Artykuły
WIELKANOC NA POLSKICH ZNACZKACH POCZTOWYCH Cz.1
- Szczegóły
- Kategoria: Aktualności
- Opublikowano: wtorek, 08, kwiecień 2025 10:50
- MAREK
- Odsłony: 94
idą Święta, idą Święta, idą Święta, idą Święta
WIELKANOC
NA POLSKICH ZNACZKACH POCZTOWYCH
Cz.1
Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim
upamiętniającym zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jest świętem ruchomym obchodzonym
w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Taka zasada została przyjęta
w 325 roku podczas Soboru Nicejskiego i zaakceptowana przez wszystkie kościoły
chrześcijańskie wyznające Nicejskie Credo. Na tydzień przed Wielkanocą jest Niedziela
Palmowa, która w 2025 roku wypada 13 kwietnia i która rozpoczyna Wielki Tydzień.
W Wielki Czwartek odprawiana jest msza zwaną Krzyżma, kończąca czterdziestodniowy post
W Wielki Piątek jest nabożeństwo wielkopostne o charakterze adoracyjnym , Droga krzyżowa
(via crucis). Niedziela Wielkanocna rozpoczyna się od porannej mszy rezurekcyjnej.(z
łąc. resurrectio zmartwychwstanie). Uroczystości trzydniowe stanowią Triduum Paschalne.
W Niedzielę Wielkanocną papież udziela błogosławieństwa Urbi et Orbi(Miastu i Światu).
Poniedziałek Wielkanocny nie ma specjalnego znaczenia w liturgii Kościoła, ma natomiast
bogatą obrzędowość ludową.
Wielkanoc, (ang.Easter, fran. Paques, niem.Ostern, hiszp. Pascua) i poprzedzające
wydarzenia, opisane w Biblii, były, od najdawniejszych wieków, inspiracją dla twórców,
szczególnie miniaturzystów, grafików, malarzy i rzeźbiarzy. Tematy związane z Wielkanocą
podejmowali malarze tej miary co Giotto di Bondone, Leonardo da Vinci, El Greco, Rafael
Santi, Peter Paul Rubens, Albrecht Durer, znany głównie z miedziorytów i drzeworytów,
Michał Anioł, a w Polsce m.in. Szymon Czechowicz Jan Matejko, Jacek Malczewski, Józef
Mehoffer czy Jan Styka. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto wydawanie pocztówek do
produkcji których wykorzystywano dzieła Mistrzów, a także wykorzystywano prace
współczesnych artystów wzbogacające temat wielkanocny. Tematyka wielkanocna miała duże
powodzenie u kolekcjonerów pocztówek. Nadszedł również czas na emitowanie znaczków
pocztowych, na których projektanci wprowadzali temat Wielkanocy. Były to późne lata
sześćdziesiąte XX wieku, a na znaczkach pojawiały się głównie ilustracje będące kopiami lub
fragmentami dzieł dawnych mistrzów. Poczta Polska emisję znaczków o tematyce wielkanocnej
rozpoczęła w 1995 roku od wydania czteroznaczkowej serii z ilustracjami pisanek czyli jajek
barwionych, malowanych, ozdabianych przez wydrapywanie, oklejanych itp. w polskiej tradycji
ludowej. Są one, w polskiej tradycji ludowej, trwałym symbolem Świąt Wielkanocnych, mało
znanym na świecie, a w Polsce najbardziej rozpoznawalnym i wyrazistym. Można się
dopatrywać początku wydawania znaczków nieco wcześniej bowiem w 1977 roku , ukazał się
znaczek, jeden z serii „Polskie zwyczaje ludowe”, przedstawiający scenę śmigusa – dyngusa,
ale jest to efemeryda, a temat wielkanocny został bez kontynuacji.
Od 1995 roku projektantki i projektanci walorów wykorzystywali powszechnie znane symbole wielkanocne,
dzieła sztuki,
również ludowej, prezentowali na znaczkach pisanki, ludowe obrzędy uzyskując interesujące efekty
i wzbudzając zainteresowanie kolekcjonerów.
Warto przed zbliżającą się w roku 2025 Wielką Nocą zrobić chociaż krótki przegląd wydań
z możliwie krótkim opisem treści znaczka, dla spopularyzowania tego niezwykle ciekawego
i barwnego kolekcjonerstwa.
13 marca 1995 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu czteroznaczkową serię pod
tytułem „Pisanki polskie” (Fi.3378 – 3381). Każdy ze znaczków przedstawia pisanki o zdobieniu
charakterystycznym dla danego regionu. (fot.1).
Na znaczkach są pisanki ze Śląska Opolskiego; z Podlasia; pisanki Opoczyńskie oraz pisanki Kurpiowskie.
Jeśli zatem przyjmiemy wspomniany rok, za początek emisji
o tematyce Wielkanocnej, realizowanej przez Pocztę Polską w Trzeciej Rzeczypospolitej,
to w obecnym roku obchodzimy skromny jubileusz 30- lecia tych wydań.
Kolejna seria znaczków ukazała się dopiero w 1997 roku. I to ona została uznana
przez autorów Katalogu polskich znaków pocztowych Fischera, za początek wydań
wielkanocnych wprowadzanych przez Pocztę Polską. Jest to czteroznaczkowa seria
zatytułowaną „Wielkanoc” (Fi. 3488-3491) (fot.2).
Projektantka znaczków M. Dziekańska sprowadziła Wielkanoc do tradycyjnych i
powszechnie znanych obrzędów ludowych. Przejrzyste i udane graficznie rysunki
przedstawiają sceny: a) para z palmami do święcenia; b) malowanie pisanek, c) święcenie
pokarmów i d) śmigusa dyngusa. Atrakcyjności dodają postacie rysowane w strojach
regionalnych.
Od roku 1998 Poczta Polska kontynuowała wydania o tematyce wielkanocnej
Dwa znaczki projektu Andrzeja . Pągowskiego (Fi. 3551-3552)(fot.3)
symbolizują zmartwychwstanie, z postacią wyłaniającą się z blasku poświaty oraz
kompozycji złożonej z Krzyża i baranka z czerwoną chorągiewką nawiązujących do
tajemnicy zmartwychwstania i będących symbolem zwycięstwa Chrystusa nad grzechem
i śmiercią .
Od pierwszych dni roku 1999 na całym świecie rósł niepokój bowiem kończyło się
kolejne tysiąclecie, a z nim powstawały katastroficzne wizje końca świata. Rozpowszechniano
mrożące krew w żyłach przepowiednie o nadchodzących wydarzeniach, siejących
spustoszenia w każdym zakątku świata, kosmicznej katastrofie i upadku cywilizacji.
W takich niepewnych czasach, 5 marca 1999 roku Poczta Polska wprowadziła do obrotu
czteroznaczkową serię (Fi.3600-3603) oraz wydała dwie koperty FDC na których
zaprezentowano sceny z Pasji Chrystusa (fot.4 a,b).
Są to dzieła malarskie z XIV wieku, w tym fragmenty Poliptyku Grudziądzkiego oraz obraz
nieznanego malarza małopolskiego z XIV wieku. Na pierwszej kopercie FDC (a) znajdują się
dwa znaczki przedstawiające „Modlitwę w Ogrójcu” i „Podniesienie krzyża” z Poliptyku
Grudziądzkiego. Jest to późnogotycka malowana nastawa ołtarzowa, na którą składają się
obrazy tablicowe, pochodząca z kaplicy zamku krzyżackiego z Grudziądza. Obecnie znajduje
się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ilustracja na kopercie przedstawia obraz malarza
gdańskiego z ok. 1500 roku zatytułowany „Wjazd Chrystusa do Jerozolimy”. Na drugiej
kopercie (b) znajdują się również dwa znaczki z których pierwszy jest reprodukcją obrazu
nieznanego XIV wiecznego malarza małopolskiego, „Pieta z Tubądzina”. Drugi znaczek to
reprodukcja kolejnego fragmentu Poliptyku Grudziądzkiego „Zmartwychwstanie”. Ilustracja
na kopercie to reprodukcja obrazu Colijn (Colyn) de Cotera, niderlandzkiego malarza
renesansowego działającego w Brukseli i Antwerpii, z ok. 1500 roku zatytułowanego
„Ostatnia Wieczerza”. Jest to jedna z tablic Ołtarza Ukrzyżowania z Pruszcza Gdańskiego.
Napis Wielkanoc znajduje się na ilustracjach kopert FDC oraz na okolicznościowym
datowniku przedstawiającym ukrzyżowanego Chrystusa w otoczeniu dwóch Marii.
Rok 2000 to był Wielki Jubileusz wejścia Kościoła katolickiego w III tysiąclecie ,
zainicjowany przez św. Jana Pawła II. Jubileusz trwał od 24 grudnia 1999 roku do 6 stycznia
2001 roku. Poczta Polska 24 marca 2000 roku wydała dwa znaczki projektu Agnieszki .
Sobczyńskiej, na którym znalazł się rysunek Chrystusa w grobie oraz Chrystusa jako
Pantokratora.(Fi.3663-3664) (fot. 5)
Chrystus przedstawiony jest w pozycji siedzącej, na tronie z otwartym Pismem Świętym
w lewej dłoni i uniesioną prawą ręką w geście błogosławieństwa. Oba znaczki mają napis
„Wyznajemy Twoje zmartwychwstanie”. Wydano także kopertę FDC na której znalazł się
rysunek baranka powtórzony na okolicznościowym datowniku.
Rok później Poczta Polska wydała dwa znaczki, wprowadzone do obiegu
pocztowego 16.3.2001 roku, zaprojektowane, przez znanego ilustratora książek Macieja
Jędrysika, w konwencji średniowiecznego witrażu (Fi. 3733-3734)(fot.6).
Na znaczkach znalazły się rysunki przedstawiające scenę przybycia trzech niewiast do grobu
zmartwychwstałego Chrystusa oraz zmartwychwstały Jezus Chrystus w otoczeniu
apostołów. Ilustracje kopert FDC stanowią fragmenty odpowiednich zapisów z Nowego
Testamentu.
W 2002 roku dwa znaczki wydane przez Pocztę Polską z okazji Świąt
Wielkanocnych wzbudziły dość powszechne zainteresowanie, zarówno ze względu na
wymiary, znacznie większe niż wcześniej wydanych znaczków, oraz na tematy obu znaczków.
Na jednym znaczku znalazł się rysunek fragmentu bogato zdobionej palmy wielkanocnej, a na
drugim stado żółciutkich kurcząt (Fi. 3808-3809). Na kopercie FDC rysunek przedstawiał
przekrojone jajko ugotowane na twardo.(fot.7).
W Niedzielę Palmową wierni radośnie witają gałązkami palmowymi Chrystusa Króla
tak jak to było podczas wjazdu do Jerozolimy. Powiewając gałązkami palmowymi i wołając
„Hosanna” oddawały hołd Zbawicielowi. Gałązki palm – powiada św. Augustyn – są znakami
uwielbienia, które głoszą zwycięstwo, gdyż Pan miał pokonać śmierć mocą swej śmierci, a
przez zdobycz wojenną , która przypadła mu w udziale, gdy zawisł na krzyżu, zatriumfować nad
szatanem, Księciem śmierci. Zwyczaj święcenia zielonych gałązek wprowadzono do liturgii
kościelnej w XI wieku. Tradycja budowy palm wielkanocnych jest żywa i przerodziła się w
konkursy na najwyższą i najpiękniejszą palmę. Konkursy odbywające się np. w Lipnicy
Murowej od 1958 roku czy w Rabce Zdroju mają już swoją historie i przyciągają ,corocznie
tłumy widzów.
W 2003 roku Poczta Polska na Święta Wielkanocne wydała dwa znaczki,
wprowadzone do obiegu 28 marca. Na obu znaczkach przedstawiono rzeźby ludowe. Są to:
Chrystus Frasobliwy i Chrystus Zmartwychwstały z chorągwią (Fi. 3893-3894) (fot.8)
W ikonografii chrześcijańskiej Chrystus Frasobliwy przedstawiany jest w pozycji siedzącej,
z podpartą głowa i koroną cierniową. Na kopercie FDC podkreślona został ludowość rzeźb
rysunkiem wiejskiej chaty krytej słomą.
W kolejnych pięciu latach, to jest od 2004 do 2008 roku, nastąpiły emisjach
znaczków zmiany. Przede wszystkim w latach 2004-2006 nastąpiło zmniejszenie
rozmiaru znaczków wydawanych z okazji Świąt Wielkanocnych. Tematy znaczków są bardziej
skierowane na młodego człowieka, bowiem są ilustracjami przedstawiającymi zabawki
używane zarówno do święconego jak i do umajenia stołu na którym podano świąteczne
śniadanie. Projektantki i projektanci tematykę wielkanocną postanowili potraktować
symbolicznie, na ludowo, nieco infantylnie, ale atrakcyjnie pod względem graficznym.
W 2004 roku, znany polski grafik Tomasz Bogusławski zaprojektował dwa znaczki
(Fi.3949-3450) (fot. 9)
Na znaczkach znalazły się fotograficznie potraktowane widoki baranków; jednego
wykonanego z piernika, a drugiego z cukru. Oba baranki robią wrażenie odpustowych.
Rok później, w 2005 roku, Poczta Polska wprowadziła dwa znaczki wielkanocne
projektu Agnieszki Sobczyńskiej (Fi. 4021-4022) (fot.10).
Są to rysunki kurczaka i zająca ukrywających się w bukietach tulipanów, które mogą pobudzić
dziecięcą wyobraźni, chociaż niekoniecznie odnieść się do Świąt Wielkanocnych
Kolejne znaczki w kolejnym roku to jest w 2006, są już znacznie lepiej osadzone
w temacie wielkanocnym bowiem na jednym znaczku widać malarsko potraktowane panny
w strojach ludowych niosące wielkanocne palmy, a na drugim znaczku scenę ze śmigusa –
dyngusa z widokiem kaskady wody wylewanej zapewne na przyłapana „ofiarę
Fi. 4086-4087) (fot.11)
A to że są to zabawy ludowe, projektantka Agnieszka Sancewicz potwierdziła na kopercie FDC
rysunkiem wiejskiej chaty krytej słomą z przydomowym ogródkiem z malwami.
W 2007 roku Poczta Polska wróciła do nieco większego wymiaru znaczków i
wyemitowała dwa znaczki wielkanocne z fotografiami wyrobów polskiego rękodzieła
artystycznego w postaci zabawek przedstawiających kurę i baranka (Fi. 4151- 4152).
Przedmioty rękodzielnicze były wyrabiane z drewna, mosiądzu, skóry, wikliny, słomy itp. i
sprzedawane głównie w sklepach dawnej firmy CEPELIA. Na znaczkach pokazany jest kura
wykonana z pisanki być może zrobionej z drewna oraz baranek wykonany prawdopodobnie
z wiórów drewnianych. Oba znaczki uzupełnione są fotografią świątecznego zestawu; pisanki
i palemka na kopercie FDC (fot. 12)
W roku 2008 Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwa znaczki zaprojektowane przez
M. Dąbrowską przedstawiające pisanki (Fi.4200-4201)(fot.13)
Znaczki ułożone obok siebie robią wrażenie fragmentu większej całości, jakiejś tacy
przykrytej gustowną serwetą, na której ułożono wiele pisanek o różnorodnych zdobieniach.
Na znaczkach widocznych jest sześć pisanek, z czego trzy tylko fragmentarycznie.
W 2009 roku Wielkanoc przypadała 12 kwietnia (niedziela) i 13 kwietnia
(poniedziałek). Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczki o tematyce wielkanocnej
1 kwietnia w dzień znany jako Prima Aprilis. Malkontenci narzekali, że to zbyt późno bo
trzeba było się spieszyć z wysyłką życzeń świątecznych. A na znaczkach zaprezentowano
dwa wybitne dzieła malarza określanego mianem geniusza baroku.(Fi. 4267-4268) (fot.14).
Autorem dzieł był Szymon Czechowicz (1689-1775). Urodzony w Krakowie przez 20 lat
pozostawał w Rzymie studiując od 1710 roku w słynnej Akademii św. Łukasza. Po powrocie
w 1730 roku do kraju zyskał wyjątkową renomę. Malował na zamówienia Możnowładców,
biskupów i zakonów, a prace wykorzystywano do wystroju kościołów. Zaprezenytowane na
znaczkach dzieła to „Zmartwychwstanie” pochodzące z 1758 roku i „Złożenie do grobu”
malowane przed 1731 roku.
Poczta Polska wydała także folder, który zawiera kopertę o wymiarach
230x160 mm oraz składaną kartkę z życzeniami na okładce, a wewnątrz znaczki oraz
kopertę FDC (fot.15).
cdn.
Jerzy Duda
Administrator Piotr