Krakowskie Copernicana (9).
W 1953 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwa znaczki na których znalazł się fragment jednego z najsłynniejszych obrazów Jana Matejki „Astronom Kopernik czyli rozmowa z Bogiem”, a na drugim znaczku portret astronoma na tle gwiaździstego nieba\ (Fi. 667, 668). Okazją do wydania znaczków o tematyce kopernikańskiej była decyzja ówczesnych władz o ustanowieniu roku 1953 Rokiem Odrodzenia oraz rokiem Mikołaja Kopernika w 480 rocznicę urodzin genialnego astronoma. Znaczek sztychowany przez Bolesława Brandta z postacią Mikołaja Kopernika według wspomnianego wcześniej obrazu Jana Matejki wzbudzał zainteresowanie kolekcjonerów z wielu powodów. Tytuł obrazu przez wiele lat był zniekształcany, a w literaturze filatelistycznej znalazł się nawet tytuł; „Kopernik we fromborskiej dostrzegalni(?)”. Autor obrazu był Krakowianinem (1838-1893) urodzonym w Krakowie i pochowanym na cmentarzu Rakowickim na „rozstajnych drogach”. Obraz powstał w 1873 roku i jest ostatnią pracą jaką stworzył w niewielkiej pracowni, w której mieszkał z żoną i dziećmi przy ulicy Krupniczej. W tym samym roku rodzina przeprowadziła się do domu przy ulicy Floriańskiej 41. Obraz zakupiony ze składek publicznych został przekazany do zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego gdzie do dzisiaj się znajduje.
Drugi znaczek projektował Jan Marcin Szancer a sztychował Stanisław Łukaszewski, Oba znaczki wraz z FDC z obiegu pocztowego pokazane są na fot.1.
Fot. 1 Na znaczku o nominale 20 groszy w formie prostokąta o wymiarach 43,0x 25,5 mm
i wielkości rysunku 38,3x22,2 mm pokazany jest fragment obrazu „Astronom
Kopernik czyli rozmowa z Bogiem”, (oryginalny obraz ma wymiary 315 x 226 cm)
Znaczek wykonany został w technice stalorytu i wydrukowany w kolorze brązowym
na papierze bezdrzewnym białym, gładkim gumowanym przed drukiem . Barwa, jak
podano w opisie wykazuje jednak odcienie. Wymiary rysunku znaczka nie odpowiadają
proporcji obrazu, a poza tym część obrazu zasłonięta jest napisami.
Drugi znaczek o nominale 80 groszy jest w układzie prostokątnym pionowym
o wymiarach 25,5x 43,0 mm i wymiarach rysunku 22,4 x 38,5 mm.
Nakłady obu znaczków były bardzo zróżnicowane, co było charakterystyczną cechą Poczty Polskiej w wydaniach z lat pięćdziesiątych XX wieku. Znaczek o nominale 20 groszy był wydany w nakładzie łącznie 61,05 miliona sztuk, a znaczek o nominale 80 groszy w nakładzie ...98 700 sztuk, a więc ponad sześćdziesiąt razy mniej od znaczka o nominale 20 groszy. Nie dosyć tego, znaczek o nominale 20 groszy był drukowany w czterech terminach od roku 1953 do 6.12.1956 roku. Znaczek o nominale 80 groszy drukowano raz w dniu 24.3.1953 roku.
Obraz olejny na płótnie po raz pierwszy był prezentowany 19 lutego 1873 roku w sali rady miejskiej Krakowa. Wzbudził zainteresowanie za sprawą tematu i autora bowiem Jan Matejko był już wówczas znany i uznany w Polsce i na świecie. Na wystawach w Paryżu w1865 roku otrzymał Złoty Medal za obraz Kazanie Skargi, w 1867 za obraz Rejtan, a za obraz Unia Lubelska uhonorowano autora orderem Legii Honorowej.
W roku powstania dzieła namalowanego z okazji 400. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika po raz pierwszy zaprezentowano go za granicą w...Warszawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Po zakończeniu prezentacji Jan Matejko zdecydował aby z Warszawy obraz przewieziono do Wiednia na wystawę powszechną, na której był pokazywany od 1 czerwca do 31 października wraz z siedmioma innymi płótnami jego autorstwa. W kolejną podróż został wysłany dopiero w 1952 roku do Moskwy z wystawą „100 lat realizmu w sztuce polskiej”. Z wystawy wrócił z uszkodzeniem. Od 21 maja do 22 sierpnia 2021 roku był wystawiany w National Gallery w Londynie.
Obraz wzbudzał zainteresowanie na świecie, a reprodukcje wykorzystywano w całości lub fragmentach na kartach pocztowych, widokówkach, znaczkach pocztowych i ilustrowanych kopertach.
W 1956 roku poczta b. ZSRR wykorzystała reprodukcje obrazu do jednego znaczka w czteroznaczkowej serii emitowanej z okazji 10 rocznicy współpracy Polski z ZSRR. Na reprodukowanym obrazie znalazł się także portret Jana Matejki w owalu, ze stosownymi napisami. Znaczek ten jest pokazany na il. 2.
W 1973 roku poczta Mongolii wydała z okazji 500 lecia urodzin Mikołaja Kopernika serię złożoną z trzech znaczków. Na jednym z nich znalazł się fragment obrazu Jana Matejki. Oprócz serii wydano także blok na którym w górnej części umieszczono tytuł dzieła astronoma niestety z błędem. Zamiast „orbium” jest „irbium”. Znaczek i bloczek pokazane są na fot. 3
Do ciekawszych materiałów filatelistycznych zaliczamy widokówkę ofrankowaną wspomnianym znaczkiem wysłaną z Mongolii na Węgry (fot. 4a, 4b awers i rewers widokówki).
W 1973 roku reprodukcja obrazu Jana Matejki znalazła się na jednym ze znaczków serii wydanej na jubileusz 500 lecia urodzin Mikołaja Kopernika przez Pocztę Polska
(Fi. 2089). Znaczek w czwórce oraz FDC pokazane są na fot. 5
Znaczek wprowadzony do obiegu pocztowego 18 II 1973 roku był często wykorzystywany pocztowo i dlatego można znaleźć wiele całości pocztowych ofrankowanych tym znaczkiem. Dwa wybrane przykłady podane są na fot. 6. Przypominamy, że w części 7 naszego cyklu Krakowskie copernicana pokazaliśmy reprodukcję obrazu wykonaną na papierze z naklejonym znaczkiem (Fi.2089) i odbitym stemplem okolicznościowym Kraków1 z rysunkiem Sukiennic.
W 1973 roku poczta Libijskiej Republiki Arabskiej ( Libyan Arab Republic) wydała dwa znaczki o tematyce kopernikańskiej oraz FDC. Na jednym ze znaczków znalazła się reprodukcja obrazu Jana Matejki. Na fot. 7 pokazane jest FDC ( koperta w formie wydłużonego prostokąta o wymiarach 230 x 110 mm) oraz powiększenie obu znaczków.
W 1974 roku Poczta Kolumbii wydała znaczek z portretem Mikołaja Kopernika oraz FDC z okazji 500 rocznicy urodzin astronoma. Koperta FDC jest ilustrowana reprodukcją obrazu Jana Matejki fot. 8.
Reprodukcja obrazu Jana Matejki w pełnym wymiarze stanowi temat widokówki
o wymiarach 149 x 106 mm ( wymiary obrazka 137 x 98 mm) wydanej w 1983 roku
w Moskwie w nakładzie 45 000 sztuk (fot. 9). Wydawca zaleca wysyłanie widokówki w kopercie.
Do kuriozów zaliczyć należy wydanie przez Pocztę Chin kartki pocztowej z reprodukcją obrazu Jana Matejki ...odwróconego stronami (fot. 10).
Najciekawszą jednak sprawą dla nas jest poszukiwanie i prezentowanie przykładów pocztowego wykorzystania emitowanych znaczków czy kartek pocztowych. W tym przypadku poszukiwania te odnoszą się do całości ofrankowanych znaczkiem Fi. 608 na którym przedstawiony jest Mikołaj Kopernik z obrazu Jana Matejki. Tej sprawie poświęcimy następną część (10.) naszego cyklu kopernikańskiego.
Jerzy Duda
Administrator Piotr