Inwokacje księdza Jana Twardowskiego w znaczkowej oprawie

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 29, maj 2015 11:34

Z największą radością i przyjemnością przypominamy, w dniu wejścia do obiegu znaczka pocztowego i FDC z wizerunkiem ks. Jana Twardowskiego, artykuł zamieszczony w Filateliście Małopolskim" nr 3-4/2012 pod tytułem: "Inwokacje księdza Jana Twardowskiego w znaczkowej oprawie". Autorzy artykułu, lat temu trzy!, nie przypuszczali, że wizerunek tego niezwykłego i wspaniałego poety znajdzie się na znaczku  Poczty Polskiej. Autorzy chcieli dać przez artykuł  upust swojemu zainteresowaniu twórczością ks. Twardowskiego i pragnęli zainteresować kolekcjonerów pomysłem łączenia poezji z filatelistyką. Walory filatelistyczne stanowiły tło dla trafnie dobranych, subtelnych i pełnych miłości  inwokacji. Stanowią one zaledwie maleńką  cząstkę twórczości Księdza Jana, a piękno jego poezji może być źródłem zauroczenia kolejnych kolekcjonerów i prób łącznia filatelistyki z poezją. Artykuł będący przypomnieniem zawiera jedynie tekst bez ilustracji znaczkowych. Dlatego  zachęcamy do zapoznania się z nim w  wersji "papierowej" czyli w cytowanym już "Filateliście Małopolskim".

Administrator

Jerzy Duda
Władysław Andreasik

Inwokacje księdza Jana Twardowskiego w znaczkowej oprawie

„Matko Pięknej Miłości

 na znaczkach pocztowych

 z listami wysyłana

módl się za nami”

/Jan Twardowski; Polska Litania/

„Polska Litania” jest dziełem wyjątkowym, które powstawało w latach 1960 – 2003 i składa się z inwokacji pisanych przez ks. Jana Twardowskiego z różnych okazji i wydarzeń także dramatycznych, na temat obrazów Matki Boskiej znajdujących się w polskich kościołach i sanktuariach. Ostatnia inwokacja   została napisana przez księdza Jana w 2003 roku po akcie profanacji sanktuarium w Wysokolu i kradzieży wotów Matki Boskiej Wysokolskiej. Pierwsze trzydzieści cztery inwokacje ukazały się w „Tygodniku Powszechnym” w 1960 roku. Trzydzieści dwie   z nich znalazły się w cytowanym druczku bibliofilskim z 1988 roku. Później liczba wezwań do Matki Boskiej rosła, ale nie wszystkie mogły być publikowane ze względu na cenzurę. Kolejne wydania polskiej litanii następowały w 1994, 2002 roku ( wówczas odnotowano 82 inwokacje) oraz w   2003. W 2007 roku ukazał się to tom wierszy zebranych pt. „Zaufałem drodze” ( Dom wydawniczy Bellona, Warszawa 2007), w którym – jak pisze dr Aleksandra Iwanowska – wydrukowana została „Polska litania” w jej pełnej wersji, bowiem zawiera wszystkie inwokacje, uwzględniające wszelkie autopoprawki i uzupełnienia”.

            W archiwum Rycerskiego Zakonu Bibliofilskiego z Kapitułą Orderu Białego Kruka w Krakowie znajduje się bibliofilska ciekawostka , a mianowicie egzemplarz nr CXIX „Polskiej Litanii” ks. Jana Twardowskiego z ilustracjami Jerzego Skąpskiego. Egzemplarz został przekazany przez inicjatora publikacji Leszka Rzeszowskiego wraz z życzenia z okazji Świąt Bożego Narodzenia Kazimierzowi Eugeniuszowi Witkiewiczowi i jego żonie Urszuli Walerii w 1988 roku. W kolofonie druczku bibliofilskiego napisano m. innymi „ W X-lecie pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II ukazuje się z inicjatywy Arcybractwa Bibliofilów, Loży Białego Kruka nakładem Społecznego Instytutu Wydawniczego ZNAK w Krakowie, bibliofilskie wydanie „Polskiej Litanii”…Zgodnie z tradycją egzemplarz opatrzony nr 1 przesyłamy Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.”. Nie jest to jedyne bibliofilskie wydanie wierszy ks. Jana Twardowskiego. Również wiersz pt. „Ojcze Święty – powitanie Jana Pawła II przez dzieci 2 czerwca 1979 na lotnisku Okęcie w Warszawie” został wydany jako druczek bibliofilski przez Doświadczalną Oficynę Graficzną PSB, Biblioteka Anińska Jerzego Zbigniewa Golskiego nr 8.

Pełne uroku i wdzięku teksty inwokacji, przystępne dla każdego skojarzenia łączące wizerunki Madonn z miejscami pobytu obrazów, historią ich powstawania oraz ludową, ale nie tylko, religijnością do której odwołuje się autor wiersza, inspirowały twórców, artystów i muzyków do wykorzystania tekstu w bardzo różnorodny sposób. Tworzono dzieła muzyczne, spektakle teatralne, organizowano wieczory poetyckie oraz konkursy recytatorskie. Tekst „ Polskiej litanii” stał się przedmiotem baczniejszej uwagi także wśród zbierających znaki pocztowe, szczególnie po 1993 roku. W tamtym  bowiem roku Poczta Polska zainicjowała wydawanie rok rocznie znaczka lub znaczków z cyklu „Sanktuaria Maryjne”. Matka Boska określana mianem Madonny stała się interesującym tematem w filatelistyce, a zbiory powstawały w oparciu o materiał filatelistyczny wydawany przez Pocztę Polską jak i poczty innych krajów.

Po 1945 roku Poczta Polska dopiero w roku 1971 wydała znaczek przedstawiający wizerunek madonny – nieznanego autora - w serii pt. witraże polskie. W 1973 roku emitowano serię znaczków pt. „Arcydzieła sztuki polskiej”, a w niej m. in. dwa znaczki przedstawiające; głowę „Madonny z Krużlowej” z polichromowanej rzeźby oraz wizerunek postaci Madonny ze Skalbmierza . Kolejną emisją Poczty Polskiej o tematyce maryjnej było wprowadzenie do obiegu w 1985 roku bloczka z reprodukcją obrazu „Madonna z Dzieciątkiem, ze św. Janem Chrzcicielem i aniołem”. W 1986 roku w serii „Skarby Jasnej Góry” jeden ze znaczków przedstawia postać Matki Boskiej z haftowanego ornatu. W 1992 roku Poczta Polska emitowała  starannie wydrukowany blok z wizerunkiem „ Matki Boskiej Częstochowskiej w płaszczu hetmańskim.

Rok 1993 przyniósł zapowiedź stałego cyklu emisji Poczty Polskiej, z wizerunkami Matki Boskiej, o których pisał ks. Jan „..mamy Jej w Polsce obrazy cudowne/ wielkie średnie małe/ więcej niż na zawsze/ dłużej niż na stałe…”

Wizerunki ukazywały się zarówno na znaczkach pocztowych jak i na kartkach pocztowych , a także wykorzystywane są na datownikach i okolicznościowych stemplach. Dzięki temu „Polska litania” inicjuje powstawanie zbiorów filatelistycznych łączących inwokacje z poezją.

Jak przystało na Warszawiaka , inwokacje „Polskiej litanii” , ks. Jan Twardowski rozpoczyna od …Krakowa, od zwrócenia się do Matki Bożej Bolesnej zwanej „Smętną Dobrodziejką Krakowa” znajdującej się w   Bazylice OO. Franciszkanów w Krakowie.

Smętna Dobrodziejko         

z krakowskich ołtarzy

z hejnałem jak srebrną trąbką

z pełnymi Polski oczami                               / módl się za nami/

Wizerunku Matki Bożej Bolesnej nie ma na znaczku pocztowym. Znalazł się jedynie w części ilustracyjnej kartki beznominałowej wydanej przez Centrum Poczty OR w Krakowie z okazji Okręgowej wystawy Filatelistycznej w 2008 roku. Pięknym uzupełnieniem kartki jest okolicznościowy datownik na którym znalazł się również fragment wizerunku ( fot. 1)

Bogactwo materiału filatelistycznego odnosi się do Matki Boskiej do której zwraca się autor” Polskiej litanii” w krótkiej trzywierszowej inwokacji:

Co Jasnej bronisz Częstochowy

łącz zakochanych

szczęścia obrączkami                                    / módl się za nami/

Poczta Polska emitowała w 1982 roku bloczek z okazji 600 lecia obecności Obrazu Jasnogórskiego ( fot. 2), następnie w 1993 wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej emitowany był z okazji 200 rocznicy ustanowienia orderu wojennego Virtuti Militari ( fot. 3). Wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej znalazł się na znaczku wspólnej Polsko – Watykańskiej emisji z okazji 80 rocznicy urodzin papieża Jana Pawła II ( dzisiaj błogosławionego). Na fot. 4 jubileuszowy karnet z wydaniami znaczków Poczt Watykanu i Polski. Kolejny znaczek pocztowy wydany z wizerunkiem Matki Bożej Jasnogórskiej został przez Pocztę Polska w 2004 roku w ramach emisji cyklu „Sanktuaria Maryjne”. Na fot. 5 FDC tego wydania. Wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej znalazł się również na znakach opłaty kartek pocztowych wydanych z okazji Międzynarodowego Kongresu Mariologicznego w 1996 ( fot. 6), również z okazji obrad Rady Konferencji Biskupów Europy w 1997 roku ( fot. 7). Nie zabrakło również wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej na datownikach. Przykładami są: odcisk datownika okolicznościowego stosowanego w urzędzie pocztowym Częstochowa 1 z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej w 1982 roku oraz odcisk datownika stosowanego, również w UP Częstochowa 1, w czasie pobytu Ojca Świętego   Jana Pawła II na Jasnej Górze 19. VI. 1993.

Wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej był wykorzystany przez poczty kilku krajów w tym m. in. Poczty Watykanu ( dwukrotnie) , Brazylii, Ekwadoru i Paragwaj. Poczta Watykanu emitowała w 1956 roku serię trzech znaczków z wizerunkiem „Czarnej Madonny” z okazji Roku Mariologicznego w Polsce ( fot. 8). Kolejny raz wizerunek Matki Boskiej ukazał się w serii wydanej przez Pocztę Watykanu w 1963 roku na jubileusz 1000 lecia chrześcijaństwa w Polsce. Znaczek ten na karcie maksimum pokazany jest na fot. 9. Również Poczta Brazylii wykorzystała wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej na znaczku wydanym w 1967 roku upamiętniającym tysiąclecie chrześcijaństwa w Polsce.( fot. 10). Do ciekawostek zaliczyć należy niewątpliwie bloczek wydany przez Pocztę Ekwadoru z okazji wizyty w tym kraju papieża Jana Pawła II w 1985 roku. Na fot. 11 bloczek z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczonym w owalu w części bocznej bloczka. Równie interesującym wydaniem jest emisja Poczty Paragwaju z 1988 roku z okazji wizyty Ojca Świętego w tym kraju. Znaczki wydane w pasku zawierają wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej ( fot. 12), a dodatkowo na FDC jest okolicznościowy datownik również z wizerunkiem Matki Boskiej (fot. 13).

Wspomnieć należy również o interesującym wydaniu Włoskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w Rzymie w 1946 roku. Stowarzyszenie Pomocy Katolickiej Polaków , za zgodą Dowództwa 2 Korpusu wydało nalepki, które używane były na korespondencji w lokalnym ruchu pocztowym w Osiedlach Polskich we Włoszech. Na jednym ze znaczków jest wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej w otoczeniu dwóch aniołów oraz napis: Królowo Korony Polskiej . Pod Twa Obronę Uciekamy Się”. Na nalepkach znalazł się również nadruk „Szanuj cztery wolności”, który jest produktem prywatnym. Oba znaczki pokazane są na fot. 14. Wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej znalazł się również na znaczkach wydanych przez jeńców wojennych w ramach   Poczty Obozowej na terenie obozu II C Woldenberg ( słowiańska nazwa Dobiegniew) ( fot. 15)  

   Wśród najkrótszych inwokacji znajdują się wezwania  do  modlitwy do Matki Boskiej m. in. z ołtarza Wita Stwosza znajdującego się w  Kościele Mariackim w Krakowie, do Matki Boskiej z bazyliki w Kalwarii Zebrzydowskiej, Matki Bożej z kościoła pod wezwaniem św. Doroty w Licheniu Starym, Matki Boskiej z Opactwa OO. Cystersów w Szczyrzycu.

Zasypiająca

w drzewie rzeźbiona tysiącletnim

Wita Stwosza dłutami                                        /módl się za nami/

Przypomnieć tutaj należy ilustracje z kartek pocztowych wydanych w 1933 roku z okazji 400 lecia śmierci Wita Stwosza. Na jednej z nich jest przedstawiony fragment głównej   części ołtarza przedstawiający scenę zaśnięcia Matki Boskiej. ( fot.16). Scena ta jest również prezentowana na bloczku wydanym w 1963 roku ( fot. 17).

Zebrzydowska z Kalwarii

między męki Pańskiej stacjami                          / módl się za nami/

W 1994 roku ukazał się znaczek wydany przez Pocztę Polską z wizerunkiem Matki Boskiej Kalwaryjskiej ( fot 18) oraz FDC

Bolesna Królowo Polski

u świętej Doroty w Licheniu                               / módl się za nami/

Poczta Polska wydała w 2000 roku znaczek z wizerunkiem Matki Bożej Licheńskiej oraz FDC ilustrowaną widokiem kościoła św. Doroty ( fot. 19)

Dobrotliwa Matko Boża Szczyrzycka

od wieków wspomagająca dzieło cystersów        / módl się za nami/

W 1984 roku, w 750 rocznicę utworzenia Opactwa OO Cystersów w Szczyrzycu Poczta Polska wydała kartkę pocztową, której znakiem opłaty była reprodukcja obrazu Matki Boskiej Szczyrzyckiej. W części ilustracyjnej kartki znajduje się widok bramy i zabudować opactwa.

W „ Polskiej Litanii” są również inwokacje bardziej rozbudowane i do nich należą wezwania do modlitwy przed gotycką rzeźbą Matki Bożej w Ludźmierzu, wizerunkiem Matki Bożej w Górce Duchownej i Matki Bożej w Lubaczowie, Matki Bożej z Piekar Śląskich .

Podhalańska Gaździno Królowo Podhala

Pani szarotek owiec i wrzosów

co w Ludźmierzu

podałaś swe berło Następcy Piotra                    / módl się za nami/

Wizerunek Matki Boskiej Ludźmierskiej znalazł się na znaczku pocztowym wydanym przez Pocztę Polska w 2001 roku. Na części ilustracyjnej FDC jest rysunek Bazyliki Mniejszej Wniebowstąpienia NMP, a na datowniku papieski ołtarz.

Matko Pocieszenia w Górce Duchownej

u której modlił się Stanisław Kostka

i błogosławiony Edmund Bojanowski                / módl się z benedyktynami/

Obraz Matki Bożej Pocieszenia znajduje się w kościele Matki Bożej Pocieszenia i św. Michała Archanioła w Górce Duchownej. Na FDC wydanym w 1997 roku jest znaczek z wizerunkiem Matki Bożej oraz widok kościoła. ( fot. 22) Górka Duchowna to szczególne miejsce dla kolekcjonerów znaków pocztowych o treści chrześcijańskiej. W 1957 roku odbył się w sanktuarium zjazd założycielski Stowarzyszenia Filatelistów Polskich pod wezwaniem Świętego Archanioła Gabriela, które nie uzyskało od ówczesnych władz zgody na zarejestrowanie stowarzyszenia. Oficjalną działalność podjęta została 24 października 1981 roku pod nazwa Klub Zbieraczy Znaków Pocztowych o Tematyce Religijnej „Święty Gabriel”. Klub działa do dzisiaj , organizuje krajowe i międzynarodowe spotkania, wydaje Informator Klubowy. W 2007 roku Klub obchodził swoje 50 lecie z okazji którego wydana została przez Pocztę Polską kartka ze znakiem na którym jest wizerunek Matki Bożej Pocieszenia, a na części ilustracyjnej rysunek kościoła Matki Bożej Pocieszenia i św. Michała Archanioła.( fot. 23). W 2001 roku , z okazji 20. rocznicy reaktywowania Klubu wydana został kartka beznominałowa z widokiem   okładki Informatora Święty Gabriel z 1997 roku na której był reprodukowany znaczek z wizerunkiem Matki Bożej Pocieszenia. (fot. 24). Warto zwrócić uwagę zarówno na okolicznościowy datownik jak i na znaczek na którym jest wizerunek Matki Bożej Pięknej Miłości. Inwokacja ks. Jana do tej Matki Bożej stanowi motto artykułu.

Matko Łaskawa       

nasza świętości

w czerwonej sukni płaszczu zielonym

pełna uroku

świadku ślubów Jana Kazimierza

z panorama miasta wśród lwowskich obłoków

co w Lubaczowie przyjmujesz swych gości                / módl się za nami/

W 2004 roku Poczta Polska wydała znaczek na którym jest reprodukcja obrazu Matki Bożej Łaskawej, zwanej w archidiecezji lwowskiej , której jest patronką, Śliczną Gwiazdą miasta Lwowa. Wydano także FDC z ilustracją przedstawiającą Konkatedrę św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz śś. Piotra i Pawła( fot. 25). W datowniku są rysunki dwóch koron. Są to korony papieskie z 1776 roku. Po Drugiej wojnie światowej, obraz został przywieziony przez abp Eugeniusza Baziaka ze Lwowa do Krakowa. W 1974 umieszczono kopię obrazu w ołtarzu prokatedry w Lubaczowie.

Gospodyni Śląska z Piekar

co opiekujesz się górnikami                        

synowie węgiel przynoszą rekami

aby wciąż śpiewał psalm nad fajerkami                / módl się z pielgrzymami/

W czasie drugiej wizyty Ojca Świętego w Polsce w 1983 roku Poczta Polska wydała 7 kartek pocztowych oraz stosowano okolicznościowe datowniki. Jedna z kartek ma na znaku opłaty reprodukcję obrazu Matki Bożej Piekarskiej z XVII wieku. W części ilustracyjnej znalazł się rysunek kościoła drewnianego św. Bartłomieja z Piekar Śląskich, będący fragmentem obrazu za murze. W czasie pobytu Ojca Świętego w Katowicach stosowano okolicznościowy datownik z wizerunkiem papieża. ( fot. 26). Wizerunek Matki Bożej Piekarskiej jest również na znaczku wydanym przez Pocztę Polską w 2004 roku. Ilustracje na FDC i na datowniku przedstawiają widok bazyliki pod wezwaniem Imienia Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja Apostoła.  

Oddzielną grupę w „Polskiej Litanii” stanowią inwokacje do modlitw zanoszonych do Matki Bożej, świadka naszej najnowszej historii, martyrologii narodu i czasu zniewolenia. Są to inwokacje inspirowane wizerunkami m. in. Matki Bożej Kozielskiej, Matki Bożej Katyńskiej , Matki Bożej Wysiedlonej czy Matki Bożej Patronki Sybiraków.

Matko Boża tylekroć rzeźbiona w Kozielsku

świadku męczeństwa i poniewierki żołnierzy    

za to tylko że byli Polakami

ostatni darze rozstrzelanego ojca dla syna

znaku niezłomnej wiary                                / opiekuj się i dziś polskimi /

Poczta Polska emitowała po 1990 roku zarówno znaczki jak i kartki pocztowe o motywach związanych z martyrologią na Wschodzie. Do szczególnych należą znaczki wydane w 1999 roku na których przedstawiono   widoki rzeźbionych   w drewnie, w formie płaskorzeźb, wizerunków Matki Bożej Katyńskiej i Matki Bożej Kozielskiej.( fot. 27 i 28). W tym samym roku została wydana kartka pocztowa z wizerunkiem Matki Bożej Zwycięskiej Kozielskiej na znaku opłaty oraz fotografią   przedstawiającą Ojca Świętego Jana Pawła II pochylonego nad płaskorzeźbą trzymaną przez śp. Zdzisława Peszkowskiego , kapelana Rodzin Katyńskich.( fot. 29)

Na zakończenie, krótkiego, ilustrowanego materiałem filatelistycznym, przeglądu inwokacji ks. Jana, proponujemy dwie dotyczące Warszawy. Jedna z nich jest wezwaniem do modlitwy przy obrazie Matki Bożej Tęskniącej z Powsina.

Tęskniąca

Za czym Ty tęsknisz w pociesznym Powsinie

Uśmiech Jezusa był mi nabożeństwem

A wy straszycie smutnymi minami                    / módl się za nami/

Wizerunki Matki Bożej Tęskniącej znalazły się na znaczku wydanym w 1998 roku przez Pocztę Polską oraz FDC ( fot. 30), a także na znaku opłaty kartki pocztowej ( fot. 31), na której znalazł się widok kościoła parafialnego pw. Św. Elżbiety w Powsinie – Warszawie.

Druga inwokacja skierowana jest do Patronki Warszawy to znaczy do Matki Bożej Łaskawej.

Łaskawa ze Świętojańskiej w Warszawie

nad gniewu Bożego połamanymi strzałami         / módl się za nami/

Wizerunek Matki Bożej Łaskawej przywiózł w 1651 roku nuncjusz papieża Innocentego X i ofiarował Janowi Kazimierzowi. W tym samym roku obraz został ukoronowany złotą koroną, darem miasta Warszawy. Była to pierwsza koronacja obrazu Matki Bożej w Polsce. Od 1973 roku Matka Boża Łaskawa jest patronką Warszawy. W 2001 roku Poczta Polska wydała kartkę z wizerunkiem Matki Bożej na znaku opłaty i fotografią Sanktuarium przy ul. Świętojańskiej w Warszawie ( fot. 20)

Przedstawiliśmy kilkanaście inwokacji z 96 napisanych przez ks. Jana Twardowskiego i zamieszczonych w wierszu pt. „Polska litania ” wykorzystując do zilustrowania dzieła materiał filatelistyczny. Stanowi to – naszym zdaniem - sugestywny „dodatek” zarówno uzupełniający  dzieło poetyckie o nowe doznania dla Czytelnika jak i wprowadza dodatkowe emocje u odbiorcy. . Ta pierwsza próba, daleka od doskonałości, będzie stanowić podstawę do dalszych przemyśleń i kolejnych prac nad udoskonaleniem formy łączenia poezji ze znakami pocztowymi.