O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

Szczegóły

Opublikowano: środa, 30, październik 2024 16:25

O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM

I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.

            Konik Zwierzyniecki , zwany po roku 1866 także Lajkonikiem, to „towar eksportowy” Krakowa. Każde Dni Krakowa, jak wcześniej pisaliśmy, miały w swoich programach, pochód czy przemarsz Lajkonika, w towarzystwie drużyny z chorągwiami, muzyką i biciem w bębny, w takt których odbywały się pląsy czy taniec Konika. Jest to konstrukcja przypominająca figurę konia, obnoszona na szelkach przez „prymasa” , okryta ozdobnym czaprakiem, zaprojektowanym w 1904 roku przez Stanisława Wyspiańskiego . Włóczkowie ze Zwierzyńca występowali z Konikiem raz do roku podczas uroczystej procesji w oktawę Bożego Ciała. Cała drużyna rozpoczynała swój marsz od Zwierzyńca, z dziedzińca kościoła Norbertanek, a kończyła na Rynku. Powiewały sztandary, a buzdygan w rękach Konika służył do „naznaczania” ludzi z tłumu widzów, a dotknięcie czy uderzenie, uznawano za dobry znak na przyszłość.  

            Zarówno Lajkonik, czyli „prymas” z twarzą pomalowaną na wzór Tatarzyna, jego strój jak i widowisko które tworzą, drużyna, z chorągwią oraz muzykantami, to wdzięczne pole dla fotografujących. Przemarsz odbywa się raz do roku i za każdym razem jest niezwykłym wydarzeniem dla Krakowian i przyjezdnych. Jako wydarzenie jest fotografowane, filmowane, nagrywane, pokazywane na widokówkach, z których kilka zaprezentowaliśmy wcześniej. Stanowi temat prac, szczególnie artystów grafików, które wykorzystywano w wielu publikacjach o Krakowie. Na fotografiach (1-4) pokazujemy kolejne przykłady wykorzystania fotografii do produkcji widokówek. Zaprezentowane widokówki wykonano wykorzystując fotografie następujących autorów:

Fot. 1 Henryka Hermanowicza z roku 1964,

Fot. 2 J. Baranowskiego z roku 1972 ,

Fot.3 kolorowej Henryka Pawlaka z roku 1987

Fot.4 kolorowej, niesygnowanej wydanej przez „Design Czwórka” z ok. 2000 roku.

            Widokówki z fot. 1-3 były wydawane przez; Biuro Wydawnicze Ruch; Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, Zakład w Jaśle oraz Krajową Agencję Wydawniczą. Zaskakujące są informacje o wysokości nakładów które wahają się od 1000 sztuk (!) do 30 000 sztuk.

Na następnej fotografii jest zdjęcie zrobione w Parku Strzeleckim podczas próby tańca Konika w 2023 roku.

Fot.5 Oryginalna fotografia autorstwa Jerzego Dudy

            Lajkonik stanowił temat kartek i znaczków pocztowych, zaprojektowanych przez prof. Witolda Chomicza, wydanych z okazji Dni Krakowa w 1955 roku, o czym obszerniej pisaliśmy na stronie internetowej. Obecnie przypominamy tylko jedną kartkę z naklejonymi znaczkami skasowanymi okolicznościowym stemplem.

Fot.6. Kartka autorstwa prof. Witolda Chomicza z naklejonymi znaczkami projektowanymi

           również przez Chomicza, wydana nakładem Obywatelskiego Komitetu „Dni

           Krakowa” w 1955 roku, w nakładzie 15 000 sztuk.  

           Temat Lajkonika wykorzystano również na kartce pocztowej wydanej w 1965 roku z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży .

Fot. 7   Kartka pocztowa (Cp.272) z ilustracją S. Kaźmierczyka wydana w 1965 roku,

             z okazji Międzynarodowego Zlotu Młodzieży w Krakowie, w nakładzie 80 000 sztuk.

            Motyw Lajkonika wykorzystany został dwukrotnie, w książce Z. Madalińskiej, „Kraków i ziemia krakowska”, wydanej w 1938 roku. Motyw pojawia się na okładce książki oraz w tekście.

Fot. 8 Okładka książki Z. Madalińskiej   zaprojektowana przez T. Fiedlera.

Fot. 9 Ilustracja ze strony 75, książki Z. Madalińskiej z fotografią „pląsającego i harcującego

           wesoło” Lajkonika.

           Lajkonik jest częstym tematem prac artystów grafików m.in. drzeworytników, które są wykorzystywane do ilustrowania tekstu lub stanowią samodzielne wkładki w wydaniach bibliofilskich. Przykładem jest drzeworyt znajdujących się w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie” autorstwa Tadeusza Seweryna, wydanej w 1961 roku. Autorką drzeworytu jest Krystyna Wolewicz (fot.10)

Fot. 10 Odbitka drzeworytu autorstwa Krystyny Wolewicz, „Lajkonik” na wkładce

             zamieszczonej w książce „Tradycje i zwyczaje krakowskie”.

            W tej samej książce znajduje się fotografia z ciekawym ujęciem tańczącego Lajkonika ma dziedzińcu ratuszowym.(fot.11)

Fot. 11 Fotografia tańczącego Lajkonika na dziedzińcu ratuszowym z książki „Tradycje i

           zwyczaje krakowskie” s. 62.

           Motyw Lajkonika pojawił się także w bibliofilskim wydaniu książki francuskiego autora Bernarda Hamela „Mon beau Kraków” z oryginalnymi drzeworytami, których twórczynią jest Stephanie Juer-Dretler. Książka wydana został w 1938 roku w nakładzie 1000 sztuk. Drzeworyt ilustruje wiersz „Le Laikonik” (fot.12)

Fot. 12 Całostronicowa odbitka drzeworytu autorstwa Stephanie Juer-Dretler, ilustrującego

            wiersz „Le Laikonik” z książki „Mon beau Kraków”.

            Lajkonik, a raczej sama nazwa, stał się popularny, dodatkowo wśród Krakowian,

w latach 1957- 1981. Dnia 27 maja 1957 roku Minister Finansów wydał zezwolenie na prowadzenie pieniężnej loterii liczbowej pod nazwą Krakowska Gra Liczbowa „Lajkonik”

w Krakowie. Gra liczbowa trwała do 1981 roku . 5 sierpnia 1981 roku Prezydent wydał zarządzenie o likwidacji gry. Wizerunek Lajkonika pojawił się na pierwszych kuponach gry, a później w reklamach. Projektanci reklam wykorzystywali graficznie opracowany wizerunek Lajkonika upowszechniany podczas różnych krakowskich imprez. Nawet filateliści mieli okazję spotkać się z taką reklamą, podczas wystawy filatelistycznej zorganizowanej z okazji jubileuszu 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Reklama gry liczbowej pojawiła się

w katalogu wystawy, na trzeciej stronie okładki (ot. 13).

Fot. 13 Całostronicowa reklama Krakowskiej Gry Liczbowej „Lajkonik” zamieszczona

             w katalogu wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64”.

            Mamy także przykłady wykorzystania stylizowanego wizerunku Lajkonika w okolicznościowych stemplach stosowanych w Urzędzie Pocztowym Kraków1. Na fot.14 pokazany jest okolicznościowy stempel stosowany podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w 1964 roku.

Fot. 14 Okolicznościowy stempel stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, 27-30 V 1964 roku.

            Kolekcjonerzy Cracovianów mieli okazję powiększyć swoje zbiory dzięki wprowadzeniu przez Pocztę Polską, z dniem 1.marca 202 roku, trzyznaczkowej serii „miasta polskie”( Fi.3805-07). Znaczek o nominale 2.10 zł przedstawia dwa symbole Krakowa, Katedrę na Wawelu i Lajkonika. Autorem projektu był Andrzej Gosik. Znaczek wydano w nakładzie wielomilionowym, w arkuszach sprzedażnych 100 szt. (10 x 10). Wydano także kopertę FDC z nadrukiem widoku drzwi Katedry Wawelskiej z literą „K „ w koronie. Znaczek i FDC pokazane na fot. 15.

Fot.15 Znaczek wydany w 2002 roku (Fi. 3806) z symbolami Krakowa, Katedrą na Wawelu i

             Lajkonikiem oraz FDC.

            W krótkim czasie, znaczek Fi.3806 stał się trudnym do zdobycia, pomimo wielomilionowego nakładu. Zarówno temat, wysokość nominału jak i staranność wykonania, zyskały przychylność użytkowników poczty. Znaczek był dość powszechnie wykorzystywany do frankowania przesyłek zagranicznych i z czasem stał się walorem cenionym za granicą, promującym nasze miasto. Obecnie, przesyłki ofrankowane znaczkami Fi.3806 czy to z frankaturą pojedynczą, wielokrotną czy tez mieszaną zaliczane są do rzadkości. Przykłady przesyłek z użyciem znaczka Fi.3806 podane są na fot. 16—19.

Fot. 16 – 19 Przykłady całości pocztowych (przesyłek krajowych i zagranicznych)

                 ofrankowanych z użyciem znaczka Fi.3806.

            „Lajkonik” jako temat, wykorzystywany jest także w zabawkach, pracach rzeźbiarskich, dziełach malarskich, w galanterii i tp. Można podawać jeszcze szereg innych przykładów wykorzystania wizerunku Lajkonika, chociaż dalsze poszukiwania stają się coraz trudniejszym zajęciem. Poszukiwanie nie obywa się jednak bez niespodzianek i zaskoczeń. Taką niespodzianką była widokówka zatytułowana „ Konik Zwierzyniecki”. Jak się okazało jest to pocztówka, której autorką jest   Anna Gramatyka- Ostrowska, urodzona w Krakowie, znana polska malarka i graficzka. Pocztówkę wykonały, wyjątkowo starannie , Zakłady Graficzne Ryngraf w Krakowie, na zlecenie Towarzystwa Szkoły Ludowej .Pocztówka jest z obiegu pocztowego, nadana w Urzędzie Pocztowym Kraków 2, dnia 24 VII 1935 roku i adresowana do Mieszkańca wsi Stojowice, poczta Dobczyce. Opłatę za usługi pocztowe stanowi znaczek wydania żałobnego po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 roku z nominałem 15 groszy. (Fi. 274)..Pocztówka pokazana jest na fot. 20 a,b.

Pocztówka skierowała naszą uwagę na zapomniane dzisiaj, Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone w 1891 roku, będące organizacją oświatową, działającą na rzecz rozwoju szkół, czytelnictwa i budzenia świadomości narodowej na terenie Galicji. O Towarzystwie będzie w następnej części.

                                                                                                             c.d.n.

                                                                                                        Jerzy Duda

                                                                                             Administrator Piotr

• nast. »