INSPIRACYJNA ROLA NOWOHUCKIEGO NEONU „FILATELISTYKA”
(część 1)
Na początku XX wieku opracowano lampy wyładowawcze, popularnie zwane neonami (tzw. świecące rurki, wypełnione gazem), które wykorzystywano w okresie międzywojennym do celów reklamowych i informacyjnych. Po drugiej wojnie światowej wykorzystywano je do reklam świetlnych, które stały się ważnymi czynnikami w postrzeganiu miasta i jego nowoczesności wpływając także na ocenę jego atrakcyjności. Słyszało się wśród odwiedzających zdanie; „Miasto bez neonów to nie miasto”. Pierwszy okres wykorzystywania reklamy świetlnej przy użyciu neonów to przede wszystkim reklama literowa i tekstowa. Jednak wraz z udoskonalaniem metody produkcji neonów powstawały kompozycje i neonowe reklamy „obrazkowe”.
Reklama świetlna stała się w miastach poważnym problemem, a jej intensywność, kolorystyka, natężenie oświetlenia zrodziło określenie; „miasta toną w świetle”, co widać było szczególnie w obszarach o dużej atrakcyjności turystycznej. Reklama sama stawała się coraz bardziej atrakcyjna inspirując fotografów, a zarazem wydawców widokówek. Nocne ujęcia, na których pokazywano zarówno atmosferę miasta jak i wykorzystanie reklamy świetlnej, stały się przedmiotem ciekawych kolekcji. Przykłady „nocnych widokówek” z miast polskich i zagranicznych prezentujemy na fot. 1- 7.
Fot. 1 Warszawa. Ulica Bracka nocą, wg fotografii barwnej P. Krassowskiego. Widokówka
wydana przez Biuro Wydawnicze „Ruch” w latach 70.
Fot.2 Katowice. Plac Wolności, wg fotografii barwnej P. Krassowskiego. Widokówka
wydana przez Biuro Wydawnicze „Ruch” 1966 rok.
Fot. 3 Poznań. Ulica Alfreda Lampego, wg fotografii barwnej P. Krassowskiego. Widokówka
wydana przez Biuro Wydawnicze „Ruch” w 1966 roku
Fot.4 Hamburg, St.Pauli, Grosse Freiheit. Kruger 920/3
Fot. 5 Amsterdam, Leidseplein, Uitgave-Rembrandt-Amsterdam – nr.54
Fot.6 Paris et ses merveilles. Montmartre la nuit. Le Moulin Rouge, Plac Blanche. Edition
“GUY”, 38, rue Ste Crois de la Bretonnerie, Paris 5.
Fot.7 Koln am Rhein, Hohestrasse. Farbaufnahme:Horst Ziethen. Kolner –Ansichtscarten-
Verlag, Gertrud Ziethen, 5021 Sinther (Koln), Bergstr.6.
W pierwszym socjalistycznym mieście w Polsce nie mogło zabraknąć neonów.
Nowa Huta w początkach lat siedemdziesiątych XX wieku była, dla krakowskich kolekcjonerów i fotografów, atrakcyjnym miejscem do zakupów książkowych nowości wydawniczych, nowości Poczty Polskiej oraz materiałów fotograficznych. Na Placu Centralnym (dzisiaj Ronalda Regana) znajdowały się sklepy z książkami („Dom Książki” i „Klub Międzynarodowej Prasy i Książki”) oraz sklep filatelistyczny, a na Osiedlu Zgody „Foto-Optyka”. Domy Książki były również na osiedlach m. in. na Osiedlu Wandy. Sklepy reklamowane były nowocześnie, jak na owe czasy, reklamą świetlną przy użyciu neonów umieszczonych bądź na dachach domów, bądź na elewacjach. budynków. Neony cieszyły oko do późnych lat osiemdziesiątych XX wieku, a potem powoli odchodziły w zapomnienie. Przestawały świecić i były demontowane, chociaż niektóre już nie świecą ale konstrukcja pozostała i przypomina dawną ich świetność.
Konstrukcja jednego z dawnych neonów jest widoczna z daleka, nawet z okien tramwajów jadących z Krakowa, i od dawna intryguje zarówno turystów odwiedzających Kraków i Nową Hutę jak i krakowskich filatelistów. Piszemy o neonie, którego litery układają się w napis FILATELISTYKA. Konstrukcja pionowa o wysokości ok. 9.00 metrów umieszczona jest na budynku D-1. Na prostokątnych podkładach zabudowano po obu stronach neony poszczególnych liter wzorem pisma blokowego. Na fotografiach 8-11 pokazujemy stan konstrukcji w marcu 2024 roku. Widać braki podkładu i litery (I) od strony południowej ( fot.8,9)oraz liter (T, A) od strony północnej (fot.10,11). Neon od dłuższego czasu jest nieczynny (litery nie świecą). Pomimo intensywnych poszukiwać nie udało nam się znaleźć widokówki kolorowej z tym neonem.
W maju 2018 roku Jerzy Gurbała, Członek Klubu Cracoviana, Internauta, znanyw środowisku filatelistów, nie tylko krakowskich, napisał:„To chyba jedyny w Polsce neon, który uchował się i informował o lokalizacji sklepu filatelistycznego przy Placu Centralnym /dzisiaj im. Ronalda Regana/ Centrum D1 w Nowej Hucie. Neon nie świeci, sklep nie istnieje od kilku lat” i dopisał „...myślę, że wielu krakowskich filatelistów z sentymentem wróci do tamtych czasów. Czekaliśmy w Klubie Cracoviana na odzew naszych Kolegów, a także poszukiwaliśmy informacji na temat neonu. Okazało się, że o neonach w Nowej Hucie mówiono podczas audycji w radio Kraków, w cyklu „Przed Hejnałem” autorstwa Ilony Karwińskiej, ale o interesującym nas neonie nie wspomniano. Sprawa sklepu, neonu i jego stanu była poruszana również w prasie. W Internecie znalazła się informacja z 25 marca 2014 roku. Joanna Urbaniec w wiadomościach Kraków, na portalu nasze miasto.pl napisała Kultowa filatelistyka znika z mapy Nowej Huty z osiedla Centrum D1. Jego miejsce już zajęła piekarnia. W 2017 roku Michał Ostasz i Aleksandra Tarczydło przygotowali spacer „Szlakiem światła” w ramach „Alternatywnego przewodnika po Nowej Hucie”.
Klub Cracoviana zdecydował się wykorzystać klubową stronę internetową www.cracoviana.eu , do zwrócenia uwagi członkom Klubu na neon, który tworzy historię nie tylko nowohuckiej filatelistyki, ale w ogóle polskiej filatelistyki. 14 kwietnia 2019 roku ukazał się tekst „Najciemniej pod FILATELISTYKĄ” ilustrowany fotografiami Jerzego Dudy pokazującymi stan neonu z 2019 roku. Niewiele później dotarły do nas kolejne informacje na temat sklepu, który był reklamowany. Sklep prowadzony był przez pana Wiesława Wojciechowskiego, później przez zespół Wiesław Wojciechowski i Jolanta Ochałek, a jeszcze później już pod firmą „Jolanta Ochałek ,kolekcjoner, filatelistyka”. Udało się także znaleźć informację, że sklep filatelistyczny pani Ochałek funkcjonował przez krótki okres w jednym z budynków na Małym Rynku w Krakowie, o czym dowiedzieliśmy się od właścicielski, z którą został nawiązany kontakt. W lipcu 2022 roku Jerzy Duda udzielił wywiadu pani Joannie Suchowiak-Horzemski na tematy związane z filatelistyką i reklamą tego kolekcjonerstwa.
W 2022 roku ukazała się drukiem praca „Przewodnik po neonach Nowej Huty” pod redakcją Moniki Kozioł i Jarosława Klasia. Publikacja została wydana w ramach projektu „Szlak nowohuckich neonów”, którego organizatorem jest Nowohuckie Laboratorium Dziedzictwa Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida finansowanego ze środków Miasta Krakowa. Na stronach 42-45 znajduje się historia i opis interesującego nas neonu.
Kolejne kroki działań dotyczących nowohuckich neonów nie są nam znane, natomiast zgłaszamy, jako Klub „Cracoviana”, pełne zainteresowanie działaniami w zakresie prac nad uruchomieniem (zaświeceniem) neonu „FILATELISTYKA”. Nie mamy jeszcze pełnego rozeznania gdzie w Polsce sklep filatelistyczny był reklamowany neonem i czy
w ogóle neony były stosowane do reklamowania filatelistyki jako kolekcjonerstwa. Sądzimy jednak, że neon w Nowej Hucie jest symboliczny i powinien być traktowany jako ważna część dziejów krakowskiej filatelistyki.
Pierwsze lata budowy miasta Nowa Hura i kombinatu to interesujący okres w dziejach polskiej filatelistyki. Po roku 1950 nastąpiły rewolucyjne zmiany w zorganizowanym ruchu filatelistycznym w Polsce. W roku 1951 Poczta Polska wyemitowała pierwsze znaczki o tematyce nowohuckiej „Budujemy Nowa Hutę”, a od 1954 roku organizowano podstawy kolekcjonerstwa znaków pocztowych w Dzielnicy Nowa Huta. Rozwój usług pocztowych w tworzonych Urzędach Pocztowych to także wykorzystywanie znaczków o tematyce nowohuckiej na promocję miasta i kombinatu poprzez pocztowe wykorzystanie tych znaczków. Do ciekawszych zbiorów filatelistycznych należy niewątpliwie kolekcja „całości pocztowych” ofrankowanych znaczkami „Budujemy Nową Hutę” z obrotu zagranicznego, a także znaczków stemplowanych o czytelnych odbitkach datowników nadawczych. Postaramy się zwrócić uwagę kolekcjonerom na takie zbiory korzystając z pomocy „Klubowiczów” i Internautów, których prosimy o udostępnianie nam walorów do prezentacji na stronie klubowej.
Jerzy Duda
Administrator Piotr