 roku pełnił funkcje

redaktora naczelnego dziennika „Nowa reforma”. Był ceniony za patriotyzm – w młodości

uczestniczył w pracy konspiracyjnej i walczył w powstaniu styczniowym- i za poglądy

polityczne. Po klęsce Powstania Styczniowego udał się na emigrację, skąd nie mógł wrócić

do Królestwa. Przeniósł się do Galicji często wracając myślami do rodzinnego miasta

Kalisza. Pogrzeb Adama Asnyka odbył się przy dźwiękach „Zygmunta” i zgromadził tłumy

Krakowian oraz dostojników państwowych, przedstawicieli różnych środowisk

politycznych. Został pochowany w Grobach Zasłużonych na Skałce. Imieniem jego

nazwano w 1912 roku ulicę w Krakowie, a w 1938 roku uhonorowano tablicą projektu

Karola Hukana (odtworzona po 1946 roku) umieszczoną na kamienicy przy ulicy

Łobzowskiej 7, stojącej na miejscu dworku w którym mieszkał. Poczta Polska emitowała

w 1997 roku, kartkę pocztową z nadrukowanym znaczkiem z podobizną Adama Asnyka

(Cp. 1152 ), zaprojektowaną przez M. Wasilewskiego, z okazji 100. rocznicy śmierci.

Ilustrację kartki stanowi fragment wiersza Adama Asnyka –Jednego serca! tak mało, tak

mało... oraz podpis autora.(il.1).

             Wizerunek poety był wykorzystywany zarówno, w stemplach okolicznościowych

oraz na datownikach, jak i na kartkach beznominałowych (kartkach korespondencyjnych).

Inicjatorem działań wydawniczych był Zarząd Okręgu Kaliskiego Polskiego Związku

Filatelistów, o czym można dowiedzieć się z publikacji; Jerzy Bielawski, 40 lat Okręgu

Kaliskiego, Polskiego Związku Filatelistów, 1980-2020 .

Do atrakcyjnych walorów należy zaliczyć kopertę ilustrowaną wydaną z okazji

II Ogólnopolskiej Narady Przewodniczących Kół PZF, „Kalisz 1981” (il.2)

Ilustrację na kopercie stanowi portret Adama Asnyka w owalu i podpisem „Adam Asnyk

ur.11 IX 1838 r. w Kaliszu” . Znaczek pocztowy jest skasowany datownikiem ręcznym,

jednodniowym, stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kalisz 1, w dniu 7.06.1981roku.

W datowniku jest wizerunek poety i wpis organizacyjny (kat. Myśl. Nr 81 076).

             Ten sam datownik znajduje się na kopercie przesyłki listowej, prywatnej, krajowej,

poleconej, z erką w postaci naklejki numerowanej, wysłanej z Urzędu Pocztowego Kalisz 1,

w dniu 7.06.1981 roku do Poznania (il.3)

           Na kolejnej ilustracji jest datownik stosowany w Urzędzie Pocztowym Kalisz 1,

w dniu 11.09.1988 roku z okazji 150 rocznicy urodzin Adama Asnyka (il.4),

             Do najciekawszych walorów zaliczyć należy dwie kartki beznominałowe.

Pierwsza wydana z okazji 175 rocznicy urodzin poety i XVII Zjazdu Asnykowców , Kalisz

2013. Kartka z obiegu, z interesującym datownikiem okolicznościowym, stosowanym w

Urzędzie Pocztowym Kalisz 1, w dniu 11.09.2013 roku. W datowniku jest wizerunek

Adama Asnyk, a ilustrację na kartce stanowi reprodukcja obrazu Jacka Malczewskiego

„Dzieje piosenki” z portretem Adama Asnyka” . Kartkę projektował Jan Pałczyński.(il.5).

Druga kartka, z obiegu pocztowego, wydana z okazji Kaliskiego Roku Adama Asnyka i 18.

Zjazdu Asnykowców, zaprojektowana przez Tomasza Lewandowskiego, wydana została

przez Pocztę Polską S.A., Poznań, w nakładzie 500 egzemplarzy. W części ilustracyjnej

znalazł się portret poety oraz cytat z wiersza „Rodzinnemu miastu” . Znaczek pocztowy

jest skasowany datownikiem okolicznościowym ze zmienną datą, stosowanym w Urzędzie

Pocztowym Kalisz 1 od 7.09.-31.12 2018 roku z tekstem – 180 rocznica urodzin kaliskiego

poety (il.6).

         Najważniejszym dokumentem Towarzystwa Szkoły Ludowej był Statut uchwalany na Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa. Zawierał podstawowe informacje na temat celów, majątku Towarzystwa, praw i obowiązków członków, organizowania Kół miejscowych, zadań Zarządu Głównego, Rady Nadzorczej, Walnego Zgromadzenia i Sądu Rozjemczego. Posiadamy Statut Towarzystwa Szkoły Ludowej w formie piętnastostronicowego druku o wymiarach 95 x 180 mm wydanego w 1904 roku czcionkami drukarni Literackiej pod zarządem L.K. Górskiego ( druk w stanie rozłożonym na il.7).

         Członkowie Towarzystwa od 1900 roku otrzymywali legitymacje imienne,

z informacją o wysokości płaconej składki członkowskiej. Druk legitymacji pokazany jest na il.8.

         Na czwartej stronie Statutu (zob. il.1), widoczny jest rysunek, który stał się symbolem TSL i był propagowany w formie kartek, widokówek i pocztówek, jako alegoria Towarzystwa. Przedstawia postać kobiety trzymającej, na wyciągniętej ręce, palący się kaganek, tulącej dwójkę dzieci. Dziewczynka z otwartą książką leżącą na kolanach kobiety przytula się do kobiety. Chłopiec stojący po drugiej stronie, objęty ramieniem przez kobietę,   wpatruje się w kaganek. Obok dziewczynki jest stolik, a na nim książki oraz globus. Od kaganka bije światło jak od słońca z widocznymi promieniami. Pod rysunkiem czarno białym jest podpis: Niechaj żywi nie tracą nadziei i przed narodem niosą oświaty kaganiec. Jest to cytat z wiersza Juliusza Słowackiego „ Testament mój” napisanego w Paryżu na przełomie lat 1839/1840. Autorem wzoru „Allegoryi” był Piotr Stachiewicz (1858-1938). Rysunek wydawany był na widokówkach czarno-białych i w kolorze w różnych drukarniach jak np. „Zakład art. reprodukcji W. Krzeptowski – Kraków” jako np. „Pamiątka dwudziestolecia” (il. 9).

Pocztówki wydawano także w kolorze, jako oficjalne wydawnictwa Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej, służące do korespondencji (il.10 a,b)

Kartki pocztowe miały dodatkowy napis pod obrazkiem „Towarzystwo Szkoły Ludowej” ,

a na rewersie reklamę w ramkach „ Popierajcie działalność oświatową Towarzystwa Szkoły Ludowej, Kupujcie wydawnictwa TSL, Kraków, ul. św. Anny 1” (il.11).

Do najciekawszych zastosowań druku alegorii należy zaliczyć traktowanie ich jako ekslibrisów (znaku książki) wklejanych w książkach należących do bibliotek prowadzonych przez Koła TSL. Trzy przykłady prezentujemy na il. 12,13 i 14.

Kartki pocztowe z alegorią TSL, pojawiły się także po 1945 roku. Przykładem jest kartka potraktowana jako imieninowa, wysłana z Urzędu Pocztowego Gdynia 2,dnia 24.06.1957 roku do Krakowa (il. 15 a, b).

W początkach XX wieku powstał również hymn TSL-u.

 Tekst napisał Kazimierz Meyerchold, a muzykę skomponowł   Józef Al. Gałuszka. W celu rozpowszechnienia hymnu wydano pocztówkę, na awersie której znajduje się, tekst hymnu i propozycja jego wykorzystania, a na rewersie, zapis nutowy (il. 16a,b).

W celu pozyskiwania funduszy, Zarząd Główny Towarzystwa Szkoły Ludowej, rozpoczął na przełomie XIX i XX wieku, wydawanie pocztówek o różnorodnej tematyce, na różnych materiałach i różnej jakości. Były to pocztówki wykonane np. na szarej tekturze z wizerunkami sławnych pisarzy. Na ilustracji 17 przykład takiej kartki, z portretem Mikołaja Reja w obramowaniu roślinnym z elementami heraldycznymi, postaciami i ptakami.

Drobnym drukiem podany autor K. Masztkowski (?). Całość uzupełniona w dolnej części tekstem „Wydawnictwo Zarządu Głównego Tow. Szkoły Ludowej w Krakowie”. 

                 Kolejnym przykładem jest pocztówka wykonana z szarego kartonu, która na rewersie posiada charakterystyczny znak Towarzystwa, z rysunkiem Orła w kartuszu, z obramowaniem roślinnym (il. 18 a, b)

Poza napisem Towarzystwo Szkoły Ludowej jest także informacja o celu zbierania środków „Na   dochód związków okręgowych TSL” Pocztówka z obiegu, wysłana

z Urzędu Pocztowego Lemberg (Lwów), w dniu 14 VII 1907 roku, do Kałuszu.

         O innych ciekawych wydawnictwach i słynnych projektantach pocztówek, nalepek, etykiet i innych varia napiszemy w kolejnej części.

                                                                                                             Jerzy Duda

                                                                                               Administrator Piotr

PROMOCJA MIASTA POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ /dodatek do części 4./

Szczegóły

Kategoria: Aktualności

Opublikowano: wtorek, 01, październik 2024 14:36

MAREK

Odsłony: 624

PROMOCJA MIASTA

POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ

/dodatek do części 4./

            Na prośbę jednego z naszych klubowych Kolegów, który w przeszłości zajmował się gromadzeniem materiałów dotyczących Dni Krakowa, prezentujemy materiały i walory, którymi dysponujemy, a nie były pokazywane stronie internetowej. Są to materiały z roku 1968 i lat późniejszych. Do nich należą kartki pocztowe i datowniki, a także   „Program Dni Krakowa” z 1968 roku.

            W 1968 roku, na kolejne „Dni Krakowa”, cztery instytucje tj. Państwowa Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, Orkiestra i Chór Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie, Miejski Teatr Muzyczny w Krakowie i Estrada Krakowska opracowały i wydały drukiem, ilustrowany „Program” w formacie 125 x 200 mm w miękkich okładkach. Program, na 52 stronach, zawiera informacje dotyczące cyklu imprez muzycznych, planowanych do wykonania od 1. – 9. czerwca 1968 roku.(fot. 1i 2).

Fot 1,2. Strony tytułowa i czwarta okładki, Programu Dni Krakowa z 1968 roku

Autor wstępu, Marian Wallek-Walewski, dokonał krytycznej oceny stanu obiektów służących” masowej działalności muzycznej w naszym mieście”. Te rażące zaniedbania stoją w sprzeczności z dokonaniami artystów wywodzących się z Krakowa, mieszkających i zdobywających wiedzę muzyczną w mieście oraz rozpoczynających wielkie światowe kariery muzyczne. Program otwiera informacja o Krzysztofie Pendereckim i o pierwszym koncercie symfonicznym planowanym na 1 czerwca w Sali Filharmonii Krakowskiej (fot.3, 4)

Fot. 3,4 Strony poświęcone Krzysztofowi Pendreckiemu oraz program koncertu

             symfonicznego z utworami kompozytora.

. W programie znalazły się poszerzone informacje na temat; Karola Szymanowskiego z jego zdjęciem i programem wieczoru dnia 2 czerwca;, Arturze Malawskim z programem wieczoru w dniu 4 czerwca i Stanisławie Wiechowiczu. Obszerniejsze dane podane zostały na temat Zespołu Instrumentów Dawnych (Fistulatores et Tubicinatores Varsovienses). Program uzupełniony jest całostronicowymi fotografiami wybitnych krakowskich muzyków m.in. Wandy Wiłkomirskiej, Jerzego Katlewicza, Tadeusza Malaka, Krzysztofa Missony, Reginy Smendzianki.

            Program opatrzony jest nowym godłem imprez „Dni Krakowa” zamieszczonym także na czwartej stronie okładki jak na fot.2.

            W 1968 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu kartkę pocztową Cp. 379 zaprojektowana przez H. Chylińskiego o nakładzie 200 000 szt. Na znaku opłaty znajduje się rysunek kasetonu z głową wawelską, a w części rysunkowej kartki jest rysunek „Głowy księżniczki” wykonanej przez Xawerego Dunikowskiego. Dodatkową atrakcją dla kolekcjonerów było stosowanie w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, stempla okolicznościowego, w dniach 1-9.6.1968 roku. Był to datownik o wymiarach 61 x 31 mm, wykonywany oddzielnie na każdy dzień. Kartka pocztowa, z odbitym stemplem okolicznościowym pokazane są na fot. 5.

Fot.5 Kartka pocztowa Cp.379 z odciśniętym stemplem okolicznościowym Dni Krakowa

         z 1968 roku

                 Jedynym, znanym nam, pocztowym wykorzystaniem stempla okolicznościowego jest widokówka, kolorowa przedstawiająca kościół Mariacki, wykonana wg fotografii barwnej T. Bilińskiego, emitowana przez Biuro Wydawnicze „Ruch”, wysłana z Krakowa do Rabki.

(fot. 6).

Fot. 6   Widokówka z Krakowa z obiegu pocztowego z datownikiem Dni Krakowa 1968 roku

            W roku 1969 „Dni Krakowa” odbyły się w ramach obchodów 25 lecia PRL-u. Nie posiadamy informacji na temat organizacji Dni, ani programu, ani drukowanego informatora.   Wiadomo, że Poczta Polska nie wydała żadnego waloru promującego „Dni Krakowa”, natomiast w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, w dniach 14-22 czerwca 1969 roku stosowano stempel okolicznościowy. W datowniku ręcznym w wymiarach 56 x 31 mm były identyczne stemple, wykonane odrębnie na każdy dzień stosowania.(kat. Myśl. 69 141). Posiadamy dwa przykłady kolekcjonerskiego wykorzystania stempla. Pierwszy przykład to karta pocztowa emitowana przez Pocztę Polską w 1967 roku z okazji Międzynarodowego Roku Turystyki Cp.363. Znak opłaty, autorstwa Witolda Chomicza, przedstawia kompozycję dwóch panoram; panoramy murów floriańskich w Krakowie, a w tle panoramy miasta, z widokami kościoła Mariackiego i Zamku Królewskiego na Wawelu. Znak opłaty jest skasowany wspomnianym datownikiem „Dni Krakowa” z rysunkiem Barbakanu i Lajkonika (fot.7).

Fot. 7 Kartka pocztowa Cp.363 z odciśniętym stemplem okolicznościowym „Dni Krakowa”

         z 1969 roku.

             Przykład drugi to kartonik z naklejonym znaczkiem Fi.1545 z odciśniętym stemplem okolicznościowym (Fot.8).

Fot. 8 Wykorzystanie znaczka Fi.1545 do odciśnięcia stempla okolicznościowego „Dni

           Krakowa” z 1969 roku.

            Następny stempel okolicznościowy, promujący „Dni Krakowa”, pochodzi z roku 1973. Nie mamy informacji na temat „Dni Krakowa” organizowanych w 1973 roku, nie posiadamy programu imprez, natomiast dysponujemy odbitką stempla okolicznościowego, który jest datownikiem mechanicznym. Nasz walor jest unikatowy. Jest to koperta przesyłki listowej, prywatnej, miejscowej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem (2 !), wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków, 2, w dniu 2.6.1973 do... Krakowa. Przesyłka jest ofrankowana znaczkiem Fi. 1876 o nominale 5,00 zł, skasowanym datownikiem mechanicznym stosowanym podczas „Dni Krakowa”.(fot. 9).

Fot.9   Koperta przesyłki listowej, poleconej z odciśniętym stemplem okolicznościowym

         „Dni Krakowa” z 1973 roku.

            Posiadamy w zbiorze datownik stosowany podczas „Dni Krakowa” w 1980 roku. Datownik ręczny został odbity na kartce pocztowej wydanej z okazji 30 -lecia Polskiego Związku Filatelistów 1950-1980. Kartka pocztowa Cp.755 wydana przez Pocztę Polską w 1980 roku w nakładzie ponad 212 000 sztuk, w części rysunkowej ma rysunek fasady budynku, w którym odbył się pierwszy zjazd PZF. Znak opłaty pocztowej jest skasowany datownikiem jednodniowym stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniu 22.6.1980 roku (fot.10).

Fot.10 Kartka pocztowa Cp.755 z odciśniętym stemplem Dni Krakowa z 1980 roku

Prezentowany datownik z rysunkiem czterech wieżyczek i literą „K” w części środkowej (kat. Myśl. 80 178) był stosowany w ostatnim dniu obchodów „Dni Krakowa”. W pierwszym dniu tj. 12.6.1980 roku był stosowany datownik (kat.Myśl. 80 137) z rysunkiem krenelażu z trzema zębami. Nie posiadamy odbitki tego datownika.

W 1981 roku, w którym 13 grudnia został ogłoszony stan wojenny w Polsce, również odbyły się „Dni Krakowa”. Wprawdzie nie posiadamy o nich żadnej informacji ale o ich organizacji świadczy stempel okolicznościowy, stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków oznaczony w Katalogu Andrzeja Myślickiego numerem 81 079.

. Posiadamy unikatowy walor. Jest to koperta przesyłki listowej, prywatnej, miejscowej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłanej z Urzędu Pocztowego Kraków 1, w dniu 12.6.1981 roku do ...Krakowa (Nowej Huty). Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami ; parką Fi. 2478 oraz 2151, o łącznej wartości 6,00 zł. Znaczek Fi.2151 jest skasowany jednodniowym datownikiem o wymiarach 60 x 30 mm stosowanym w dniu 12.6.1981 roku. Na datowniku jest rysunek przedstawiający Wzgórze Wawelskie, a obok schematyczny rysunek czapki Stańczyka. Walor jest zaprezentowany na fot.11.

Fot.11 Koperta przesyłki listowej, poleconej z odciśniętym stemplem okolicznościowym „

             „Dni Krakowa” z 1981 roku.

Dysponujemy również kilkoma widokówkami wydawanymi z okazji „Dni Krakowa”. Są to, dwie kartki zaprojektowane przez Janusza Benedyktowicza, wydane przez Centralę Przemysłu Ludowego i Artystycznego, Zakład Introligatorstwa Artystycznego w Krakowie (fot.12, 13)

Fot.12,13 Dwie widokówki zaprojektowane przez Janusza Benedyktowicza z okazji „Dni Krakowa”

Ta sama firma wydała jeszcze dwie inne kartki, a mianowicie; kartka według projektu Marii Ledkiewicz z rysunkiem tramwaju konnego (fot.14).

Fot.14 Widokówka projektu Marii Ledkiewicz z rysunkiem tramwaju konnego

oraz widokówkę według projektu Krystyny Tyszowieckiej przedstawiającą trębacza na tle Barbakanu (fot.15).

Fot.15, widokówka z postacią trębacza projektu Krystyny Tyszowieckiej z okazji „Dni

             Krakowa” .

Posiadamy także dwie kartki opisane „Dni Krakowa” projektowane przez Zofię Dadlerz, „Dawny Krakowski tramwaj konny” oraz „Igrce w Barbakanie (fot. 16,17).

Fot,16,17 Dwie widokówki projektowane przez Zofię Dedlerz z okazji Dni Krakowa.

Wymienione kartki są bez daty wykonania, wobec czego nie wiemy do których „Dni Krakowa” je przypisać.

Osobną sprawą są kartki ze scenami „tradycyjnej zabawy ludowej” Lajkonik. Pochód Lajkonika ze świtą był umieszczany we wszystkich, znanych nam, programach imprez kolejnych „Dni Krakowa”. Kartki z Lajkonikiem stanowiły ważną rolę w promocji święta. Na kolejnych fotografiach trzy sceny z Lajkonikiem na kartkach wydanych w latach 1959, 1969 i 1974 (fot. 18 i 19, 20).

Fot. 18 Kartka pocztowa, czarno-biała, bez obiegu „Lajkonik”, według fotografii

             T. Wesołowskiego, Wydawnictwo „Sport i turystyka”, Komitet Społeczny Funduszu

             Ochrony Zabytków m. Krakowa, zam.126/59.

Fot.19 Kartka pocztowa, kolorowa, Dni Krakowa, Lajkonik- tradycyjna zabawa ludowa,

             związana ze zwycięskim odparciem najazdu Tatarów na Kraków w XIII wieku.

             Kartka według fotografii barwnej T. Bilińskiego. Biuro Wydawnicze Ruch,

             Fotoizdat Bułgaria 1969.

Fot. 20 Kartka fotograficzna, bez obiegu, Lajkonik ( z tekstem jak na fot.19). Fotografia

             barwna T. Biliński , 1974 rok nakład 2000 egzemplarzy.

            Na zakończenie naszego cyklu przypominamy wydarzenie, które miało miejsce w Krakowie, przed dziesięciu laty. 4 września 2014 roku odbył się wernisaż wystawy zorganizowanej w Kamienicy Hipolitów przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa pod tytułem „Przepis na Kraków Jerzego Dobrzyckiego”. Kuratorką wystawy była Katarzyna Winiarczyk. Wystawie towarzyszył plakat oraz folder opracowany przez Kolegium Wydawnicze MHmK pod przewodnictwem Michała Niezabitowskiego. W bogato ilustrowanym i starannie wydanym katalogu, z okładką, na której jest zdjęcie z 1938 roku Agencji Fotograficznej ‘Światowid” przedstawiające Widowisko historyczne w Barbakanie w wykonaniu studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (fot.21), znalazły się strony poświecone organizacji pierwszych „Dni Krakowa”.

Fot.21 Okładka katalogu wystawy „Przepis na Kraków Jerzego Dobrzyckiego”

Atrakcjami związanymi z wystawą, która trwała do 8 lutego 2015 roku były; „Poczta balonowa”, znaczek personalizowany z wizerunkiem Jerzego Dobrzyckiego oraz kartka wydana przez Pocztę Polska S.A., nr20/2014, w nakładzie 500 egzemplarzy. Projektantem kartki był Robert Gaweł. W Urzędzie Pocztowym Kraków 1 stosowano jednodniowy stempel okolicznościowy w dniu 04.09.2014 roku. Pilotem balonu przenoszącego przesyłki był Adam Jaskólski. Niestety z uwagi na niekorzystne warunki atmosferyczne lot balonu nie odbył się. Z wystawy pozostały pamiątki , które prezentujemy na 22 oraz 23a,b

Fot. 22 Kartka pocztowa z obiegu pocztowego wydana z okazji wystawy „Przepis na Kraków

           Jerzego Dobrzyckiego” ze stemplem poczty balonowej..

Fot. 23 a,b Kartka pocztowa z obiegu pocztowego wydana z okazji wystawy „Przepis na

             Kraków Jerzego Dobrzyckiego”, ze znaczkiem personalizowanym z wizerunkiem

             Jerzego Dobrzyckiego skasowanym stemplem okolicznościowym poczty balonowej (a) oraz wpisem kuratorki wystawy (b).

Do najmilszych pamiątek z wystawy zaliczam kartkę pocztową, adresowaną na nazwisko Jerzy Duda z wpisem kuratorski wystawy Katarzyny Winiarczyk, na rewersie kratki. Jak na fot.23 b.

                                                                                                                          Jerzy Duda

                                                                                                               Administrator Piotr