Przykłady pocztowego użycia znaczków z widokiem fragmentów ołtarza Wita Stwosza /ze zbioru Jerzego Dudy/

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 14, styczeń 2016 09:15

Krótka historia ołtarza

            Wit Stwosz (1447 - 1533) przybył do Krakowa najprawdopodobniej około roku 1475 na krótko, a w 1477 roku przybył ponownie, ale już na dłużej. Pierwszy pobyt w Krakowie związany był z przygotowaniami do podjęcia pracy, a więc ustaleniami z krakowską Radą Miejską, znalezieniem odpowiedniej pracowni i współpracowników, a przede wszystkim znalezienie odpowiednich kłód lipowych, które musiały schnąć przynajmniej dwa lata. Prace nad ołtarzem rozpoczął Roku od wcielenia Pana naszego Jezu Christa 1477 około święta Urbana Świętego jak podają ówczesne źródła. Praca trwała 12 lat i ukończona została pod koniec lipca 1489 roku. Poliptyk jest największym tego typu zabytkiem gotyckim w Europie. Szerokość jego wynosi 11 m, a wysokość 13 m. Szafa czyli główna część ołtarza posiada szerokość 5,34 m i 7,25 m wysokości. Figury umieszczone w niej mają wysokość do 2,8 m. Nie tylko wielkość ołtarza jest imponująca, ale także liczba przedstawień figuralnych. Jeśli wliczyć do nich drobne rzeźby jak np. miniaturową postać pastuszka w pejzażu w scenie Bożego Narodzenia czy aniołków w mensie, to liczba rzeźb figuralnych przekracza 200 postaci. Koszt wykonania ołtarza, który w znaczącej części pokrywany był ze składek mieszczan i darowizn, wyniósł   2808 florenów czyli tyle ile wynosił roczny budżet Krakowa. Wszechstronna i wielokrotnie podejmowana analiza dzieła pozwoliła uznać ołtarz za swoistą „sumę życia” i zwierciadło późnośredniowiecznego Krakowa. Nie zawsze jednak był traktowany w przeszłości jako dzieło najwyższej klasy bowiem nie zawsze odpowiadał gustom społecznym. W drugiej połowie XVIII wieku miał być nawet usunięty z kościoła Mariackiego. Ołtarz był kilkakrotnie odnawiany, restaurowany i naprawiany, nie zawsze jednak prace były oceniane pozytywnie przez fachowców od konserwacji zabytków. Działania   konserwatorskie prowadzone były w latach 1866 – 71 oraz w latach 1932 – 33. Prace w tym ostatnim okresie nie zostały dokończone wobec działań wojskowych rozpoczętej w 1939 roku II wojny światowej. Sprawą pierwszoplanową była konieczność ratowania dzieła przed zniszczeniem lub rabunkiem. Niestety próba wywiezienia i ukrycia ołtarza w okolicach Sandomierza nie powiodła się. Transport wpadł w ręce okupanta i ołtarz został wywieziony do Niemiec. Niezabezpieczony, przechowywany w niewłaściwych warunkach uległ częściowemu zniszczeniu. Po odnalezieniu ołtarza w Norymberdze, podjęto działania mające na celu zwrot zabytku prawowitemu właścicielowi, co nastąpiło w 1946 roku dzięki staraniom wielu ludzi szczególnie prof. Karola Estreichera. Ołtarz został poddany konserwacji w latach 1946 – 1950 i był wystawiony na Wawelu. Uroczyste odsłonięcie ołtarza już we właściwym miejscu czyli w kościele Mariackim nastąpiło 15 sierpnia 1957 roku.

            We wrześniu 2015 roku zapadła decyzja o podjęciu kolejnej konserwacji ołtarza, która ma trwać do roku 2020. Pomimo bogatego zakresu prac ołtarz nie będzie rozbierany, pozostanie na swoim miejscu w bazylice Mariackiej, co jest ważne dla turystów licznie odwiedzających tą świątynię.

Znaczki z widokami fragmentów ołtarza        

            Pierwszy znaczek, z wizerunkiem fragmentu ołtarza, a raczej grupy postaci znajdującej się w środkowej części ołtarza zwanej szafą, przedstawiający scenę ”Zaśnięcia Matki Boskiej”, ukazał się 1933 roku. Znaczek o nominale 80 gr. (Fi. 261) został wprowadzony do obiegu pocztowego 10 lipca 1933 roku jako wydanie okolicznościowe dla upamiętnienia 400. rocznicy śmierci Wita Stwosza. Projektantem znaczka był R. Kleczewski, a rytował (staloryt) W. Vacek. Nakład znaczka wynosił 10 mil. sztuk z tym, ze cześć nakładu została przedrukowana na nową wartość 25 gr. Przedruk spowodowany był zmianą taryfy pocztowej wprowadzonej dnia 1 października 1934 roku. Znaczek, po przedrukowaniu ok. 7,46 mil. sztuk, został wprowadzony do obiegu pocztowego rozporządzeniem z dnia 22.09.1934 roku.

            Do najpiękniejszych znaczków powojennej Poczty Polskiej zalicza się wydanie w 1960 roku siedmiu znaczków wydania okolicznościowego Arcydzieła sztuki polskiej – ołtarz Wita Stwosza (Fi. 1035 – 1041) Znaczki wykonano w stalorycie, a ich staranne drukowanie odbywało się na maszynach do wklęsłego druku kreskowego. Wprowadzono je   do obiegu pocztowego 20 września, zarządzeniem nr 80 Ministra Łączności z dnia 19.09.1960 roku. Na siedmiu znaczkach, w tym jednym o wielkości przypominającej blok o wymiarach 86 x 108 mm (Fi. 1041), zaprezentowano widoki sześciu kwater ołtarza w stanie otwartym, na których przedstawione zostały następujące sceny biblijne - podaję w kolejności od najniższej wartości znaczka do najwyższej:

-          „Zwiastowanie” ( znaczek o wartości nominalnej 20 gr.);fragment ołtarza z lewego ( dla widza) skrzydła, kwatera górna (Fi 1035),

-          „Boże Narodzenie” ( znaczek o nominale 30 gr.);fragment ołtarza z lewego (dla widza) skrzydła, kwatera środkowa (Fi.1036)

-          Hołd Trzech Króli” ( znaczek o nominale 40 gr.); fragment ołtarza z lewego ( dla widza) skrzydła, kwatera dolna (Fi. 1037)

-          „Zmartwychwstanie” ( znaczek o nominale 60 gr.); fragment ołtarza z prawego ( dla widza) skrzydła, kwatera górna (Fi. 1038)

-          „Wniebowstąpienie” ( znaczek o nominale 2,50 zł.); fragment ołtarza z prawego skrzydła, kwatera środkowa (Fi. 1039)

-          „Zesłanie Ducha Świętego” ( znaczek o nominale 5,60 zł.); fragment ołtarza z prawego skrzydła, kwatera dolna (Fi. 1040)

-          „Zaśnięcia Matki Boskiej” ( znaczek o nominale 10 zł); fragment środkowej części ołtarza, zwanej szafą ( Fi.1041)

Znaczki projektował Roman Kleczewski, a rytowali: E. Kornecki, E. Tirdiszek, B. Brandt, B. Szymańska, J. Miller otaz S. Łukaszewski. Nakłady znaczków były różne i tak dla wartości 20, 30, 40 gr. i 2,50 zł wynosiły około 2, 15 miliona, dla znaczka o wartości 60 gr. nakład wynosił ok. 5,4 miliona, natomiast znaczki o dwóch najwyższych nominałach – 5.60 i 10 zł miały nakład po ok. 300 tyś. sztuk. Wydano również FDC w nakładzie 14,7 tys. egzemplarzy.

     W 1960 roku Poczta Polska emitowała trzyznaczkową serię - jako wydanie okolicznościowe - z okazji Międzynarodowej Kampanii Muzealnej 1956 organizowanej pod egidą UNESCO. Na znaczku przedstawiony jest fragment postaci umierającej Matki Boskiej, rzeźby znajdującej się w centralnej części głównej szafy ołtarza Wita Stwosza w grupie „Zaśnięcie Matki Boskiej”. (Fi.838) Znaczek wprowadzony do obiegu z dniem 19.11.1956 roku, został zaprojektowany przez Czesława Kaczmarczyka, a rytowany jako staloryt przez Stanisława Łukaszewskiego. Wydrukowany był starannie na papierze bezdrzewnym, białym, gładkim w nakładzie pond 5,00 mil. sztuk.

Przykłady pocztowego wykorzystania wymienionych znaczków.

      Pomimo wysokich nakładów wspomnianych znaczków, jak się dzisiaj wydaje, znalezienie na rynku filatelistycznym całości ofrankowanych tymi znaczkami wcale nie jest łatwe. I w zasadzie dotyczy to znaczków praktycznie wszystkich nominałów. Dlatego prezentując wybrane przykłady pocztowego wykorzystania znaczków z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza,   proszę o dalsze przykłady z własnych zbiorów.

Fot. 1 - Koperta o wymiarach 174 x 140 mm, przesyłki listowej, poleconej o numerze 03570 z literą b w „erce” w formie odbitki pieczątki, adresowanej do znanego, wybitnego filatelisty Jana Dudzińskiego do Nowego Sącza, wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków 1 dnia 9.IX.1933 roku o czym informuje stempel nadawczy odbity czterokrotnie na awersie koperty. Koperta ofrankowana jest jednym znaczkiem (Fi. 261) o nominale 80 groszy, dwukrotnie skasowanym stemplem nadawczym. Frankatura jest zgodna z ówczesna taryfą pocztową.

fot.1

Fot. 2 - Koperta o wymiarach 181 x 126 mm przesyłki listowej zagranicznej, poleconej o numerze 98 wpisanym ręcznie w „erkę”, która jest w postaci odbitki pieczątki, adresowana do Uniwersytetu w Nancy we Francji, wysłana została z Urzędu Pocztowego Chojny k. Łodzi w dniu 13. III. 1934 roku o czym informuje stempel nadawczy odbity czterokrotnie na awersie koperty   . Przesyłka ofrankowana jest trzema różnymi znaczkami (Fi. 261, 263, 252) (frankatura mieszana), o wartości łącznej 1,20 zł co było zgodne z ówczesna taryfą. Przesyłka dotarła do adresata w dniu 15.03.1934 roku o czym mówi stempel odbiorczy na rewersie koperty.

fot.2

Fot. 3 - Koperta o wymiarach 194 x 127 mm przesyłki listowej, zagranicznej, poleconej o numerze 198 adresowej do Monachium z Urzędu Pocztowego w Kruszwicy dnia 9.6.1934 roku. Przesyłka ofrankowana dwoma znaczkami w tym Fi 261 oraz Fi 214 II o łącznej wartości 1,20 zł. Koperta jest zaopatrzona na rewersie w zalepkę oraz posiada stempel odbiorczy.

fot.3

Fot. 4 - Koperta o wymiarach 163 x 123 mm przesyłki listowej, zagranicznej adresowanej do Nancy we Francji wysłana była z Urzędu Pocztowego Warszawa 2 w dniu 13.V. 1936 roku. Na kopercie jest frankatura mieszana na którą składają się: 1 znaczek przedrukowy Fi 270 III, 1 znaczek Fi. 252 oraz 4 znaczki 251 a. Łączna frankatura wynosi 55 groszy i jest zgodna z obowiązująca wówczas taryfą.

fot.4

Fot. 5 - Wyjątkowa koperta, która posłużyła do przesyłki listowej dwóch zasłużonych filatelistów; mgr Jana Ryblewskiego z Krakowa i mgr Tadeusza Rydeta z Rabki Zdroju. Koperta wykonana samodzielnie o wymiarach 163 x 123 przesyłki listowej poleconej, „erka” nr 000109 wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków 2 w dniu 4.01.1962 do Rabki Zdroju. Zapewne przesłane były w niej walory filatelistyczne bowiem jedna z klap koperty jest zabezpieczona paskiem z marginesu arkusza znaczków i ostemplowana imienną pieczątka Jana Ryblewskiego. Przesyłka ofrankowana jest trzema znaczkami Fi 1036, 1044 i 1053. Frankatura łączna wartości 1,50 zł jest niezgodna z ówczesna taryfą. Brakuje opłaty w kwocie 5 groszy. Prawdopodobnie znaczek za 5 groszy, źle przyklejony odpadł, o czym świadczy kasownik z lewej strony, któremu brakuje fragmentu zewnętrznej części okręgu.

fot.5

Fot. 6 i 7 – Dwie koperty o typowych wymiarach 167 x 117 mm przesyłki listowej zagranicznej wysłane; pierwsza z Urzędu Pocztowego w Wąbrzeźnie dnia 20. 12. 1960 roku do byłego NRD ofrankowana sześcioma znaczkami w tym czterema z widokami fragmentów ołtarza Wita Stwosza Fi, 1035, 1036, 1037 i 1038 oraz 950 i 1034 o wartości 2, 50 zł. Druga koperta przesyłki listowej zagranicznej wysłana była z Urzędu Pocztowego w Iławie do Francji w dniu 2. 11. 1960 roku. Przesyłka ofrankowana siedmioma znaczkami w tym czterema znaczkami z serii „Ołtarz Wita Stwosza” Fi. 1035, 1036, 1037, 1038, dwoma znaczkami Fi. 988 i jednym Fi. 977. Wartość znaczków wynosi 2,50 zł. Obie frankatury były zgodne z obowiązująca taryfą.

fot.6 i fot.7

Fot. 8 i 8a , 9 i 9a – Dwie kolejne koperty to zapewne korespondencja filatelistyczna wysyłana na jeden adres do Hamburga czyli do dawnego NRF – u, która świadczy o szczególnym zainteresowaniu adresata, pana H. J.Lessinga znaczkami polskimi. Są to przesyłki listowe polecone przesyłane drogą powietrzną – nawet ze Szczecina do Hamburga – i posiadają bogata frankaturę, na którą składają się znaczki z serii prezentującej fragmenty ołtarza Wita Stwosza (fot. 8 awers i 8a rewers). Inne koperty mają również bogatą  frankaturę ale już mieszaną natomiast niektóre koperty wysyłane były   w dniach kiedy stosowano np. okolicznościowe stemple jak na fot. 8. Przykład dotyczy Dnia Znaczka organizowanego w Łodzi. Przesyłka jest ofrankowana zgodnie z taryfą pocztowo lotniczą w obrocie zagranicznym.

fot.8

fot.8a

fot.9

fot.9a

Fot. 10, 11, 12 i 13 - to interesujący przykład wykorzystania kopert pierwszego dnia obiegu (FDC) jako przesyłek listowych zwykłych, poleconych, a także przesyłki listowej poleconej, ekspresowej przewożonej drogą powietrzną. Przesyłki listowe wysłane zostały z Urzędu Pocztowego Białystok 1 do byłego RFN-u na ten sam adres. Trzy przesyłki ofrankowane są zgodnie z ówczesna taryfą, natomiast na jednej z nich, ze znaczkiem Fi. 1041, zabrakło ofrankowania o wartości 1,0 zł, którą nadawca uiścił w gotówce co zostało potwierdzone stosownym napisem i pieczątką (taxe percue).

fot.10 i fot.11

fot.12 i fot.13

Fot. 14 - Koperta o klasycznych wymiarach przesyłki listowej, zagranicznej, poleconej o numerze 008233 adresowana do Belgii, a wysłana z Urzędu Pocztowego Wrocław 3. Na kopercie znajduje się 7 znaczków pocztowych stanowiących frankaturę mieszaną z czego tylko jeden znaczek jest związany z ołtarzem Wita Stwosza (Fi .1039). W kopercie wysłane były znaczki pocztowe bowiem na rewersie znajduje się wszelkie dane dotyczące korespondencji zagraniczne i wymiany znaczków pocztowych obowiązujące w tamtym czasie polskich filatelistów. (fot. 14 b)

fot.14

fot.14b

Fot. 15 - Jedyna przesyłka w moim zbiorze ofrankowana znaczkiem o nominale 10 zł (poza FDC) na kopercie o wymiarach 220 x 161 mm. Przesyłka zawierająca zapewne znaczki lub całostki, wysłane z Państwowego Przedsiębiorstwa Filatelistycznego „Ruch” jako przesyłka polecona (nr 007048) z Urzędu Pocztowego Warszawa 3 w styczniu 1971 roku,   do USA. Przesyłka z pieczątkami cenzury i zwolnienia z opłaty dotarła da USA 12 lutego 1971 roku o czym świadczy odcisk datownika odbiorczego.

fot.15

Fot. 16   - Interesująca koperta o wymiarach 160 x 113 mm przesyłki listowej, zagranicznej, poleconej nr 3736 , wysłanej droga lotniczą z Warszawy do USA z ofrankowaniem mieszanym, w którym jest również znaczek przedstawiający „madonnę z ołtarza Wita Stwosza” (Fi. 838). Koperta ma charakter pamiątkowy bowiem zawiera nadruk; Ogólnopolski Zjazd Delegatów PZF w 1957 roku, dość tajemniczy stempel (nadruk?) Warszawa 10, a także okolicznościowy stempel z V Zjazdu PZF, którym skasowany jest cytowany znaczek. Pozostałe znaczki ; 4 Fi. 692 i 2 Fi 252 skasowane są datownikiem nadawczym Urzędu Pocztowego Warszawa 1 w dniu 27.3.1947 rok. Przesyłka dotarła do adresata 2 kwietnia 1957 roku o czym świadczy odbitka stempla odbiorczego.

fot.16

Fot. 17 i 18 - Dwie koperty o standardowych wymiarach przesyłek listowych, zagranicznych, wysłanych droga lotniczą – jedna z UP w Markach , a druga z UP w   Łodzi na ten sam adres w USA z ofrankowaniem mieszanym, w którym są   cztery znaczki Fi 838 na każdej z kopert. Brak datowników odbiorczych.

fot.17 i fot.18

Jerzy DUDA