Ołtarz Wita Stwosza z Europejską Nagrodą Dziedzictwa Europa Nostra
- Szczegóły
- Opublikowano: piątek, 08, grudzień 2023 14:51
Ołtarz Wita Stwosza z Europejską Nagrodą Dziedzictwa Europa Nostra
7 września 2023 roku, podczas głównych obchodów 45 rocznicy wpisania Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, archiprezbiter bazyliki ksiądz infułat dr Dariusz Raś odebrał z rąk wiceprezydenta Europa Nostra prof. Jacka Purchli i sekretarz generalnej Europa Nostra Sneski Quaedvlieg-Mihailovic Europejską Nagrodę Dziedzictwa Europa Nostra za projekt konserwacji Ołtarza Wita Stwosza.
Ołtarz w bazylice Mariackiej oraz jego twórca Wit Stwosz posiadają wiele walorów wydanych przez Pocztę Polską. Przede wszystkim są to znaczki pocztowe, wydane w latach 1933 i 1960 oraz trzy komplety kart ilustrowanych po 32 sztuki każdy, o różnym nominale, a w 1934 roku dodatkowe wydanie prowizoryczne w związku z obniżeniem taryfy pocztowej emitowane z okazji 400. rocznicy śmierci Wita Stwosza. Są to również znaczki przedstawiające fragmentu ołtarza i jego detale, jak w przypadku znaczka z 1956 roku (Fi.838), na którym znajduje się fragment rzeźby przedstawiającej Matkę Boską, czy znaczka (Fi.3957) z widokiem rzeźby popularnie zwanej „żaczkiem” znajdującej się na Placu Mariackim, wykonanej na wzór rzeźby umieszczonej wysoko w obramowaniu szafy ołtarzowej, a wcześniej (Fi. 3790) z wizerunkiem głowy „żaczka”. Jest również znaczek z wizerunkiem fragmentu głowy św. Anny (Fi.2221) wydany z okazji Międzynarodowej Wystawy Filatelistycznej „Arphila 75”
W 2016 roku w Klubie „Cracoviana” powstała propozycja włączenia się do obchodów 70 rocznicy powrotu do Krakowa ołtarza, wywiezionego przez nazistów do Niemiec na początku 1940 roku. Podjęto decyzję o przygotowaniu wydawnictwa w postaci albumu wybranych ilustrowanych kartek pocztowych. Staraniem Kol. Augustyna Katańskiego ukazał się albumik zawierający zestaw reprintów kart ilustrowanych wydanych z okazji 400.rocznicy śmierci Wita Stwosza ze zmodyfikowanym znaczkiem opłaty i dodatkowym opisem (fot.1).
Album z numerem 001, został wręczony archiprezbiterowi bazyliki Mariackiej księdzu infułatowi dr. Dariuszowi Rasiowi podczas spotkania z przedstawicielami Klubu; Jerzym Dudą i Augustynem Katańskim, w dniu 12 kwietnia 2016 roku. Nakład albumu wynosił 150 sztuk i został rozprowadzony wśród Członków i Sympatyków Klubu „Cracoviana”.
W ramach obchodów rocznicowych poddano również propozycję, aby na klubowej stronie internetowej prezentować artykuły i walory na temat pocztowego wykorzystania znaczków z widokami ołtarza Wita Stwosza wydanych w latach 1933 i 1960, a także pozostałych znaczków związanych z ołtarzem. Powstał w ten sposób cykl artykułów rozpoczęty 12 stycznia 2016 roku. Cykl złożony z 17. artykułów, ciekawostek, opisów zakończono 20 grudnia 2016 roku.
Z okazji przyznania w 2023 roku wspomnianej nagrody, autorzy strony internetowej postanowili przypomnieć jedną z najpiękniejszych serii wydanych przez Pocztę Polską, z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza, składającą się siedmiu znaczków wydania okolicznościowego Arcydzieła sztuki polskiej – ołtarz Wita Stwosza (Fi.1035 – 1041).
W serii emitowanej w 1960 roku znalazł się znaczek cięty o nominale 10.00 zł i wymiarach 86 x 108 mm (Fi.1041), który przez pewien czas uchodził za jeden z największych znaczków pocztowych na świecie. Na znaczku jest przestawiona główna część ołtarza zwana szafą ze sceną „Zaśnięcia Matki Boskiej”. Znaczek świetnie zaprojektowany i sztychowany mógł stanowić nadzwyczaj efektowną „reklamę” dzieła Wita Stwosza, a przede wszystkim Krakowa i jego bazyliki Mariackiej. Mógł, ale czy był? Na kolejnych fotografiach prezentujemy przykłady pocztowego i kolekcjonerskiego wykorzystania tego znaczka.
Znaczki wykonano w stalorycie, a ich staranne drukowanie odbywało się na maszynach do wklęsłego druku kreskowego. Znaczki wprowadzono do obiegu pocztowego 20 września, zarządzeniem nr 80 Ministra Łączności z dnia 19.09.1960 roku. Na siedmiu znaczkach, zaprezentowano widoki sześciu kwater ołtarza w stanie otwartym, na których przedstawiono sceny biblijne, a na siódmym jest widok środkowej części ołtarza zwanej szafą (fot. 2-8).
Fot. 2 Czteroznaczkowy blok z lewym i dolnym marginesem (Fi.1035), stemplowany
abonamentowo z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
górnej, lewego skrzydła ołtarza, „Zwiastowanie”.
Fot.3 Czteroznaczkowy blok z prawym marginesem (Fi.1036), stemplowany abonamentowe
z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery środkowej , lewego
skrzydła ołtarza „Boże Narodzenie”.
Fot.4 Trzyznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1037) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
dolnej, lewego skrzydła ołtarza „Pokłon Trzech Króli”.
Fot 5 Czteroznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1038) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
górnej z prawego skrzydła ołtarza, „Zmartwychwstanie”.
Fot. 6 Czteroznaczkowy blok z lewym i górnym marginesem (Fi.1039) stemplowany
abonamentowo, z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery
środkowej, prawego skrzydła ołtarza,„Wniebowstąpienie”.
Fot. 7 Czteroznaczkowy blok z prawym marginesem (Fi.1040) stemplowany abonamentowo,
z liczbami rozrachunkowymi. Na znaczkach jest widok kwatery dolnej, prawego
skrzydła ołtarza „Zesłanie Ducha Świętego”.
Fot.8 Znaczek Fi.1041 o wymiarach 86 x 108 mm, cięty, stemplowany abonamentowo
przedstawiający fragment środkowej części ołtarza, zwanej szafą, Zaśnięcia Matki
Boskiej”.
Znaczki projektował Roman Kleczewski, a rytowali: Edward Kornecki, Eugeniusz Tirdiszek, Bogusław Brandt, B. Szymańska, Jerzy Miller oraz Stefan Łukaszewski. Nakłady znaczków były różne. Nakłady znaczków o nominałach 20, 30, 40 gr. i 2,50 zł wynosiły około 2, 5 miliona każdego, nakład znaczka o wartości 60 gr. nakład wynosił ok. 5, 4 miliona, natomiast znaczki o dwóch najwyższych nominałach – 5.60 i 10 zł miały nakład po ok. 300 tyś. sztuk. Wydano również FDC w nakładzie 14, 7 tys. egzemplarzy (fot. 9).
Pomimo wysokich nakładów, jak się dzisiaj wydaje, znalezienie na rynku filatelistycznym całości pocztowych ofrankowanych znaczkami z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza nie jest łatwe, a znaczkiem o nominale 10 zł, bardzo trudne. Złożyły się na to co najmniej dwie przyczyny. Nominał znaczka o wymiarach 86x108 był duży i w zasadzie odpowiadał taryfie za przesyłki w obrocie zagranicznym i to w postaci listów poleconych, ekspresowych, wysyłanych drogą powietrzną. Również wielkość znaczka sprawiała znaczne problemy przy frankowaniu przesyłki listowej wysyłanej w kopercie o standardowych wymiarach. Natomiast znaczek wykorzystywano niekiedy do pozyskiwania stempli okolicznościowych tworząc coś na kształt maksimafilii. Na kolejnych fotografiach 10-17 prezentujemy przykłady pocztowego i kolekcjonerskiego wykorzystania znaczka Fi.1041.
Fot.10 Koperta o wymiarach 220 x 161 mm przesyłki urzędowej, zagranicznej,
poleconej, z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłanej od
Państwowego Przedsiębiorstwa Filatelistycznego „Ruch” z Urzędu Pocztowego
Warszawa 3 w dniu (?). 01. 1971 roku, na adres prywatny do USA. Przesyłka
z pieczątkami cenzury poczty i zwolnienia z opłaty dotarła da USA 12 lutego
1971 roku o czym świadczy odcisk datownika odbiorczego. Na kopercie
naklejony znaczek Fi.1041. Taryfa przewidywała opłatę 10,00 zł dla przesyłki
o wadze do 60 gramów.
Fot. 11. Koperta standardowych wymiarów (uszkodzona od góry) przesyłki listowej,
Prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z
wydrukowanym numerem, wysłanej drogą powietrzna z Urzędu Pocztowego
Dąbrowa Górnicza w dniu 2.01. 1963 roku do USA. Przesyłka jest
ofrankowana znaczkiem Fi.1041 o nominale 10,00 zł zgodnie z taryfą.
Przesyłka dotarła do adresata 19.01. 1963 o czym świadczy odbitka
datownika odbiorczego.
Fot.12 Przykład wykorzystania koperty pierwszego dnia obiegu (FDC) ze
znaczkiem Fi.1041 o nominale 10.00 zł jako przesyłki listowej, prywatnej,
zagranicznej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki w kolorze czarnym
i odręcznie wpisanym numerem, ekspresowej z naklejką, przesłanej drogą
powietrzną z Urzędu Pocztowego Białystok 1 w dniu 4.10.1960 do byłego
RFN-u. Opłata za przesyłkę byłą niezgodna z taryfą wobec tego nadawca
uiścił dopłatę w gotówce w wysokości 1,00 zł co zostało potwierdzone
stosownym napisem i pieczątką (taxe percue). Przesyłka dotarła do adresata
6.10. 1960 o czym świadczy odbitka datownika odbiorczego.
Fot. 13a, b Kolejny przykład wykorzystania koperty FDC (a) do przesyłki listowej,
prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym
numerem, przesłanej drogą powietrzną z Urzędu Pocztowego Warszawa 1
w dniu 19.12.1960 roku do Anglii. Przesyłka jest ofrankowana na rewersie
dwoma znaczkami na przesyłki lotnicze Fi.991 i 935 o łącznej wartości
6,50 zł (b). Przesyłka została nadana po 28 dniach od wprowadzenia znaczka
Fi.1041 i FDC (20 IX 1960) i znaczek z jego nominałem 10,0zł nie został
uwzględniony w opłacie za przesyłkę. Właściwe ofrankowanie powinno
wynosi 6,40 zł. Nadpłata ofrankowania wynosi 10 groszy.
Fot. 14 Jeszcze jeden przykład wykorzystania koperty FDC za znaczkiem
Fi.1041 do przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej przesłanej drogą
powietrzną z Urzędu Pocztowego Przemyśl 1 w dniu 8.11.1960 roku do USA.
Taryfa przewidywała za przesyłkę listową do 20 gramów do USA 3,40 groszy.
Fot.15 Wyjątkowy walor z wykorzystaniem koperty FDC ze znaczkiem Fi.1041 do
przesyłki listowej, urzędowej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki
z wydrukowanym numerem, od Państwowego Przedsiębiorstwa
Filatelistycznego „Ruch” do Dyrektora Generalnego Poczty w Belgradzie w byłej
Jugosławii, wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa 1 w dniu 20 IX 1960 roku
( w dniu emisji serii Arcydzieła sztuki polskiej – Ołtarz Wita Stwosza). Adresat
otrzymał przesyłkę 22.09.1960 roku o czym świadczy odbitka stempla
odbiorczego.
Zwracamy uwagę naszym klubowym kolegom na dosyć oryginalne, kolekcjonerskie wykorzystanie znaczka Fi.1041. Polegało ono na wykorzystywaniu widokówek przedstawiających fragment ołtarza Wita Stwosza, wydawanych nawet od lat dwudziestych XX wieku, do robienia maksimafili. Z powodu dużych rozmiarów znaczka był on najczęściej przyklejany na czwartej stronie widokówki składanej jak na fot.16, lub przygotowywanym zestawie samodzielnie wykonywanym (fot.17).
Fot. 16 Widokówka w formie folderu z wykorzystaniem, na pierwszej stronie, fotografii
autorstwa Krzysztofa Jabłońskiego przedstawiającą fragment ołtarza Wita
Stwosza, wydana przez Krajową Agencję Wydawniczą . Na czwartej stronie
naklejono znaczek Fi.1041 oraz odciśnięto stempel okolicznościowy stosowany w
dniu 11 VI 1983 roku na wystawie filatelistycznej Kraków-Norymberga z
okazji 400-rocznicy śmierci Wita Stwosza (Kat. Myśl. Nr. 83 112).
Fot.17 Zestaw w formie folderu, z widokówką przedstawiającą fragment ołtarza Wita
Stwosza z bazyliki Mariackiej, naklejoną na karton oraz znaczek Fi.1041.Całość
ostemplowana datownikiem stosowanym w Urzędzie Pocztowym
Kraków1.
Przykłady wykorzystania znaczka Fi.1041 w postaci pokazanej na fot. 15 i 16 przekazał nam Kolega Klubowy Frank Wiatr z USA.
Przy ocenie zgodności ofrankowania z taryfą wykorzystujemy, o czym już pisaliśmy, informacje zawarte w publikacji Adam Kielbasa-Schoeni, Stanisław Fołta, Taryfy i cenniki opłat Poczty Polskiej 1941-201 wydanej w Basel-Gliwice 2011.
Jerzy Duda
Administrator Piotr