Artykuły

DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.

Szczegóły

Kategoria: Aktualności

Opublikowano: czwartek, 23, listopad 2023 15:55

MAREK

Odsłony: 1738

               DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.

            W kończącym się Roku Kopernikańskim na uwagę zasługuje jeszcze jeden ważny jubileusz, związany z Krakowem i w szczególny sposób z Mikołajem Kopernikiem. Ten jubileusz to 550 rocznica drukarstwa krakowskiego i polskiego. Natomiast związek z Mikołajem Kopernikiem jest zaskakujący i przypadkowy. Podczas restauracji Collegium Maius w XIX wieku, po odsunięciu starych szaf dawnej Librarii Jagiellońskiej niespodziewanie znaleziono jednostronnie zadrukowany arkusz papieru czerpanego, który – po stosownych badaniach okazał się być... kalendarzem astronomiczno- astrologicznym na rok 1474. Tekst łaciński obejmuje u góry dane kalendarzowe, potem nowie i pełnie księżyca, później dni stosowne do puszczania krwi. Skoro był to kalendarz na rok 1474, to musiał być, jak sądzą specjaliści, drukowany w końcu roku 1473, a to rok urodzin... Mikołaja Kopernika.

               Kalendarz Almanach Cracoviense ad annum 1474 został wydrukowany przez wędrownego drukarza Kaspra Straube, pierwszego drukarza pracującego w Krakowie w latach siedemdziesiątych XV wieku w Krakowie. Istnieją jeszcze cztery inne druki krakowskie przypisywane temu drukarzowi. Na fot. 1 Fragment kalendarza na miesiąc styczeń i luty.

Fot.1   Fragment lewej szpalty kalendarza na miesiąc styczeń i luty wraz z transkrypcją

           oryginalnego tekstu łacińskiego dokonaną przez doc. dr Zbigniewa Perzanowskiego

           i prof. dr Mariana Plezię. Wykorzystano facsimile pierwszego druku wykonanego z

         okazji   pięćsetnej rocznicy „zawitania czarnej sztuki do Polski” złożoną i odbitą

         ręcznie antiqua modo w Drukarni Związkowej. Wydawcą był Oddział Krakowski

         Towarzystwa Przyjaciół Książki przy poparciu Biblioteki Jagiellońskiej oraz

         współudziale Drukarni Związkowej. Odbito w 400 numerowanych egzemplarzach

         (ten egz. 00162).

                       Historia drukarstwa była do niedawna niezwykle atrakcyjnym tematem kolekcjonerskim, a w filatelistyce jednym z najbardziej   eksponowanym na świecie. Organizowano wystawy związane m.in. z twórcą druku Janem Gutenbergiem (Johannes Gutenberg 1394(99) – 1468), z rozwojem „czarnej sztuki” w tym maszyn drukarskich i drukarń oraz specjalistami mającymi wpływ na rozwój drukarstwa.

Pierwszy znaczek wydany przez Pocztę Polską na którym przedstawiono fragment dawnej drukarni pochodzi z roku 1970 (Fi.1840). Autorem znaczka jest artysta grafik Andrzej Heidrich, który wykorzystał do projektu znaczka, sygnowany drzeworyt przedstawiający drukarnię Jodocusa Badiusa w Paryżu z 1498 roku. Widać na nim zarówno prasę drukarską jak i trzyosobowy zespół, drukarza z pomocnikami, podczas pracy. Znaczek wydany z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii 1870-1970. Znaczek wydano w technice offsetu w nakładzie ponad 6,4 miliona sztuk. Arkusz sprzedażny zawiera 30 znaczków (5 x 6). Na fot. 2 pokazujemy dziesięcioznaczkowy blok z górną listwą i napisem.

Wydano także FDC w ozdobnej kopercie, na której znaczek jest skasowany datownikiem ręcznym Urzędu Pocztowego Warszawa 1 (kat. Myśl. nr.70 013) przedstawiającym gryfa trzymającego w szponach tampony drukarskie (fot.3). Jest to godło drukarzy od XV wieku. Gryf to mityczne zwierzę przedstawione w postaci lwa posiadającego skrzydła oraz głowę i szpony orła.

Fot. 3 Koperta Pierwszego Dnia Obiegu (FDC) znaczka Fi. 1840

Należy wyjaśnić, że wobec rozwoju sztuki drukarskiej jak i powstania gałęzi przemysłu obejmującego wszelkie techniki drukarskie służące do odtwarzania i powielania tekstów i ilustracji w postaci książek, broszur, gazet, czasopism, druków akcydensowych wprowadzono pojęcie poligrafia. Poligrafia jest zatem dziedziną techniki odpowiedzialną za wytwarzanie druku na skalę przemysłową.

Z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii wydano w1970 roku folder w formacie 100x 150 mm (fot.4a,b)

Fot. 4 Okolicznościowy, niesygnowany folder (a) z czteroznaczkowym blokiem

           Fi.1840 skasowany datownikiem, ręcznym, jednodniowym (kat. Myśl.

           nr.70 259) stosowany w Urzędzie Pocztowym Warszawa PKiN, w dniu

         13 VI 1970 roku (b).

Z okazji rocznicy odbywały się w kilku miastach kraju spotkania pracowników, uroczyste akademie, konferencje, a nawet wystawy filatelistyczne. Również w Krakowie, dnia 6 czerwca 1970 roku odbyło się spotkanie pracowników poligrafii krakowskiej, o czym świadczy zaproszenie na spotkanie przy lampce wina, w restauracji „Hawełka” . Na zaproszeniu znalazła się odbitka datownika ręcznego, jednodniowego (kat. Myśl. nr.70 239) stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (Fot.5).

Jednak zasadnicze uroczystości związane z obchodem 100. rocznicy Związku Zawodowego Drukarzy miały miejsce w teatrze „Rozmaitości”, podczas uroczystej akademii zorganizowanej przez Zarządu Okręgu Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii w Krakowie. Zaproszenie na akademię składane, w formacie 100 x 150 ; druk „Młoda Gwardia” prezentujemy na fot. 6 a b.

Fot 6. Okładka zaproszenia, projektowanego przez grafików; Aleksandra Koniora

         i Barbarę   Konarzewską, przedstawia godło drukarzy krakowskich z 1546

         roku. Jest to gryf w koronie królewskiej z tamponami i wierszownikiem,

         wokół którego widnieje łaciński napis „ Pieczęć towarzyszy sztuki drukarskiej

           pierwszej szkoły królewskiej w Krakowie”(a). Strona wewnętrzna zaproszenia

         (b) posiada naklejony znaczek Fi.1840 skasowany datownikiem ręcznym,

         jednodniowym stosowanym w Urzędzie Pocztowym PKiN ( jak w fot.4).

Do interesujących walorów zaliczyliśmy także kopertę firmową Zarządu Okręgu Kraków ofrankowaną znaczkiem Fi.1840 z odbitką datownika stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (fot.7), kopertę przesyłki listowej, miejscowej ofrankowanej parką znaczków Fi.1840 (fot.8) oraz kopertę przesyłki listowej zagranicznej ofrankowaną sześcioma znaczkami Fi.1840 (fot.9).

Fot.7 Koperta firmowa, okolicznościowa wydana z okazji 100 lat Związku

         Zawodowego Pracowników Poligrafii , z adresem związku i numerem konta

         oraz odbitką godła drukarskiego z naklejonym znaczkiem Fi.1940 skasowanym

         datownikiem ręcznym, jednodniowym, stosowanym w Urzędzie Pocztowym

         Kraków 1, w dniu 6 VI 1970 roku (kat. Myśl. Nr 70 239).

Fot. 8 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, krajowej, miejscowej,

           poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłana z

           Urzędu Pocztowego Kraków 1 w dniu 6.6.1970 roku do...Krakowa. Przesyłka

           jest ofrankowana parką poziomą znaczków Fi.1840 o wartości 1,20 zł. Znaczki

           są skasowane datownikiem dziennym oraz datownikiem okolicznościowym

           (kat. Myśl. Nr 70 239).

Fot. 9 Koperta lotnicza przesyłki listowej, prywatnej. zagranicznej, wysłanej

           z Urzędu Pocztowego Warszawa 2, w dniu 1.7.1970 roku do Rumunii.

           Przesyłka jest ofrankowana trzema parkami poziomymi znaczków Fi.1840

łącznej wartości 3,60 zł. Ofrankowanie wyższe o 20 groszy w stosunku do

taryfy.

Kolejne lata, dla zbieraczy materiałów związanych z drukarstwem, przyniosły kilka ciekawych walorów. Przede wszystkim w 1980 roku Poczta Polska emitowała kartkę pocztową z okazji 110 rocznicy utworzenia Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii, ze znaczkiem na którym przedstawiono schematycznie wnętrze dawnej drukarni z prasą drukarską i drukarzem nakładającym farbę na płytę przy użyciu tamponów (Fot.10). Dziesięć lat później Poczta Polska wydała kartkę pocztową w nakładzie 200 tyś. sztuk z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex w Bielsku Białej (fot.11) Kolejna kartka pocztowa o tematyce związanej z drukarstwem wydana została w 1997 roku (Cp. 151). Poczta Polska wydała ją z okazji 600 lecia urodzin Jana Gutenberga, wynalazcy druku (fot.12).  

Fot.10 Całostka Cp. 756,z obiegu, wydana z okazji 110 rocznicy powstania Związku

       Zawodowego Pracowników Poligrafii, ilustrowana godłem drukarzy z

       odciśniętym datownikiem, stosowanym w Urzędzie Pocztowym Warszawa 1

     w dniu 23 V 1980 roku (kat. Myśl. 80 106).  

Fot.11   Całostka Cp.1012 wydana z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej

           „Grafilex 90”w Bielsku-Białej. Autorem projektu kartki był S. Małecki,

             a nakład wyniósł 200 tyś. sztuk. Kartka jest ilustrowana widokiem drukarza

             przy prasie typograficznej.

Fot.12 Całostka Cp. 1151 projektowana przez Andrzeja Heidricha i wydana

             w nakładzie 100 tyś. sztuk. Na znaku pocztowym przedstawiony jest jeden

             z domniemanych wizerunków Jana Gutenberga, a na ilustracji pokazany jest

             jego znak rodowy.

Kraków jest kolebką polskiego drukarstwa. Przypomnienia tego ważnego faktu podjęli się...filateliści. To oni zdecydowali o zorganizowaniu wystawy z okazji 525 rocznicy polskiego i krakowskiego drukarstwa. Organizatorem Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” był Krakowski Okręg Polskiego Związku Filatelistów. Wystawa była wspólnym dziełem filatelistów oraz czterech największych i najstarszych drukarń krakowskich. Były to wówczas, jak pisano: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego działająca od 1674 roku, Drukarnia Narodowa funkcjonująca od 141 lat, Drukarnia Wydawnicza im. W.Ł. Anczyca istniejąca od 129 lat i Centrum Prasowo-Poligraficzne liczące 117 lat. Znaczącej pomocy w zorganizowaniu wystawy udzieliła Dyrekcja Okręgu Poczty w Krakowie. Wystawa miała miejsce w gmachu Poczty Głównej w Krakowie przy ulicy Westerplatte 1 i można było ją zwiedzać w dniach 15-22 maja 1999 roku.

Z okazji wystawy Dyrekcja Okręgowa Poczty Polskiej wydała cztery kartki okolicznościowe, według projektów organizatorów wystawy, w tym jedną poświęconą jubileuszowi 525 – lecia drukarstwa i trzy z okazji wystawy, z których każda prezentowała jedną z drukarń wcześniej wymienionych. Kartki okolicznościowe z obiegu pocztowego, wydane w nakładzie 1500 sztuk każda prezentujemy na fot. 13-16.

Fot. 13 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie

           z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99”, Kraków

           15- 22.05.1999 roku. Na rysunku podane są dwie daty 1674 i 1999, u dołu

           napis „325 lat Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” oraz stylizowane logo

           drukarni.

Fot. 14 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie

             z okazji 525 lat drukarstwa polskiego i krakowskiego. Na ilustracji pokazano

             kartę tytułową „Mszału wrocławskiego” z Drukarni Kaspra Hochfedera z

            1505 roku. Kasper Hochfeder był drukarzem niemieckim z Bawarii, który

             prawdopodobnie sprowadzony przez Hallera, posiadał oficynę w Krakowie

           w latach 1503-1505.

Fot.15 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie

           z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” z logo Drukarni

           Wydawniczej W. Ł. Anczyca w Krakowie oraz ilustracją przedstawiającą

           widok dawnej drukarni według drzeworytu Josta Ammana.

Fot.16 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie

           z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” ze znakiem

           Drukarni Narodowej założonej w 1858 roku i rysunkiem przedstawiającym

          dwóch drukarzy przy pracy. W górnej części rysunku widoczny herb Krakowa

           i gryf, a w otwartym oknie wieża kościoła Mariackiego. Wykorzystano

           rysunek z okładki książeczki autorstwa Karola Kiecia U schyłku trzeciego

          stulecia Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” Kraków 1969.

       Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany, osiemdziesięciostronicowy katalog oraz okolicznościowy datownik pocztowy stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1     w dniu 15.05.1999 roku, autorstwa Stefana Poprawy.

Walory prezentowane na wystawie był oczekiwane przez kolekcjonerów i stanowiły cenny materiał do zbioru tematycznego „druk, drukarstwo i drukarnie”.

Informacje o wystawie „Grafilex 99” w Krakowie opublikowano w czasopiśmie „Filatelista Małopolski” nr 2(35) z czerwca 1999 roku. Autorem obszernego artykułu był Lucjan Piekarz. Wystawę przygotowali, m.in. członkowie Klubu Cracoviana” w tym Władysław Andreasik, Leonard Liszka, Stanisław Wryk, Zbigniew Lech, Jerzy Gurbała.

Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o jubileuszu 100-lecia założenia krakowskiej szkoły poligrafów i księgarzy, który obchodzono w 2008 roku (1908 – 2008).       Z okazji jubileuszu Zespół Szkół Poligraficzno- Księgarskich w Krakowie im. Zenona Klemensiewicza, mieszczący się na Os. Tysiąclecia 38, wydał okolicznościową kartkę pokazaną na fot. 17.

Na rewersie kartki w miejscu przeznaczonym na znaczek pocztowy znalazł się graficzny symbol szkoły fot.18.

Niniejszy tekst ukazuje się na Klubowej Stronie Internetowej, 23 listopada 2023 roku, w dniu uroczystego spotkania, z okazji jubileuszu 115 rocznicy Poligrafika czyli Zespołu Szkół Poligraficzno-Medialnych im. Zenona Klemensiewicza w Krakowie.

Obchody 550- lecia druku w Polsce i w Krakowie, które przypadły w Roku Kopernikańskim nie były zbyt eksponowane, co nie znaczy, że przeszły bez echa. 30 maja w Muzeum Książąt Czartoryskich otwarto wystawę „Początki druku na ziemiach polskich. Pierwsi drukarze i ich książki”. Pokazano książki należące do kolekcji Biblioteki Książąt Czartoryskich wydane w latach 1475-1600 oraz dwie mapy z widokami Krakowa. Natomiast w Bibliotece Jagiellońskiej 12 października odbył się wernisaż wystawy „550 lat druku w Polsce”. Na wystawie pokazano pierwszy polski druk – kalendarz- przeznaczony na rok 1474, a także m. in. wszystkie egzemplarze dzieł Kaspra Straubego ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, mszały Jana Hallera, królewskie cimelium Anny Jagiellonki, inkunabuł w oprawie kopertowej. Wystawy posiadały bogato ilustrowane katalogi.

                                                                                                          Jerzy Duda

Władysław Malec

                                                                                                 Administrator Piotr

• « poprz.
• nast. »