PROMOCJA MIASTA
POPRZEZ EMISJE POCZTOWE I FILATELISTYKĘ
/część 2. /
Kraków stał się, po zakończeniu drugiej wojny światowej, areną walki politycznej, która toczyła się pomiędzy partiami uzależnionymi od ZSRR, a partiami opozycyjnymi. Pierwsze ogólnopolskie zderzenie komunistycznej władzy i społeczeństwa nastąpiło 3 maja 1945 roku. Było to wydarzenie dramatyczne bowiem pochód z udziałem bezbronnych studentów został ostrzelany, w wyniku czego kilka osób zostało rannych w tym dwie osoby bardzo ciężko. Po tym wydarzeniu nastąpiły aresztowania i wywózka do koszar w Zakrzówku. Krakowianie niechętnie odnosili się do nowej władzy, złożonej z przedstawicieli PPR i PPS, czemu dali wyraz w referendum przeprowadzonym w dniu 6.05.1946 roku. Na pytania w sprawie jednoizbowości parlamentu, utrwalania przemian gospodarczych lat 1944-1946 oraz granic na Odrze i Nysie, zamiast spodziewanego „3 razy TAK”, Krakowianie odpowiedzieli „3 razy NIE”, przy bardzo małej frekwencji. Władza przypuściła atak na środowiska mieszczańskie i intelektualne forsując propozycję wysiedlenia całych rodzin zaliczanych do mieszczańskich reakcjonistów. Pomimo tego od początku 1945 roku ożywiały się krakowskie uczelnie, inaugurując kolejne lata akademickie, ukazywały się dzienniki i czasopisma w tym m.in. „Dziennik Polski”, „Przekrój”, „Tygodnik Powszechny”, „Twórczość” w 1946 roku „Echo Krakowa”. Krakowianie żyli informacjami o odzyskaniu, zrabowanych przez Niemców dóbr kultury takich jak; ołtarz Wita Stwosz czy Kodeks Baltazara Behema. W takiej atmosferze podjęto decyzje o zorganizowaniu w 1947 roku „Dni Krakowa”.
W 1947 roku organizatorem „Dni Krakowa” był zarząd miasta, a projektantem plakatów był prof. Witold Chomicz, który wznowił współprace z organizatorami obchodów, a nawet był inicjatorem powstania komitetu obywatelskiego. Plakat przedstawiający Lajkonika na tle wieży kościoła Mariackiego otoczonego symbolami muzyki, teatru, malarstwa, literatury, z rysunkiem szopki i wianka otrzymał nagrodę miasta Wiednia (fot.1).
Fot.1. Plakat autorstwa Witolda Chomicza na Dni Krakowa w 1947 roku, nagrodzony przez miasto Wiedeń.
Dni Krakowa trwały od 7.06 – 22.06 1947 roku, a w programie, zbliżonym do programu imprez z lat przedwojennych znalazły się przedstawienia teatralne, muzyczne, „igrce w Barbakanie”, wystawy sztuki, imprezy sportowe, natomiast pominięto uroczystości kościelne. Wprowadzono natomiast występy zespołów robotniczych. Zmieniono także trasę przemarszu Lajkonika.
Nie posiadamy informatora, ani szczegółowego programu imprez. Natomiast wiemy, że Poczta Polska wprowadziła datownik ręczny będący stemplem z wymienną datą stosowanym w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, od 7 VI – 21 VII 1947 roku z dodatkowym napisem „wesołe ludowe miasteczko” (kat. Myśl. nr 47 012). W stemplu, o wymiarach 62x28 mm, znalazł się rysunek schematyczny Lajkonika (fot. 2), bez odniesienia do stempla sprzed wojny..
Fot.2 Odbitka stempla stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 od 7 VI- 21 VII 1947 roku przygotowanego z okazji Dni Krakowa.
Pozytywne doświadczenia uzyskane z Dni Krakowa obchodzone w 1947 roku miały wpływ na organizacje kolejnych dni w 1948 roku. Wrócono do przedwojennej koncepcji organizowania „Festiwalu Sztuki Dni Krakowa’, który odbył się w dniach 3.06 – 4 07. 1948 roku. Organizatorem było Biuro Organizacyjne Dni Krakowa przy Miejskiej Radzie Narodowej. Festiwalowi nadano nadzwyczajne znaczenie o czym świadczyły nazwiska protektorów i nazwiska ze składu Komitetu Honorowego. Warto przytoczyć choćby kilka nazwisk. Protektorami byli; Józef Cyrankiewicz, prezes rady ministrów, Władysław Gomółka , wicepremier i Michał Rola – Żymierski, marszałek Polski. Wśród członków Komitetu Honorowego byli m.in.; Stefan Dybowski, minister kultury i sztuki, Jan Rabanowski, minister komunikacji, Zygmunt Modzelewski, minister spraw zagranicznych., Wacław Szymanowski, minister poczt i telegrafów. Wydano stu stronicowy informator, znany z dwóch wersji okładki oraz szereg plakatów. Jeden z plakatów prezentujemy na fot. 3.
Fot. 3 Plakat na „Dni Krakowa” w 1948 roku zaprojektowany przez Józefa Kaczmarczyka.
Wyjątkowym drukiem jest wspomniany „Informator”. Dostępne są egzemplarze, które posiadają dwie różne okładki. Na fot.4 jest egzemplarz z jednokolorowa okładką, na której znajduje się tytuł, Festiwal sztuki. Dni Krakowa, napis „Informator” oraz logo Dni Krakowa z lat 1936-37. Jest także cena za egzemplarz (50 zł).
Fot. 4 Okładka informatora z 1948 roku „Festiwal Sztuki. Dni Krakowa „1948 i logo z 1936 roku.
Na fot. 5 jest egzemplarz z okładką dwukolorową z figuralną kompozycją przedstawiającą Lajkonika na tle wież kościoła Mariackiego oraz herbem Krakowa z napisem Informator i Dni Krakowa 1948. W podpisie jest „Ganczarski Fr” (projektant ?).
Fot. 5 Okładka dwukolorowa „Informatora Dni Krakowa” z 1948 roku z rysunkiem Lajkonikiem na tle wież kościoła Mariackiego.
Oba egzemplarze posiadają taką samą treść oraz zestaw reklam, których jest ponad 150 sztuk w każdym egzemplarzu. Są to zarówno ogłoszenia drobne, reklamy o różnej wielkości, od trzy, cztero wierszowych umieszczonych w ramkach, do całostronicowych.
W egzemplarzu o okładce jak na fot. 5 znalazł się druk zaproszenia na „Uroczystą inauguracje Dni Krakowa 1948 – 5 czerwca o godz. 19 pod wieżą ratuszową”. Jest to zaproszenie wystosowane przez Prezydenta miasta Krakowa, autorstwa Witolda Chomicza drukowane u W.L. Anczyca. ( fot. 6 a, b).
Fot.6 a,b Zaproszenie wystosowane przez Prezydenta miasta Krakowa na inauguracje Dni
Krakowa autorstwa Witolda Chomicza, widok ogólny (a), b widok po rozłożeniu (b)
W informatorze zamieścili swoje prace: Prezydent miasta Krakowa ,Henryk Dobrowolski, dr. Jerzy Dobrzycki , dr Tadeusz Dobrowolski, doc. U.J, poseł na Sejm RP Adam Polewka, Juliusz Wirski, Witold Zechenter, inż. Zdzisław Wilk,, Józef Mokrzyński. Cztery ilustracje w postaci rysunków wykonał art. graf. B. W. Schonborn. Druk informatora odbył się na polecenie Polskiego Związku Turystycznego, nakładem Agencji Reklam i Wydawnictw „Reklama“, Kraków ul. Krowoderska 68. Odbito w Zakładach Graficznyh „Litodruk” Kraków, ul. Radziwiłowska 23.
Autorzy tekstów skupiali się na historii Krakowa , ale także odnosili się do współczesności pisząc o „Wierceniach poszukiwawczych” czy o „Elektryfikacji wsi województwa krakowskiego” , a nawet o „Państwowym przyśle miejscowym województwa krakowskiego”.
W programie Dni Krakowa znalazło się wiele ciekawych imprez. Przede wszystkim podczas otwarcia w czwartek 3 czerwca zabrzmiały fanfary z wieży Ratuszowej, a po przemówieniu Prezydenta miasta nastąpiło ogłoszenie „ Ordynacji Sławetnego Magistratu Krakowskiego” przez herolda miejskiego konnego w asyście trębaczy w strojach krakowskich z XVI wieku. Tekst ordynacji autorstwa dr Jerzego Dobrzyckiego otwiera część tekstową Informatora. Inauguracji Dni Krakowa towarzyszyło „wkroczenie Lajkonika ma Rynek Gł.”. W tym samym dniu odbyła się prapremiera sztuki „Cement” w Starym Teatrze oraz zawody piłkarskie Wisłą –Garbarnia. Wieczorem, krakowskie zabytki były iluminowane. W kolejnych dniach odbywały się koncerty, przedstawienia teatralne, zawody sportowe, a nawet wycieczka autokarem do Zakopanego na uroczystość pod nazwą „Wiosna w Zakopanem”. Były gościnne występy radzieckiego zespołu pieśni i tańca, a 7czerwca nastąpiło otwarcie Wesołego Miasteczka na placu przy Al. 3-go Maja, oferującego liczne atrakcje. W Barbakanie odbywały się „Igrce”, na Plantach koncerty spacerowe orkiestr, wystawy, a 19 czerwca wielkie widowisko „Wianki na Wiśle” zorganizowane przez Ligę Morską Zarząd Okr. w Krakowie otwierające „Dni Morza”. To tylko wybrane imprezy oferowane w Informatorze.
Nie są nam znane żadne wydawnictwa Poczty Polskiej mające uświetnić „Festiwal Sztuki Dni Krakowa” w 1948 roku.
Na kolejne Dni Krakowa trzeba było czekać do czerwca 1951 roku. Od 31 maja do 1 lipca 1951 roku odbywały się imprezy w ramach „Festiwalu Sztuki Dni Krakowa” obchodzonym pod wysokim protektoratem Józefa Cyrankiewicza Prezesa Rady Ministrów.
Z okazji Dni Krakowa wydano publikację „Kraków. Wczoraj- Dziś- Jutro”, w której znalazły się teksty dotyczące Nowej Huty w tym: wiersz Wisławy Szymborskiej Nowa Huta buduje człowieka; teksty autorstwa Jerzego Lowella Nowa Huta- Nowy Kraków; Adama Hollanka Rozmowa o Krakowie oraz wywiad z przodownikiem pracy w Nowej Hucie pt. 504 % ponad ormę. Okładkę i zdobniki projektował Roman Cieślewicz (fot. 7). Wydawcą publikacji było Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze W publikacji znalazło się 16 stron działu gospodarczego, a w nim ponad 90 reklam , w tym całostronicowe, różnych związków, spółdzielni pracy, spółdzielni rzemieślniczych, związków branżowych, zakładów gastronomicznych, przedsiębiorstw i zakładów. Nie ma ani jednej reklamy firmy prywatnej.
Fot. 7 Okładka wydawnictwa „Kraków wczoraj –dziś- jutro”, projektu Romana Cieślewicza.
Dodatkiem do publikacji był program imprez Dni Krakowa. Fragment programu na fot 8.
Fot. 8 Fragment programu Dni Krakowa z 1951 roku.
W programie imprez były zapisane; „wieczory serenad”, koncerty m. in. orkiestr dętych, wystawy, zabawy dla dzieci, wieczory autorskie, przedstawienia teatralne, mecze piłkarskie, zawody rowerowe i zjazd motocyklowy pod hasłem „Motocykliści budują Nową Hutę”, Na szczególna uwagę zasługiwała impreza z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia istnienia tramwaju elektrycznego w Krakowie.
Jedynym śladem pocztowym „Dni Krakowa” z 1951 roku jest datownik ręczny, stempel z wymienną datą stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, w czerwcu tamtego roku. W „Katalogu polskich stempli okolicznościowych”, autor, Andrzej Myślicki, odnotował trzy stemple różniące się wyróżnikiem, a, b, c. (51 019, 51 020 i 51 021). Na stemplu znajduje się stylizowany rysunek Lajkonika z podniesioną ręką w której jest buława. (fot.9)
Fot. 9 Okolicznościowy stempel stosowany w czerwcu 1951 roku w Urzędzie Pocztowym Kraków1, z okazji Dni Krakowa.
Jesteśmy w posiadaniu dwóch walorów, a mianowicie pocztówki wydanej przez Ligę Morską (seria V) z ilustracją przedstawiającą port rybacki z naklejonym znaczkiem Budujemy Nowa Hutę, oraz kartkę pocztową Cp.124, które zostały wykorzystane do pozyskania stempla z okazji Dni Krakowa (fot. 10, 11)
Fot. 10, 11 Kartki pocztowe ze stemplem z Dni Krakowa z 1951 roku z wyróżnikiem a oraz b.
Nie posiadamy żadnych walorów z obrotu pocztowego z wykorzystaniem wspomnianego stempla.
W następnej części zaprezentujemy walory pocztowe z Dni Krakowa organizowanych w roku 1955 i latach późniejszych.
Jerzy Duda
Administrator Piotr