JEDYNY POLSKI ZNACZEK Z ŁACIŃSKĄ NAZWĄ KRAKOWA (Część 1)

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 14, luty 2022 12:25

JEDYNY POLSKI ZNACZEK Z ŁACIŃSKĄ NAZWĄ KRAKOWA

(Część 1)

            Jeszcze w Polsce trwał stan wojenny, wprowadzony niezgodnie z konstytucją 13 grudnia 1981 roku, kiedy Poczta Polska wprowadziła do obiegu czteroznaczkową serię zatytułowaną Pomniki polskiej kartografii (Fi. 2696 – 2699). W serii, wprowadzonej 28 grudnia 1982 roku, na trzy dni przed zawieszeniem stanu wojennego, znalazły się cztery znaczki na których przedstawiono; fragment pierwszej mapy Polski w opracowaniu Bernarda Wapowskiego z 1526 roku (Fi.2696), fragment planu Warszawy Kwatermistrzostwa Królestwa Polskiego z roku Fi. 2697), uproszczoną mapę Polski z Atlasu Geograficznego Eugeniusza Romera z 1927 roku (Fi. 2698). Znaczek o najwyższym nominale , 25,00 złotych (Fi. 2699), wzbudził szczególne zainteresowanie zarówno geografów jak i kolekcjonerów zajmujących się tematyką związaną z Krakowem. Na znaczku, projektowanym przez J. Brodowskiego znajdują się dwa interesujące tematy z podpisami, a mianowicie plan Krakowa z 1703 roku oraz przyrząd   „astrolabium XVII w”. I co najważniejsze; w górnej części znaczka pośrodku jest napis CRACOVIA (fot.1).

            Pole znaczka wypełnione jest dwoma rysunkami, a mianowicie rysunkiem planu Krakowa ułożonym pionowo i rysunkiem przyrządu zwanego astrolabium z podpisem.

Informacje dotyczące autora planu jak i samego planu są błędne i wymagają komentarza. Przede wszystkim autorem planu Krakowa z 1703 roku był ks. Andrzej Stanisław Buchowski. Pochodził z Warmii, a w Krakowie pełnił funkcję profesora matematyki w Akademii Krakowskiej. Interesował się geometrią i geografią był również   budowniczym i geometrą. Napisał książkę Gloria Domini super templum sanctum suum wydaną w 1703 roku, w której opisał budowę nowego kościoła św. Anny w Krakowie, który powstawał w latach 1689-1703 roku na miejscu wcześniejszego kościoła. Opis budowy autor poszerzył o historię miasta i uniwersytetu oraz opis terenów przyległych z ich bogactwami naturalnymi warunkującymi rozwój miasta. W książce zamieścił ilustracje w postaci planu kościoła św. Anny oraz plan miasta Krakowa w obrębie murów z Wawelem i Kazimierzem z zaznaczeniem dawnych obiektów uniwersyteckich. Plan miasta Krakowa zamieszczony w książce A. Buchowskiego pokazany jest na fot.2.

Porównując plany z książki i ze znaczka widać, że plan na znaczku jest po pierwsze; wadliwie zorientowany, po drugie jest niekompletny bowiem brak rysunku Kazimierza w obrębie murów, a po trzecie jest pozbawiony istotnych informacji (opisów) znajdujących się na oryginale w tym głównie informacji o lokalizacji obiektów uniwersyteckich. W tej sytuacji trudno za poprawną uznać informację, że na znaczku znajduje się plan Krakowa A. Buchowskiego z 1703 roku.

Na znaczku znalazł się również rysunek przyrządu zwanego astrolabium z XVII wieku. Przyrząd, wynaleziony, jak się uważa, przez słynnego astronoma Hipparcha, służył do wyznaczania ciała niebieskich. Używany przez Greków, od VIII wieku przez Arabów, udoskonalony w XI wieku służył żeglarzom do określenia szerokości geograficznej. Posługiwał się nim również Mikołaj Kopernik, stąd przyrząd ten znajduje się w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Sprawa umieszczenia tego przyrządu na znaczku z serii pomniki polskiej kartografii jest mało przekonywująca. Nieco więcej światła na ten temat rzuca koperta FDC (fot. 3) na której znajduje się napis „350 lat pierwszej Katedry Geodezji w Polsce na Uniwersytecie Jagiellońskim”.

Sądzimy, że sprawę wyjaśnia działalność Jana Brożka (1585-1652) wybitnego uczonego, matematyka, profesora Akademii Krakowskiej za namową którego w 1631 roku ufundowano katedrę geometrii praktycznej i geodezji. Katedrę ufundował Adam Strzałka mecenas i miłośnik nauk matematycznych. Katedrę objął Paweł Herka rodak Jana Brożka z Kurzelowa. W katedrze prowadzono ćwiczenia praktyczne za pomocą instrumentów, dbano także aby słuchacze nabierali biegłości w sztuce mierniczej przez stosowanie praktyki geodezyjnej. Uczono triangulacji i budownictwa wojskowego. Absolwenci otrzymywali tytuł geometry królewskiego.

W serii jest jeszcze jeden znaczek, który wzbudza poważne zastrzeżenia. Jest to znaczek Fi.2689 na którym przedstawiony został fragment uproszczonej mapy Polski, z opisem „E. Romer - Atlas geograficzny – 1908”. Jak się przypuszcza chodzi o „Mały atlas geograficzny” autorstwa Eugeniusza Romera wydany właśnie w tym roku, ale dlaczego na mapie zaznaczono Gdynię i do tego takim samym symbolem jak Gdańsk? Gdynia w chwili wcielenia do Polski byłą największą wsią ze wszystkich okolicznych wsi, a prawa miejskie otrzymała w 1926 roku. Na mapie na znaczku zaznaczone są miasta Gdańsk, Wrocław, a nie ma Szczecina. Czy to jest zatem fragment mapy E. Romera z 1908 roku? Sprawę przekazano fachowcom do rozpatrzenia. W Katalogu polskich znaków pocztowych Fischer np. z 2013 roku informacja o pochodzeniu planu została skorygowana i podano, że chodzi o plan z 1928 roku, w którym to roku wydany został „Powszechny atlas geograficzny” autorstwa Eugeniusza Romera.

W kolejnej części artykułu (cz. 2) zaprezentujemy wybrane przykłady pocztowego wykorzystania znaczka Fi.2699.

Jerzy Duda

Administrator Piotr