Znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika z 1964 roku i jego pocztowe użycie
Po upływie czterech lat, od wydania przez Pocztę Polska w 1959 roku serii znaczków „Wielcy uczeni”, w której znalazł się znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika, Poczta Polska wprowadziła do obiegu, 5 maja 1964 roku, serie znaczków wydania okolicznościowego z okazji 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na pięciu znaczkach zaprezentowano wizerunki; króla Kazimierza II Wielkiego twórcy uniwersytetu (studium generale) oraz parę królewską Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę odnowicieli uniwersytetu, a także najsłynniejszego reformatora szkolnictwa, w tym Akademii Krakowskiej, Hugona Kołłątaja (1750-1812). Na kolejnych dwóch znaczkach autor zaprezentował wizerunki dwóch sławnych studentów Akademii Krakowskiej, którzy jej nie ukończyli, to jest Jana Długosza (1415-1480), późniejszego dziejopisa, autora wydanych pośmiertnie„Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego” oraz Mikołaja Kopernika (1473-1543), późniejszego astronoma, wybitnego naukowca, którego obserwacje i badania zrewolucjonizowały wiedzę o świecie.
Znaczki z serii (Fi. 1337-1341) wykonano w technice stalorytu i drukowano na maszynie do wklęsłego druku kreskowego, na papierze bezdrzewnym, białym, kredowanym, gumowanym przed drukiem, prezentujemy na fot. 1.
Znaczek pocztowy z wizerunkiem Mikołaja Kopernika Fi.1340 o wymiarach 27,5 x 41 mm i wielkości rysunku 22,5 x 33mm i nominale 60 groszy, projektował S. Małecki, a rytował Z. Kowalski. Projektant wzorował się na portrecie toruńskim zwanym także „gimnazjalnym” z połowy XV wieku, nieznanego autora. Nakład znaczka ząbkowanego (ząbkowanie ramkowe 11x 11 ¼), drukowanego w jednym nakładzie, wyniósł 9,8 miliona sztuk.
Na fot. 2 pokazujemy czteroznaczkowe bloki; a) z dolnym i prawym marginesem; b) z prawym marginesem i liczbą rozrachunkową.
Poczta Polska wydała także dwie koperty FDC (znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika jest na jednej z kopert (fot. 3), a Państwowe Przedsiębiorstwo Filatelistyczne „Ruch” wydało folder ze wszystkimi znaczkami serii (fot.4) w którym wykorzystano fragment tekstu Sebastiana Petrycego z 1609 roku.
Z okazji jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego Oddział Krakowski PZF przygotował wystawę filatelistyczną „Jagellonica 64” czynną od 9 – 17 maja 1964 roku. Zarówno wystawa, na której pokazano wiele interesujących zbiorów, jak i bogata oferta handlowa walorów filatelistycznych, widokówek, różnego rodzaju gadżetów związanych z Uniwersytetem przyciągnęły bardzo dużo ludzi, a sama wystawa miała imponującą frekwencję. Warto przypomnieć, że Poczta Polska emitowała wspomnianą już serię znaczków, stosowała 5 okolicznościowych stempli z okazji 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, dostępne były 3 stemple okolicznościowe wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64” projektowane przez art. grafika Stefana Berdaka. Wydano również 3 koperty z nadrukowanymi znaczkami z okazji jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego ( Ck 38-40) i jedną z okazji 600 lecia Księgarstwa polskiego (Ck.38 I). Do tego Poczta Polska emitowała dziewięć kart ilustrowanych (Cp 248-255 oraz Cp 257) .
Znaczki z serii Fi. 1337-1341) służyły często do pozyskiwania stempli okolicznościowych, uzupełniania frankatury na całostkach w postaci kopert z nadrukowanym znakiem opłaty Ck), natomiast rzadziej do frankowania przesyłek w obrocie krajowym. Wielu zwiedzających wystawę wykorzystywała znaczki i okolicznościowe, ilustrowane koperty do przygotowania pamiątek z wystawy.
Przykłady wykorzystania znaczka z wizerunkiem Mikołaja Kopernika do zbierania odbitek stempli okolicznościowych, prezentujemy na kolejnych fotografiach (4- 10).
Fot. 4 znaczek ostemplowany datownikiem stosowanym przez Urząd Pocztowy Kraków 1
w dniach 9-15 maja 1964 roku. Był to stempel z wystawy o identycznym rysunku
wykonany odrębnie na każdy dzień stosowania (kat. Myś. 64 056)
Fot. 5 znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego przez Urząd Pocztowy
Kraków 1 w dniu 12 maja 1964 roku z okazji 600 lat księgarstwa polskiego 1364-1964
(kat. Myś. 64 063)
Fot.6 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany
w Urzędzie Pocztowym Kraków 19 w dniach 18 VII – 2 VIII 1964 roku z okazji XI
Akademickich Drużynowych Mistrzostw Świata w Szachach (kat. Myś. 64 568) .
Fot. 7 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany
w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, stosowany w dniach 27-29 września 1964 z okazji
VII Naukowego Zjazdu Farmaceutycznego (kat. Myś. 64 601).
Fot. 8 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany w
Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniach 15-17 X 1964 z okazji XIV
Ogólnopolskiego Zjazdu Pediatrów w ramach rok jubileuszowego 600-lecia U.J. (kat.
Myś. 64 624).
Znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika (Fi.1340) był wykorzystywany także do pozyskiwania stempli dodatkowych poza Krakowem i to po kilku latach od jego wprowadzenia do obiegu pocztowego. Na fot. 9 i 10 prezentujemy wybrane przykłady.
Fot. 9 Znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego w Urzędzie Pocztowym Poznań 9
w dniu 19 II 1965 roku z okazji Międzynarodowego Roku Spokojnego Słońca
(kat. Myś.65 031).
Fot. 10 Znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego w Urzędzie Pocztowym
Toruń 1 w dniu 4 III 1971 roku z okazji II Ogólnopolskiej giełdy programowej
placówek kulturalnych (kat. Myś. 71 017).
Wielu zwiedzających wystawę „Jagellonica 64”, po zaopatrzeniu się w walory filatelistyczne przygotowywała koperty, koperty ilustrowane z wystawy oraz Ck do wysłania do rodzin, znajomych, kolegów oraz jako pamiątki z wystawy. Również współautor niniejszej strony internetowej, jeszcze jako student, poddał się ogólnemu trendowi panującemu podczas trwania wystawy i wysyłał do Rodziny i do Kolegów koperty ofrankowane znaczkami jak na fot. 11-14. Zachowane w zbiorze są miłymi pamiątkami z wystawy.
Taryfa pocztowa od 1.01.1964 roku przewidywała opłatę za listy krajowe do 20 gramów , 60 groszy, a do 200 gramów, 1,15 zł. List polecony kosztował 95 groszy a ekspres 1,90 zł. A zatem wszystkie pokazane powyżej walory, których ofrankowanie przewyższa nawet kilkukrotnie taryfę, mają charakter pamiątkowy.
Można zatem zapytać , a jak było z wykorzystaniem znaczka z wizerunkiem Mikołaja Kopernika na przesyłkach w obrocie zagranicznym? W odróżnieniu od przystępnej finansowo taryfy krajowej, taryfa pocztowa za usługi w obrocie zagranicznym była wysoka szczególnie w odniesieniu do krajów spoza bloku wschodniego. Przesyłki listowe do 20 gramów wymagały opłaty 2,50 zł, a za każde 20 gramów dodatkowo 1,50 zł. Traktowanie przesyłki listowej jako poleconej kosztowało 3,10 zł, a jako ekspresowej 4,50 zł.
Przykłady wykorzystania znaczka Fi.1340 na przesyłach zagranicznych do krajów Europejskich prezentujemy na fot. 15- 19.
Fot.15 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z numerem kolejnym wysłanej z Urzędu Pocztowego Gdańsk 6 Wrzeszcz w dniu 12.9. 1964 rok do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym Fi.1340, 1044 i 1324 o łącznej frankaturze 4,05 zł zamiast 5,60 zł. Przesyłka zapewne właściwie ofrankowana, ale odpadł znaczek znajdujący się pomiędzy znaczkami 1044 i 1324. Wskazuje na to przerwana odbitka datownika.
Fot.16 Koperta lotnicza, firmowa przesyłki zagranicznej przesłanej drogą powietrzną z Urzędu Pocztowego Jędrzejów w dniu 20.6.1964 do Francji. Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym: Fi.1340, 1337, 1059 o łącznej frankaturze 3,50 zł zgodnie z taryfą.
Fot. 17 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa 2 w dniu 20.2.1965 do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana znaczkami całej serii Fi.1337-1341 o łącznej frankaturze 4,50 zł. Opłata zawyżona o 2,00 zł w stosunku do taryfy.
Fot.18 Koperta o wymiarach 174 x 124 mm przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Sopot 1 w dniu 8.9.1964 do b. RFN-u. W kopercie przesyłano znaczki do wymiany na którą Wydział Kontroli Wymiany Znaczków Pocztowych z Zagranicą przy Oddziale Gdańskim PZF wyraził zgodę pieczętując kopertę na rewersie stosownymi stemplami. Przesyłka jest ofrankowana wszystkimi znaczkami serii Fi. 1337-1341 oraz Fi. 1321, 1323, 1320 o łącznej frankaturze 11,60 zł. Opłata za przesyłkę odpowiadała listowi o wadze 80 gramów.
Fot.19 Koperta o wymiarach standardowych przesyłki listowej, prywatnej zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Sopot 1 w dniu 16.12.1964 roku do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana wszystkimi znaczkami z serii Fi.1337-1341 oraz dodatkowo Fi.1323, 1242 o łacznej frankaturze 8,65 zł jak dla przesyłki o wadze 60 gramów. Również i w tym przypadku jest to przesyłka z wymianą znaczków, opis jak w fot. 18, z potwierdzeniem zgody przez właściwy wydział.
Na tym kończymy naszą opowieść o znaczkach z wizerunkiem Mikołaja Kopernika i ich pocztowym wykorzystaniu w okresie, w którym nie było telefonów komórkowych i Internetu. Znaczki wykorzystywano do frankowania przesyłek, głownie listowych, które były podstawową formą kontaktu na odległość. Składamy podziękowanie wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowywania poszczególnych części naszego cyklu, a także Internautom którzy odwiedzali naszą klubową stronę internetową i dzięki którym przekroczyliśmy liczbę jednego miliona wejść. To zobowiązuje.
Jerzy Duda
Administrator Piotr