100. ROCZNICA WYDANIA PRZEZ POCZTĘ POLSKĄ PIERWSZEGO ZNACZKA O MOTYWIE KRAKOWSKIM /obchodów rocznicowych część trzecia/
- Szczegóły
- Opublikowano: poniedziałek, 08, wrzesień 2025 16:59
100. ROCZNICA WYDANIA PRZEZ POCZTĘ POLSKĄ
PIERWSZEGO ZNACZKA O MOTYWIE KRAKOWSKIM
/obchodów rocznicowych część trzecia/
Wracamy, po krótkiej przerwie, do kontynuowania rocznicowych obchodów stulecia wydania znaczka o motywie krakowskim oznaczonego w katalogach polskim, niemieckim, francuskim, amerykańskim i angielskim numerami: (Fi.210, Mi.238, Y&T.315, SCOTT 232, SG 246). Obchody rozpoczęliśmy od tekstu, który ukazał się na stronie internetowej w poniedziałek 26 maja 2025 roku. Kolejny tekst znalazł się na stronie we wtorek 24 czerwca 2025 roku. Oba teksty były ilustrowane całościami pocztowymi ofrankowanymi znaczkiem czy znaczkami Fi.210 z widokiem Wawelu. Były to frankatury pojedyncze, wielokrotne oraz mieszane.
Chociaż minęło 100 lat, od wydania oraz pocztowego wykorzystania, pierwszego dziejach Poczty Polskiej, znaczka, przedstawiającego Wawel, do dzisiaj udaje się znaleźć, na portalach e-commers, całości pocztowe ofrankowane tym znaczkiem. Znaczek był w obiegu od 5.05.1925 do 1.05. 1933 roku, to znaczy przez 8 lat i był powszechnie wykorzystywany przez użytkowników poczty. Był wykorzystywany zarówno do frankowania prywatnych przesyłek listowych, także firmowych, sądowych, bankowych i innych przesyłek, których koperty były skrzętnie przechowywane w archiwach różnych instytucji, archiwach domowych i prywatnych zbiorach. Dlatego nasz zbiór stale się powiększa, a to zachęca do myślenia o jego publicznej prezentacji, a może nawet do przygotowania obszerniejszej publikacji.
Nasza propozycja obchodów stulecia, w postaci publikowania ilustrowanych tekstów na klubowej stronie internetowej, spotkały się z uwagami, które zgłosili Koledzy i Internauci. Sprawa dotyczy ograniczenia jubileuszu tylko do wybranego, jednego znaczka z serii. Stulecie, według zgłaszających uwagę, dotyczy wydania zwyczajnego „Różne rysunki” (według Antoniego Łaszkiewicza z 1936 roku – Widoki historycznych budowli) wykonanego typograficzne w Państwowych Zakładach Graficznych i wprowadzonych do obiegu zarządzeniami Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 5.05 oraz 7.05 1925 roku. Są to znaczki o nominałach 5, 10, 15 groszy oraz 2 i 3grosze. Uważamy, że nic nie stoi na przeszkodzie zająć się pięcioznaczkową serią, także dokonać wyboru innego znaczka czy przyjąć inną formę obchodów stulecia, ale jako Klub Cracoviana wybrano znaczek z Wawelem.
Znaczki wydania zwyczajnego z 1925 roku są pod wieloma względami wyjątkowymi, również z tego powodu, że nie podaje się nazwisk twórców znaczków pisząc: rysunki znaczków tego wydania wykonane zostały według sześciu różnych wzorów projektowanych przez grafików Państwowych Zakładów Graficznych.. Nie ma także informacji na temat warunków wyboru historycznych budowli. Po upływie 100 lat wybór budowli sprawia korzystne wrażenie.
Na wydanie pierwsze, składają się znaczki z widokiem (znaczki w powiększeniu):
- Ratusza w Poznaniu (Fi.208) o nominale 5 groszy. Znaczek był drukowany w sześciu odmianach koloru zielonego
Ratusz wybudowano na przełomie XIII i XIV wieku. W 1536 roku w mieści wybuchł
pożar, który zniszczył ratusz. Na gruntowną przebudowę trzeba było czekać do 1550
roku, w którym rada miasta podpisała umowę z architektem Janem Baptystą di Quadro z
Lugano na gruntowną przebudowę i rozbudowę ratusza. Podczas remontu zamówiono
u mistrza ślusarskiego Bartłomieja Wolfa nowy zegar, który miał posiadać „urządzenie
błazeńskie, a mianowicie koziołki”. W latach 1781-1784 ratusz poddano gruntownej
renowacji, dzięki której otrzymał on kształt prezentowany obecnie. Kolejny poważny
remont przeprowadzono w latach 1910-1913. Podczas remontu zmieniono renesansowe
polichromie zastępując je czarnym boniowaniem. Na wieże wróciły koziołki .
- Placu Zamkowego z kolumną Zygmunta III Wazy, na pierwszym planie (Fi.209)
o nominale 10 groszy. Znaczek był drukowany w kolorach; jasnofioletowym
i granatowofioletowym.
Plac powstawał przez wieki wokół Kolumny Zygmunta datowanej na rok 1644.
Kolumna była pierwszym świeckim pomnikiem jaki powstał w Warszawie, wzbudzając
już w czasie budowy kontrowersje i wywołując spór miedzy Władysławem IV
a nuncjuszem papieskim. Posąg został odlany z brązu, a kolumna jest z jednego bloku
zlepieńca zygmuntowskiego pochodzącego z kamieniołomu w Czerwonej Górze
w Górach Świętokrzyskich. Otoczenie Kolumny Zygmunta zaczęło stawać się placem
Zamkowym w pierwszej połowie XIX wieku po wyburzeniach wielu obiektów
zamkowych i miejskich, w tym Bramy Krakowskiej i kilku kamienic. Projektantem placu
był architekt Jakub Kubicki. Sam pomnik Zygmunta był przez wiele lat wydzielony
z placu przez żelazne kraty, następnie przez kamienne słupy z żelaznymi łańcuchami,
baseny z czterema fontannami. Bariery zostały zlikwidowane w latach 30. XX wieku.
A zatem na rysunku znaczka jest Kolumna Zygmunta przedstawiona na tle kamienic
Starego Miasta oraz, co widać na powiększeniu, można dojrzeć drobne fragmenty
bariery wokół pomnika.
- zabudowę Wawelu widzianą od strony północno zachodniej z wieżami katedry
św. Wacława i Stanisława (Fi.210) o nominale 15 groszy. Znaczek drukowany był
w kolorach; karminowoczerwonym, matowoczerwonym, bladoczerwonym.
Katedra była główną świątynią pierwszych biskupstw, a od 1089 roku miejscem kultu św.
Stanisława. Od 1320 była miejscem koronacji i przechowywania insygniów królewskich,
a także miejscem wiecznego spoczynku władców. Jako główna świątynia państwa stała
się miejscem trofealnym, a konfesja św. Stanisława, Ołtarzem Ojczyzny. Po utracie
niepodległości Wawel zyskał wymiar sanktuarium narodowego, a groby królewskie
przekształcono w panteon bohaterów narodowych. W XIX i pierwszej połowie XX wieku
katedra była miejscem pielgrzymek religijno- patriotycznych W połowie XIX wieku
Austriacy zamienili Wawel w koszary wojskowe, niszcząc renesansowa architekturę, a
całe wzgórze w cytadelę. W 1905 roku, za wysoką cenę, Austriacy opuścili zamek, a w
1911 całe wzgórze. Z dniem 7 sierpnia 1905 roku przystąpiono do odnowy Wawelu.
Odnowa prowadzona była przez wybitnych architektów Zygmunta Hendla (1905-1914) i
Adolfa Szyszko –Bohusza (1916-1939). W okresie prowadzenia prac Wawel stał się
symbolem jedności i wielkości narodu, a spontaniczne akcje zbierania funduszy na
odnowę (słynne cegiełki wawelskie) świadczyły o niezwykłej roli Wawelu dla Polaków.
Znaczek wydany w 1925 roku, z widokiem Wawelu, miał się ukazać wcześniej.
Jak relacjonował jeden z najstarszych zbieraczy Stanisław Adamski już w 1919 roku
miał się ukazać znaczek wartości 5 koron w serii PKL, z widokiem Wawelu, według
projektu artysty grafika Kajetana Wincentego Kielisińskiego. Jednak na skutek braku
odpowiednich maszyn i w związku z szybkimi przemianami politycznymi, zaniechano
wydania tego znaczka, który podobno przedstawiał piękne ujecie Wawelu. (Krakowski
ruch filatelistyczny 1893-1968). Cytowany przez autora Kajetan Wincenty Kielisiński
(1808 – 1849), to autor wielu prac graficznych, akwafort, rysunków, a nawet ekslibrisów,
poświęconych folklorowi, życiu mieszkańców wsi i miasteczek, zabytkom i
krajobrazom. Ukończył gimnazjum w Pińczowie, a następnie podął studia na Wydziale
Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego. W latach trzydziestych XIX wieku
przebywał w Galicji, w tym dwa lata w Krakowie (1832-1834). W czasie pobytu
rysował zabytki miasta i okolic, kościoły, baszty, mury obronne, nagrobki , herby a także
typy mieszkańców. W latach 1934-1939 był kustoszem zbiorów Gwalberta
Pawlikowskiego w Medyce, a następnie został bibliotekarzem u Tytusa Działyńskiego w
Kórniku.
Mając informacje o domniemanym wcześniejszym projekcie znaczka z Wawelem,
szukaliśmy rysunku K.W Kielisińskiego, który mógł stanowić materiał do projektu
znaczka. Rysunek taki udało się znaleźć w zbiorach Moszyńskich (fot.1).
Fot.1 Zamek królewski na Wawelu, Kielesiński Kajetan Wincenty, rysunek wykonany
podczas pobytu w Krakowie w latach 30. XIX wieku, w Krakowie.
Projektant znaczka emitowanego w 1925 roku z widokiem Wawelu miał zapewne
możliwości zapoznania się z ikonografią zabudowy wzgórza, w tym z fotografiami
wykonanymi przez czołowych krakowskich fotografów i zdecydował pokazać Wawel
z północno zachodniej strony.
- Pomnika króla Jana III Sobieskiego w Warszawie (Fi.206) o nominale 2 grosze. Znaczek był drukowany w kolorze oliwkowobrunatnym
Pomnik został odsłonięty 14 września 1788 roku w 105 rocznicę zwycięstwa pod
Wiedniem. Zamawiającym był król Stanisław August Poniatowski. Pomnik
zaprojektowany przez królewskiego rzeźbiarza Andre le Brun wykonał w piaskowcu
szydłowieckim Franciszek Pinck. Monument o wysokości ok. 4 metrów, przedstawia
króla w stroju rzymskiego rycerza w hełmie z pióropuszem, na wspiętym koniu,
z buławą w jednej ręce, tratującego dwóch leżących Turków.
- Placu Zamkowego z kolumną Zygmunta III Wazy, na pierwszym planie (Fi.207)
o nominale 3 grosze. Znaczek, o tym samym rysunku co znaczek Fi.209, był drukowany
w kolorze niebieskim i jasnoniebieskim.
Pierwsze partie znaczków wartości 2,3,5,10,15 groszy drukowano na maszynach płaskich. Do druku stosowano cienki papier angielski, gumowany sprowadzany z firmy Jones z Londynu lub papier wyrabiany w papierni w Warszawie. Znaczki są perforowane,
a ząbkowanie jest liniowe oraz grzebieniowe. Dodatkowo, różnice w rysunkach znaczków pochodzące z różnych klisz, dają bogaty materiał do tworzenia zbioru specjalizowanego.
Po konsultacji z kilkoma Kolegami klubowymi, uznaliśmy za zasadne zająć się znaczkiem z widokiem Wawelu licząc, że znajdą się kolekcjonerzy zajmujący się innymi znaczkami czy nawet całą serią pierwszego wydania z którymi będzie można nawiązać kontakt wzbogacający nasze opracowanie
Celem naszym jest- jak już pisaliśmy wcześniej – przygotowanie możliwie
bogatego zbioru walorów świadczących o pocztowym wykorzystaniu znaczka Fi.210.
W skład tego zbioru wchodzą całości pocztowe, ofrankowane znaczkiem lub znaczkami
z widokiem Wawelu, a także znaczki pocztowe zdjęte z przesyłek, posiadające czytelnie odbity datownik urzędu nadawczego pozwalający na zidentyfikowanie tego urzędu oraz datę nadania przesyłki. Uwzględniliśmy propozycję Kolegi klubowego o włączenie do zbioru zestawu znaczków Fi.210 pochodzących z różnych klisz, drukowanych na różnych papierach, o różnym ząbkowaniu i z opisywanymi usterkami, a nawet z fragmentami arkusz z liczbami rozrachunkowymi.
Nakład znaczka o nominale 15 groszy był, jak na dzisiejsze czasy, nadzwyczaj wysoki i wynosił 257 020 420 sztuk. Znaczki zamawiano w drukarni 11 razy i drukowano je od 17.03.1925 do 10.1928 roku w nakładach od 20 – 30 milionów, a nawet 40 milionów sztuk, przy każdym zamówieniu. W 2025 roku znaczek był zamawiany pięciokrotnie. Drukowany był na maszynach płaskich dwukrotnie ( 40 750 000 sztuk) oraz trzykrotnie na walcach (80 200 000 sztuk).
Znaczek z widokiem Wawelu o nominale 15 groszy miał podstawowe znaczenie dla użytkowników poczty bowiem jego nominał odpowiadał większości opłat taryfowych na przesyłki listowe. Nominał był w groszach czyli walucie złotowej, po wymianie w1924 roku marki polskiej, na walutę w złotych. Taryfa pocztowa, od maja 1924 roku do 1 września 1926 roku, za list o wadze do 20 gr. w obrocie wewnętrznym wynosiła 15 groszy. Co równie ważne, wiele pozostałych opłat za przesyłki w obrocie wewnętrznym i zagranicznym wymagały jedynie naklejenia wielokrotności znaczka z widokiem Wawelu. Tak było w przypadku opłaty za list o ciężarze od 20-200 gramów ( 30 gr, 2 znaczki o nominale 15 groszy). Tak było w przypadku polecenia ( 30 gr, 2 znaczki). Niewątpliwie dużym ułatwieniem dla użytkowników poczty było wykorzystanie znaczka o nominale 15 grosz przy opłacie za przesyłki zagraniczne. Opłata za przesyłki zagraniczne do 20 gramów wymagała naklejenia dwóch znaczków (30 groszy), za każde 20 gramów wymagało doklejenia jeszcze jednego znaczka. Polecenie wymagało dodatkowo 2 znaczków, a pospieszne doręczenie 4 znaczków. To wyjaśnia, w pewnym stopniu, tak duże zapotrzebowanie na znaczek z widokiem Wawelu w pierwszym okresie jego obiegu pocztowego. Potwierdzają to zachowane całości pocztowe ofrankowane często wielokrotnością znaczka. Na kolejnych fotografiach (2-8) prezentujemy przesyłki listowe, prywatne, adwokackie, sądowe, wysłane od czerwca do grudnia 1925 roku ofrankowane wielokrotnością znaczka z widokiem Wawelu (Fi.210).
Fot.2 a,b Koperta o wymiarach 124 x 96 mm przesyłki listowej, prywatnej, poleconej z erką
w postaci odbitki pieczątki i odręcznie wpisanym numerem, ekspresowej z naklejką,
przesłanej drogą powietrzna z Urzędu Pocztowego Warszawa 14, w dniu21 IX 1925
roku do Francji. Przesyłka jest ofrankowana dwoma parkami poziomymi znaczka
Fi.210 nalepionymi na stronie recto (a) oraz czteroznaczkowy blok z dolnym
marginesem przyklejony na stronie verso.(b). Łączny nominał wynosi 1,20 zł.
Opłata zgodna z taryfą Adresat otrzymał przesyłkę 24 IX 1925 roku.
Fot.3 Koperta firmowa (adwokat) o wymiarach 175 x 113 mm przesyłki sądowej,
miejscowej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym
numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Kraków 1 do...Sądu w Krakowie , dnia
29 VIII 1925 roku. Przesyłka jest ofrankowana czterema znaczki Fi.210 w tym parką
pionową naklejonymi na stronie verso. Łączna frankatura wynosi 60 groszy i jest
zgodna z taryfą
Fot.4 Koperta firmowa (zespół adwokacki) o wymiarach 175 x 113 mm, przesyłki sądowej,
miejscowej, poleconej z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym
numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Kraków 1 do...Sądu w Krakowie , dnia
14 VIII 1925 roku. Przesyłka jest ofrankowana czteroznaczkowym paskiem
pionowym Fi.210 o łącznym nominałem 60 groszy, naklejonym na stronie verso.
Opłata zgodna z taryfą.
Fot.5 Koperta o wymiarach 155 x 125 mm przesyłki prywatnej zagranicznej, poleconej
z erką w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem wysłana z Urzędu
Pocztowego Trzcianne, w dniu 17 VII 1925 roku do Niemiec. Przesyłka jest
ofrankowana pięcioma znaczkami naklejonymi na stronie verso z czego dwa to znaczki
Fi.210. Łączny nominał wynosi 60 groszy, opłata jest zgodna z taryfą.
Fot. 6 Koperta o wymiarach 190 x 128 mm przesyłki sądowej, miejscowej, polecona z erką
w postaci odbitki pieczątki z odręcznie wpisanym numerem, wysłana z Urzędu Biała
Podlaska, dnia 16 IX 1925 roku ...do Sądu w Białej Podlaskiej. Przesyłka jest
ofrankowana trzyznaczkowym paskiem poziomym Fi.210 o łącznym nominale
45 groszy. Waga przesyłki przekraczała 20 gramów stąd dodatkowe 15 groszy
dopłaty.
Fot.7 Koperta o wymiarach 140 x 112 mm przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej
wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa, w dniu 6 XII 1925 do Włoch. Przesyłka jest
ofrankowana pozioma parką znaczka Fi.210, o łącznym nominale 30 groszy. Opłata
zgodna z taryfą. Adresat otrzymał przesyłkę 9.12.1925 roku o czym świadczy odbitka
datownika odbiorczego.
Fot.8. Koperta o wymiarach 175 x 127 mm przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej
wysłanej z Urzędu Pocztowego Lublin 1, w dniu 17 XII 1925 roku do Francji.
Przesyłka jest ofrankowana pozioma parką znaczków Fi.210 o łącznym nominale
30 groszy. Opłata zgodna z taryfą.
Zaprezentowano przykłady całości pocztowych na które składają się koperty przesyłek wysłanych w drugiej połowie 1925 roku ofrankowane znaczkiem z widokiem Wawelu. Poszukujemy kolejnych całości wysłanych od stycznia do września 1926 roku czyli w czasie obowiązywania wspomnianej wcześniej taryfy. Liczymy na pomoc Kolegów i Internautów.
Jerzy Duda
Administrator Piotr