KILKA ZDAŃ NA TEMAT JEDNEGO HASŁA Z „ENCYKLOPEDII KRAKOWA”
W „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku na stronie 242, lewa szpalta u dołu znalazło się hasło „POLSKI ZWIĄZEK FILATELISTÓW ODDZIAŁ KRAKOWSKI”.
Autorka czy autor tego hasła zaproponował następujący tekst, który podaję in extenso:.
"Powstał w 1918 jako Krak. Zw. Filatelistów z inicjatywy S. Adamskiego i grona kolekcjonerów, m. in. L. Tomasika (przewodn.), A. Chmurskiego (sekr.), M.M Urbańskiego, J. Chomentowskiego, W. Ostrowskiego; organizował spotkania, odczyty, zajmował się pol. nazewnictwem filatelistycznym, ochroną przed fałszerstwami znaczków przedrukowych; w 1922 roku liczył 244 czł., posiadał oddz. w Trzebini: 1923-33 jego aktywność osłabła: 1934 przemianowany na Krak. Tow. Filatelistyczne (KTF), liczące 32 czł.: od 1936 KTF należało do Zw. Stowarzyszeń Filatelistycznych w Polsce: 1939-45 zawiesiło działalność; reaktywowane 1945 jako Polskie Tow. Filatelistyczne (231 czł.): prowadziło odczyty, abonament nowości, wydawało biuletyn informacyjny, organizowało wymianę zagr,: 0d 1945 posiadało samodzielne sekcje w Rzeszowie, Wrocławiu, Tarnowie, Kielcach i Przeworsku; 1950 przekształcone w krak. Oddz. Pol. Zw. Filatelistów z siedzibą przy ul. Wiślnej 8, nast. Floriańskiej 11, Warszawskiej 3; działacze: W.Horain, Z. Klemensiewicz, J. Machowski, S. Mikstein, J. Tislowitz, S. Ziobrowski, S. Mitkowski, J. Duda (koło zainteresowań „Cracoviana”); Zw. wydawał biuletyn „Filatelista Małopolski”.
W końcowej części opracowania użyte zostało nazwisko J. Duda, i jak z kontekstu wynika, zapewne dotyczy niżej podpisanego, chociaż takie samo nazwisko nosi wiele innych zacnych osób. Skoro zostałem oficjalnie wymieniony, chciałbym się podzielić uwagami odnoszącymi się do tekstu opracowania, a nawet podjąć próbę polemiki z autorem.
Na nowe wydanie „Encyklopedii Krakowa” czekałem z utęsknieniem. Wiele haseł w dotychczasowych encyklopediach to znaczy w „Małej encyklopedii Krakowa” Jana Adamczewskiego, czy „Encyklopedii Krakowa” z 2000 roku i innych encyklopedycznych wydaniach o Krakowie, wymagało uaktualnienia, częściowej modyfikacji, a nawet nowego opracowania. Z roku na rok rosła także potrzeba dodawania nowych haseł. Zapowiedziana Encyklopedia rodziła nadzieję na jeszcze lepszą i pełniejsza wiedzę o Krakowie. Odnosiło się to także do hasła, jak wyżej, ponieważ wcześniej dały się słyszeć, wśród zainteresowanych i w środowisku krakowskich kolekcjonerów, krytyczne oceny informacji zawartych w haśle „Polski Związek Filatelistów ...”znajdującym się Encyklopedii Krakowa wydanej w 2000 roku.
Z przykrością muszę przyznać, że hasło i jego opracowanie w „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku praktycznie pozostało niezmienione od 2000 roku, poza skromnym dodatkiem w końcowej części. Pozostało natomiast szereg wątpliwości i pewien niedosyt informacji zawartych w opracowaniu hasła. Wielka szkoda, że nie zasięgnięto informacji choćby od wymienionych z nazwiska osób, a bezkrytycznie przyjęto opracowanie hasła z 2000 roku.
Wyraz „filatelia” (z franc. philatelie), od 1864 roku zyskał prawo obywatelskie w literaturze, encyklopediach i w języku potocznym, na całym prawie świecie, a spolszczony wyraz „filatelistyka” jest powszechnie zrozumiały w Polsce od pierwszych dziesiątków lat XX wieku. Kolekcjonerstwo, zwane filatelistyką, zrodzone w kilka tygodni po wprowadzeniu w 1840 roku do obiegu pocztowego pierwszego znaczka stało się od końca XIX wieku najpopularniejszym hobby dla kilkudziesięciu milionów ludzi na świecie.
Jeśli zatem pisać o filatelistyce w Krakowie łatwiej byłoby znaleźć historię filatelistyki w „Encyklopedii Krakowa” pod hasłem „Filatelistyka” niż pod hasłem „Polski Związek Filatelistów...”. A przy okazji uwaga; zgodnie z prawdą w roku 2023 powinno być
w tytule hasła „Polski Związek Filatelistów Okręg Małopolski”.
Przejdźmy teraz do sprawy najważniejszej, do historii filatelistyki w Krakowie.
KRAKÓW JEST KOLEBKĄ FILATELISTYKI NA ZIEMIACH POLSKICH
i jest to potwierdzone zarówno w dokumentach, w literaturze tematycznej, jak i w prasie zagranicznej.
Od 1890 roku działał w Krakowie kupiec, oferujący znaczki pocztowe z całego świata, w 1893 roku powstał pierwszy POLSKI KLUB FILATELISTÓW w KRAKOWIE ( z uwagą, że jest to, polski; i to w czasie zaborów), a od 1894 roku rozpoczęto wydawanie pierwszego polskiego czasopisma filatelistycznego (w języku polskim) „POLSKI FILATELISTA”.
Wspomnianym kupcem, założycielem Klubu oraz wydawcą czasopisma był; MAKSYMILIAN MIKOŁAJ URBAŃSKI (1867-1921) pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był zaprzysiężonym rzeczoznawcą sądowym w zakresie filatelistyki, autorem artykułów i wykładów dotyczących filatelistyki. Jego działalność miała znaczący wpływ na ukształtowanie się kierunku badawczego w filatelistyce zwanego „szkołą krakowską”.
W 1898 powstał Związek Polskich Zbieraczy Znaczków Pocztowych zatwierdzony, podobnie jak Polski Klub Filatelistów, przez Namiestnictwo we Lwowie. W 1899 roku Związek liczył 77 członków, a w 1900 już 165 członków. W 1910 roku podjęto działania nad zorganizowaniem pierwszego Kongresu Filatelistów Polskich. Kongres jednak nie doszedł do skutku, a organizacje filatelistyczne z powodu braku działalności od 1913 roku zostały zawieszone
Pominiecie okresu 1893 –1913 w opracowaniu hasła w Encyklopedii Krakowa z 2023 roku, dotyczącego historii krakowskiej filatelistyki, jest niedopatrzeniem i wymaga zmiany w najbliższym okresie. Brak takiej informacji deprecjonuje Kraków, a także pozbawia go prawa nazywania kolebką polskiej filatelistyki.
Opracowywanie hasła do encyklopedii rządzi się swoimi prawami i nie jest zadaniem łatwym. Wymaga sporo czasu do zapoznania się z dostępnym materiałem historycznym, dokumentacją, publikacjami itp. Do autora hasła zależy wybór najważniejszych i najbardziej wiarygodnych informacji o dużym znaczeniu. Nie podejmuje się zredagowania hasła, ale proponuję autorowi hasła, aby zwrócił uwagę na pewne informacje, które według mnie mogły by wzbogacić jego opracowanie już po 1918 roku. Są one propozycją, a ich wybór daleko niedoskonały.
Po pierwszej wojnie światowej ruch filatelistyczny odrodził się i w 1918 roku. Zatwierdzono statut stowarzyszenia pod nazwą Krakowski Związek Filatelistów z udziałem wielu znanych ówcześnie filatelistów m.in. Stanisława Adamskiego, Stanisława Ziobrowskiego, Jana Dudzińskiego z Nowego Sącza a także Maksymiliana Mikołaja Urbańskiego. W 1919 ukazał się pierwszy numer nowego pisma „Filatelista Polski”, a przejawem żywotności Związku było urządzenie, w salach Miejskiego Muzeum Przemysłowego im. Adriana Baranieckiego, pierwszej wystawy filatelistycznej. W 1921 roku Związek nadał godność członka honorowego Włodzimierzowi Polańskiemu , autorowi dzieła o pierwszym polskim znaczku z 1860 roku. Po 1922 roku powołano w Związku komisję do badań znaczków wobec pojawiania się na rynku filatelistycznym dużej liczby znaczków fałszywych, szczególnie tzw. przedrukowych. Znaczącą rolę w komisji odgrywał Stanisław Mikstein. Związek w 1922 roku wystosował Memoriał do Ministerstwa Poczt i Telegrafów w sprawie zachowania ładu i uczciwości w ruchu filatelistycznym także ze strony władz pocztowych. Autorem memoriału był Józef Tislowitz. W roku 1922 Związek liczył 244 członków. Przestał wychodzić „Filatelista Polski”, a w jego miejsce wszedł nowy periodyk „Nowy Filatelista”, którego wydawcą był Włodzimierz Rachmanow z Warszawy. Kryzys lat 1923 –32 i hiperinflacja zahamowały działalność Związku. Odrodził się w styczniu 1933 roku zmieniając nazwę na Krakowski Związek Filatelistów. W 1934 roku powierzono Związkowi zorganizowania instytucji ogólnopolskiej pod nazwą Związek Stowarzyszeń Filatelistycznych. Organizacja powstała w 1936 roku, na zjeździe w Kielcach. Druga wojna światowa przerwała zorganizowaną działalność filatelistyczną.
W czerwcu 1945 roku zarejestrowano Polskie Towarzystwo Filatelistyczne w Krakowie, które pod koniec roku liczyło 231 członków. Rozpoczęto wydawanie biuletynu informacyjnego. Szczególna aktywność wydawniczą i publicystyczna wykazywał Stanisław Mikstein. Utworzono sekcję lokalną w Rzeszowie, w 1946 roku we Wrocławiu, a następnie w Tarnowie. W początku 1947 roku zarejestrowano w Krakowie Spółdzielnię Handlową Zrzeszonych Filatelistów „Glob”. W listopadzie 1950 roku odbyło się ostatnie walne zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Krakowie, które uchwaliło likwidację Towarzystwa. W 1950 roku powołano do życia Oddział Krakowski Polskiego Związku Filatelistów. Organizatorami ruchu filatelistycznego po 1950 roku byli m. in.: Stanisław Mikstein, Jan Ryblewski, Witold Horain, Zbigniew Mikulski, Lesław Schmutz, Andrzej Lipski, Zbigniew Guzowski, Lucjan Piekarz. W 1965 roku liczba członków Oddziału Krakowskiego wynosiła 12 229 osób. W 1968 roku obchodzono w Krakowie 75 – lecie polskiego ruchu filatelistycznego, a w 1969 roku 75 – lecie polskiej prasy filatelistycznej. Z okazji jubileuszów wydano książkę Krakowski ruch filatelistyczny 1893-1968, W 1969 z inicjatywy Andrzeja Lipskiego utworzono Klub Filatelistyczny „Cracoviana”. Od roku 1972 wydawano „Informator Filatelistyczny”, od 1994 pod zmienionym tytułem „Krakowski Informator Filatelistyczny”, a od 1998 czasopismo „Filatelista Małopolski”. Po roku 1989 aktywną działalność filatelistyczną prowadzili m.in. Jan Malik, Kazimierz Sztaba, Jerzy Bartke, a kontynuują: Janusz Adamczyk, Stanisław Mitkowski, Jerzy Walocha, Władysław Andreasik, Augustyn Katański Marian Kazieczko przy skromnym udziale niżej podpisanego.
Jerzy Duda
PS. Zwróciłem uwagę na niektóre tylko fakty z historii krakowskiej filatelistyki opierając się na bogatej literaturze zawierającej wiedzę na temat działalności organizacji i poszczególnych jej członków, a także osiągnięć na skalę krajową i międzynarodową. Sądzę, że przy redagowaniu hasła „Filatelistyka w Krakowie” zamieszczonym w kolejnej edycji „Encyklopedii Krakowa” pracować będzie zespół krakowskich filatelistów.
Jerzy Duda
Administrator Piotr