Artykuły

Krakowskie Copernicana (5)

Szczegóły: Kategoria: Aktualności; Opublikowano: wtorek, 11, kwiecień 2023 08:42; MAREK; Odsłony: 2628

Krakowskie Copernicana (5).

Krakowskie copernicana to nie tylko znaczki pocztowe, całostki, karty obiegowe, widokówki ale również stemple i datowniki pocztowe z ich pocztowym wykorzystaniem na atrakcyjnych materiałach oraz różnego rodzaju varia wydawane z okazji jubileuszy. Z takimi walorami spotykamy się w Krakowie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku.

Rok 1964 zapisał się w historii Uniwersytetu Jagiellońskiego jako nadzwyczajny bowiem w 600 – letnich dziejach uczelni, po raz pierwszy obchodzono jubileusz najwcześniejszej fundacji dokonanej przez Kazimierza Wielkiego w maju 1364 roku. Na najwyższych szczeblach ówczesnej władzy państwowej zdecydowano, że sześćsetlecie najstarszej uczelni w kraju będzie świętem ogólnonarodowym nauki i kultury polskiej. Obchody jubileuszowe trwały od września 1963 roku do grudnia 1964 roku, a centralne uroczystości miały odbywać się 6 dni od 12 do 17 maja 1964 roku. Obchody były wielkim wyzwaniem logistycznym bowiem, poza delegacjami z polskich uczelni, zaproszono delegatów 132 uniwersytetów w większości z krajów demokracji ludowej, ale także z Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych, Ameryki Łacińskiej i krajów azjatycko-afrykańskich. W obchodach brały również wybitne osobistości świata nauki zaproszone przez władze Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Z okazji jubileuszu i zaplanowanych obchodów na wielką skalę, Poczta Polska emitowała szereg walorów. Przede wszystkim wprowadzono do obiegu 5 maja 1964 roku wydanie okolicznościowe z okazji 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego złożone z sześciu znaczków Fi.1337-1341. Wśród znaczków przedstawiających wizerunki ludzi tworzących historie Uniwersytetu w tym; króla Kazimierza Wielkiego, Hugona Kołłątaja, Jana Długosza, króla Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę znalazł się znaczek z podobizną Mikołaja Kopernika (Fi. 1340) studenta, który kilkadziesiąt lat po pobycie w Uniwersytecie dokonał epokowego odkrycia. Znaczki o niskich nominałach (Mikołaj Kopernik z nominałem 60 groszy) wydane zostały w technice stalorytu. Projektantem znaczków był S. Małecki, a portret Mikołaja Kopernika sztychował E. Konecki (fot.1).

Nakład znaczków mieścił się w granicy 9- 10 milionów sztuk każdego, a znaczek o nominale 2,50 był wydany w nakładzie ok. 5 milionów sztuk. Znaczki drukowano na papierze bezdrzewnym, białym, kredowanym.

Kolejne wydawnictwo wprowadzono do obiegu 16 kwietnia 1964 roku. Poczta Polska wydała karty obiegowe, które na znaku opłaty mają widoki: Portalu Collegium Iuridicum, dziedzińca Collegium Maius i Domu Studentek UJ. Karty wydano w nakładach 1,514 miliona sztuk każdej. Dziedziniec Collegium Maius był przez wielu Krakowian uznawany za jedno z najpiękniejszych wnętrz architektonicznych w którym szczególną rolę odgrywał pomnik Mikołaja Kopernika. Na znaczku opłaty karty z widokiem dziedzińca Collegium Maius z 1964 roku nie ma pomnika Mikołaja Kopernika co widać wyraźnie na powiększeniu. (fot.2) bowiem pomnik został w 1953 roku przeniesiony w pobliże Collegium Novum.

Miesiąc później po wydaniu kart obiegowych Poczta Polska emitowała kolejne walory z okazji jubileuszu uniwersytetu w postaci: a) 3. kopert na których znaki opłaty projektował Witold Chomicz oraz b) 8. kart ilustrowanych projektu Stanisława Małeckiego m.in. z widokiem budynku obserwatorium astronomicznego w Krakowie znajdującego się przy ulicy Kopernika, jako ilustracji kartki i wizerunkiem prof. Jana Śniadeckiego na znaku opłaty.

Wielkim wydarzeniem dla kolekcjonerów była wystawa filatelistyczna „Jagellonica 64” zorganizowana przez Oddział Krakowski Polskiego Związku Filatelistów czynna w dniach 9-17 maja 1964 roku. Wystawie towarzyszył katalog w którym zaprezentowano m.in. odbitki pięciu stempli okolicznościowych wykonanych z okazji 600- lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, odbitki trzech stempli okolicznościowych dla wystawy filatelistycznej projektowanych przez art. grafika Stefana Berdaka oraz tego samego projektanta, nalepkę propagandową wystawy. Na jednym ze stempli okolicznościowych wystawy znajduje się interesujący nas motyw, a mianowicie widok mało znanego i rzadko pokazywanego na materiałach ilustracyjnych pomnika Mikołaja Kopernika (fot. 3).

Fot.3 Stempel z wystawy „Jagellonica 64” zawiera rysunek pomnika Mikołaja

Kopernika autorstwa Walerego Gadomskiego z 1872 roku znajdującego się w budynku

Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej 17. Projektant

stempla wykorzystał zapewne widokówkę wykonaną ze zdjęcia S. Arczyńskiego

i wydaną przez Biuro Wydawnicze „ Ruch” w 1967 roku fot. 4.

Stempel na fot. 3 (nr wg kat. Myśl. 64 056) był datownikiem ręcznym o wielkości 81x46 mm odbijanym w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniach 9-17 V 1964. Stemple o identycznym rysunku wykonane były odrębnie na każdy dzień stosowania. Do stemplowania używano tuszu czarnego.

Stempel z rysunkiem pomnika Mikołaja Kopernika znajdującego się w budynku PAU przy ulicy Sławkowskiej 17 był, jak i pozostałe walory, atrakcją wystawy. Był używany pocztowo ale i grzecznościowo bowiem odciskano go na kartkach obiegowych i kopertach ilustrowanych, także na tych na których rysunek lub temat ma związek z astronomem i jego dziełem. Przykładami mogą być: koperta ilustrowana z wystawy „Jagellonica 64” ofrankowana znaczkiem z wizerunkiem Mikołaja Kopernika (fot. 5), kartka obiegowa z widokiem budynku obserwatorium astronomicznego znajdujący się przy ulicy Mikołaja Kopernika w Krakowie (fot.6), kartka obiegowa z widokiem budynku Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie przechowywany jest rękopis dzieła „De revolutionibus orbium coelestium” (fot. 7). Sądzimy, że do krakowskich copernicanów można zaliczyć również nalepkę reklamową wystawy z odbitką stempla (fot. 8).