Artykuły
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE. /część 3./
- Szczegóły
- Kategoria: Aktualności
- Opublikowano: czwartek, 14, listopad 2024 15:00
- MAREK
- Odsłony: 146
O LAJKONIKU, ZWANYM KONIKIEM ZWIERZYNIECKIM
I ZAPOMNIANYM TOWARZYSTWIE.
/część 3./
Towarzystwo Szkoły Ludowej kontynuowało, w okresie istnienia, wydawanie
pocztówek, wykorzystując prace znanych artystów i wprowadzając różne tematy. Wydawano
również nalepki, naklejki, etykietki, nalepki dobroczynne w formie znaczków ząbkowanych
z wizerunkami polskich pisarzy, widokami Krakowa, symbolami narodowymi, alegorią
Towarzystwa, a nawet wydawano blankiety telegramów z rysunkiem alegorii.
W latach 20. XX wieku, krakowskie Wydawnictwo Artystyczne i Literackie
Franciszka Zielińskiego, rozpoczęło wydawanie pocztówek z herbami województw, księstw,
ziemstw z terenów Polski. Rysunki herbów dostarczał Stanisław, Wojciech Eliasz
Radzikowski (1869-1935) syn Walerego Jana Kantego Eliasza Radzikowskiego. Ukończył
studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był lekarzem, artystą malarzem, zajmował
się historią i nazewnictwem geograficznym i kultury ludowej Tatr i Podhala. Tworzył
akwarele, rysunki i litografie. Popularyzował lecznicze wartości gór. Współpracował z ojcem
przy kolejnym wydaniu Ilustrowanego przewodnika do Tatr i Pienin wydanego w 1891roku
Dysponujemy dziesięcioma pocztówkami o wymiarach 88 x 140 mm, które mają
w części adresowej, charakterystyczny skrót literowy TSL w ramce, a na części ilustracyjnej,
herb z opisem oraz nazwisko projektanta i wydawcy . W zbiorze posiadamy dwie pocztówki
przedstawiające herby: Ziemi Dobrzyńskiej i Ziemi Chełmskiej (il.1),
sześć pocztówek z herbami województw, w tym; Wileńskiego, Bełskiego, Poznańskiego,
Czernichowskiego, Sieradzkiego i Wołoskiego (il.2),
dwie pocztówki z herbami księstw; Wrocławskiego i Żmudzkiego (il.3).
Pocztówki wydawał nie tylko Zarząd Główny T.S.L.-u, w Krakowie. Posiadamy
pocztówkę wydaną nakładem Koła Pań T.S.L. w Przemyślu (il.4 a,b).
Pocztówka pochodzi z drukarni Józefa Styfiego i ma, na stornie przeznaczonej na
korespondencję, ilustrację w kolorze czerwonym będącą reprodukcją nalepki z rysunkiem
białego orła w koronie.
Ciekawą inicjatywą pozyskiwania funduszy było wydawanie naklejek i nalepek z motywem TSL-u. Jedne z pierwszych to naklejki z odbitką pieczątki T.S.L-u w formacie małego znaczka pocztowego ok. 21x26 mm o wartości 2 halerzy (il.5).
Przypuszczamy, że większym powodzeniem cieszyły się naklejki wydawane w dwóch kolorach, czerwonym i niebieskim z rysunkiem alegorii T.S.L-u .Są wydane staranniej, w nieco większym formacie i w tej samej cenie 2 halerzy. (il.6)
Rzadko spotykaną naklejkę pokazujemy na il.7.
Naklejka, w formie kwadratu, o boku 42 mm, jest kolorowa Rysunek alegorii T.S.L.-u jest umieszczony w kole, a na okręgu znajduje się napis „2 hal. na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej”.
Na naklejkach wydawanych przez Towarzystwo Szkoły Ludowej znajdują się również widoki Krakowa. Przykładem jest naklejka z widokiem wieży ratuszowej w Krakowie jeszcze z przyległym do niej odwachem. Jest to jeden z najbardziej znanych motywów architektonicznych Krakowa, pokazywany na wielu widokówkach i kartach pocztowych. Karta korespondencyjna wydana w 1903 roku w Salonie Malarzy Polskich jest pokazana na il.8, a obok wspomniana naklejka TSL.
Największym powodzeniem cieszyły się, jednak naklejki „trzeciomajowe” Należy bowiem pamiętać, że „Myśl założenia T.S.L. powstała w Krakowie w r. 1891 w łonie komitetu organizującego uroczysty obchód stuletniej rocznicy uchwalenia konstytucji 3-go maja. Rocznica ta przypomniała społeczeństwu zasadniczą ideę twórców konstytucji, którzy zrozumieli, że siła państwa zależy od ilości obywateli, biorących czynny i bezpośredni udział w jego życiu, że należy przeto bierną dotychczas większość narodu, odsuniętą od życia państwowego, pociągnąć bezpośrednio do służby ojczyzny.” . Naklejki ze stylizowanym godłem Polski wydane przed 1918 rokiem za 2 halerze i po roku 1918 za dwa grosze pokazane są na il. 9 a, b.
Do ciekawych naklejek wydanych przez T.S.L. należy również pokazana na il. 10. Jest to parka naklejek wydana po 1918 roku „Na dochód szkoły polskiej w Mariańskich Górach” na Morawach.
Naklejki stawały się dodatkowym elementem korespondencji i były naklejane zarówno na koperty przesyłek listowych jak i na kartach pocztowych czy widokówkach.
Fot. 11 a,b, c Przykład trzech widokówek, wysłanych z Urzędu Pocztowego Lemberg
(Lwów), na ten sam adres w Nowym Targu, na których wysyłający nakleił trzy
różne nalepki dobroczynne wydane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej.
Pomysłem godnym uwagi było zaprojektowanie blankietu telegramu do przesyłania powinszowań i życzeń imieninowych, noworocznych , w dniu urodzin, ślubów, jubileuszów , zebrań publicznych , z okazji uroczystości narodowych, rodzinnych itp. Blankiet o wymiarach 250 x 226 mm drukowany na dobrym papierze był do nabycia w składzie głównym w Zarządzie Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie oraz był dostępny w całym kraju w „handlach papieru” za jedyne 10 halerzy. Cały dochód ze sprzedaży szedł na cele T.S.L.-u Blankiet wykorzystanego telegramu jest na il.12 a, w stanie rozłożonym i w stanie złożonym z rysunkiem alegorii Towarzystwa i opłatami, jest na 12/b/.
Na zakończenie tej części zwracamy uwagę na karty pocztowe, wydawane przez Towarzystwo Szkoły Ludowej, na specjalne okazje czyli służące do przesyłania życzeń świątecznych. Były to karty z przeznaczeniem na życzenia bożonarodzeniowe i Wielkanocne. Tematy tych kartek odbiegały od tradycyjnych świątecznych, na ogół religijnych i przedstawiały postaci w strojach regionalnych ze skojarzeniami osobowymi dotyczącymi danych świąt. Kartki z obrotu pocztowego pokazane są na il. 13.
Na karcie przeznaczonej do składania życzeń na Święta Wielkanocne jest to motyw weselny, druhna, Wielkopolanka. Druga karta, świąteczna posiada rysunek górala spod Szczawnicy w stroju ludowym niosącego grabie i kosę opasane wstążkami. Obie karty są sygnowane dosyć tajemniczym inicjałem autora: A.Gr. O.
O autorze kart świątecznych i innych pracach oraz o wydawnictwach T.S.L. –u napiszemy w kolejnym odcinku.
Jerzy Duda
Administrator Piotr